Z Małopolska w II Wojnie Światowej

WIERZBIAŃSKI Marian.

Urodzony 8 kwietnia 1902 r. w Olejowie na Podolu. Syn Aleksandra Władysława (zm. 1925, pracownika zarządu kolei) i Filipiny z d. Onofer (1872-1948). Miał trzech młodszych braci: Kazimierza (1904-1988, dziennikarza, pracownika MSZ, po wojnie redaktora Radia Wolna Europa), Adama (1911-1949, mgr prawa) i Bolesława (ur. 1916, dziennikarza, pracownika MSZ, ministra informacji rządu emigracyjnego, wydawcę „Nowego Dziennika” w Nowym Jorku, w 1999 r. odznaczonego Orderem Orła Białego). W czasie I wojny światowej jego rodzice przenieśli się w okolice Jarosławia, w którym ukończył I Gimnazjum. Wstąpił wówczas do drużyny skautowej im. ks. J. Poniatowskiego. Od października 1917 r. był drużynowym w Brzozowie. W czasie wojny 1920 r. był ochotnikiem w stopniu bombardiera w pułku ochotniczym i 5. p.a.p. Rozpoczął studia we Lwowie, po czym przeniósł się do Krakowa, gdzie na UJ w latach 1924-29 studiował prawo. Stracił ojca, w wyniku czego rodzina znalazła się w trudnej sytuacji finansowej. W związku z tym ukończył studium wychowania fizycznego i pracował jako nauczyciel, równocześnie nadal studiując aż do dyplomu. W latach 1921-1922 był hufcowym harcerzy w Krakowie, należał również do drużyny starszoharcerskiej „Watra”. Wydał jako współautor kilka broszur informacyjno-propagandowych dotyczących działalności harcerskiej. Równocześnie, w latach 1924-1927, był członkiem Zarządu Oddziału ZHP w Krakowie i pełnił w nim kolejno funkcje referenta starszego harcerstwa, zastępcy sekretarza i sekretarza. W 1927 r., wspólnie z Z. Trylskim, zainicjował powołanie szkoły instruktorskiej i ośrodka harcerskiego na Buczu. Pod koniec lat 20. przeniósł się na Śląsk. Od 1928 r. kierował redakcją czasopisma „Na tropie”. W 1929 r. pod jego redakcją ukazała się broszura „Jamboree 1929”, dotycząca międzynarodowego zlotu skautowego w Anglii. We wrześniu 1930 r. został Naczelnym Inspektorem Harcerstwa w MWRiOP, w związku z czym zamieszkał w Warszawie. Od 1932 r. wchodził w skład redakcji „Harcmistrza”, organu Głównej Kwatery Harcerzy. 1 lutego 1933 r. otrzymał stopień harcmistrza. Na Jubileuszowym Zlocie Harcerstwa Polskiego w Spale w 1935 r. pełnił funkcję kierownika wydziału komunikacyjnego kwatermistrzostwa. Od grudnia 1935 r. był również przewodniczącym Komisji Programowej i Osobowej Głównej Kwatery Harcerzy. W latach 1936-1939 był członkiem Naczelnej Rady Harcerskiej i Naczelnictwa ZHP, a także redaktorem naczelnym „Harcerstwa” – organu Naczelnictwa ZHP. W 1936 r. był wiceprzewodniczącym ZHP. W 1937 r. pełnił funkcję p.o. kierownika Wydziału Zarządów Okręgów i K. P. H. Naczelnictwa ZHP. W tymże roku współkierował trzymiesięczną II Wyprawą Instruktorską do USA, gdzie grupa ta pomagała w organizowaniu działalności harcerskiej i wzięła udział w narodowym zlocie skautowym. W 1939 r. był członkiem Komisji Pogotowia Harcerzy. 15 listopada 1939 r. uczestniczył w naradzie instruktorów harcerskich w mieszkaniu Tadeusza Jerzego Wąsowicza "Baca', na której zapadła decyzja o powołaniu na terenie Krakowa harcerskich struktur konspiracyjnych. W jego warszawskim mieszkaniu znajdował się skład tajnych druków, ukrywali się uciekinierzy, Żydzi i konspiratorzy. W 1942 r. przeniósł się wraz z żoną do Krakowa i włączył się w tajną działalność harcerską i konspiracyjną. Pod koniec wojny przebywali wspólnie krótko w Zakopanem, gdzie brali udział w tajnym nauczaniu. Po wojnie był więziony i przesłuchiwany przez 8 miesięcy przez krakowskie UB. Później przez długi czas nie mógł znaleźć pracy. Został zatrudniony w Nauczycielskiej Spółdzielni „Urania”, gdzie pracował w dziale pomocy dydaktycznych. Późną jesienią 1956 r. doprowadził do odrodzenia harcerstwa na terenie Krakowa, jeszcze przed Zjazdem Łódzkim, który oficjalnie reaktywował ZHP. 5 grudnia 1956 r., został wybrany na komendanta Krakowskiej Chorągwi Harcerstwa. Wziął udział w Krajowym Zjeździe Działaczy Harcerskich w Łodzi. Funkcję komendanta pełnił do czerwca 1957 r. W tym czasie, wraz z zespołem komendy chorągwi, zorganizował na nowo harcerstwo krakowskie i wcielił w życie kilka własnych oryginalnych projektów, m.in. zainicjował powstanie ruchu drużyn wiejskich, powołał stałą szkołę zastępowych w Cichawie i zorganizował kursy drużynowych. W 1961 r., na skutek wylewu krwi do mózgu, przeszedł na rentę inwalidzką. Zmarł 16 grudnia 1971 r. i został pochowany na cmentarzu Salwatorskim w Krakowie.

Od 18 kwietnia 1931 r. był żonaty z Jadwigą Laszczką (1902-1971, magistrem prawa, nauczycielką, harcmistrzynią). Miał syna Krzysztofa (ur. 1938, magistra etnografii, reżysera filmowego) i córkę Teresę (ur. 1941, artystę grafika, zamężną Janota).

Błażejewski Wacław, Bibliografia harcerska 1911-1960, Warszawa 1981, s. 10-11, 238; Błażejewski Wacław, Z dziejów harcerstwa polskiego (1910-1939), Warszawa 1985, s. 212, 305, 306; Bogdańska Barbara, Piecuch Adam, Z Kroniki 50-lecia harcerstwa, [w:] Sześć wieków Brzozowa. Księga Pamiątkowa, Brzozów 1959, s. 185; Gaweł Tadeusz, Marian Wierzbiański, „Harcerz Rzeczypospolitej”, 1986, nr 9, s. 31-33; Gaweł Tadeusz, Marian Wierzbiński [w:] Pokłon tym którzy tworzyli... Instruktorzy Chorągwi Krakowskiej ZHP (wybór), Kraków 1999, s. 231-232; Gaweł Tadeusz, Marian Wierzbiański (1902-1971) [w:] Pełnili służbę. Komendanci Krakowskiej Chorągwi ZHP, Kraków 1989, s. 131-134; Gaweł Tadeusz, Skiba Jadwiga, Pamiętna data 15 XI 1939 – 15 XI 1944, Kraków 1994, s. 20; Jubileuszowy Zlot Harcerstwa Polskiego. Przewodnik po Zlocie. Dzienniczek uczestnika, Warszawa [1935], s. 20; Leonhard Bolesław, Kalendarium z dziejów harcerstwa krakowskiego 1910-1950, Kraków 1984, s. 24, 26-28, 32, 34, 36, 39, 60, 71; Marszałek Leon, Jadwiga Wierzbiańska, „Znak”, 1984, nr 357-358, s. 1233-1234; Materiały do Harcerskiego Słownika Biograficznego [red.] O. Fietkiewicz, Warszawa 1994, s. 155; Nekrolog Mariana Wierzbiańskiego, „Dziennik Polski” nr 301 z 19-20 XII 1971, s. 7; V Sprawozdanie Oddziału ZHP w Krakowie za rok 1925, [Kraków 1926], 3; Rybski Bogusław Tadeusz, Wspomnienia z pracy w Krakowskiej Komendzie Chorągwi w latach 1956-1959 [w:] Komendanci Chorągwi Krakowskiej ZHP z lat 1956-1996 o swojej pracy [red.] Janusz Wojtycza, Krzysztof Wojtycza, s. 8, 10-13, 16-19, 21, 33; Sprawozdanie Naczelnej Rady Harcerskiej 1937, Warszawa [1938], s. 5, 13-14; Szare Szeregi. Harcerze 1939-1945, t. I, Warszawa 1988, s. 143; Wierzbiański Marian [wypowiedź] [w:] Krajowy Zjazd działaczy Harcerskich w Łodzi. Uchwały, referat, głosy w dyskusji, Warszawa 1957, s. 46-48; Wojtycza Janusz, Wierzbiański Marian [w:] Małopolski słownik biograficzny uczestników działań niepodległościowych, t. 6, Kraków 2000, s. 179-181; klepsydra w pos. autora; oraz informacje córki Teresy Janoty.