Z Małopolska w II Wojnie Światowej

ŻÓŁKIEWSKI Antoni

ŻÓŁKIEWSKI Antoni Garbaty, Jog, Lin, Piast, Zacny (1896-1945), oficer Wojska Polskiego.        
Urodzony 12 czerwca 1896 r. w majątku rodziców Kuca Bałka na Podolu. Ukończył gimnazjum W. Górskiego w Warszawie i w 1915 r. Szkołę Kadetów w Odessie. W latach 1915-1917 był oficerem w 419. karskim pułku piechoty. 17 października 1918 r. wstąpił do oddziałów generała Lucjana Żeligowskiego, tworzonych na Kubaniu. W szeregach 4. Dywizji Strzelców walczył z bolszewikami oraz wojskami ukraińskimi atamana Semena Petlury. Uczestniczył w zdobyciu Odessy. W czerwcu 1919 r. wrócił z dywizją do kraju. Wstąpił do 24. pułku piechoty. Brał udział w walkach z bolszewikami w 1920 r. Przez pewien czas, w randze porucznika, dowodził pułkiem na froncie. Po wojnie został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem 1 czerwca 1919 r. Nadal służył w 24. pułku piechoty w Łucku. Przeszedł kurs w Centrum Szkolenia Wojskowego w Rembertowie. W 1925 r. przeniesiono go do Korpusu Ochrony Pogranicza. W 1928 r. został awansowany na stopień majora. W 1931 r. przeniesiono go na stanowisko dowódcy batalionu 67. pułku piechoty w Brodnicy, a następnie innego batalionu tego pułku w Toruniu. Jednocześnie był wykładowcą taktyki walk piechoty w toruńskiej Szkole Podchorążych Artylerii. W 1934 r. został awansowany na stopień podpułkownika i przeniesiony na stanowisko dowódcy batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza w Hoszczy na Wołyniu. W 1937 r. został zastępcą dowódcy pułku Korpusu Ochrony Pogranicza w Równem. W listopadzie 1938 r. objął dowództwo 5. pułku strzelców podhalańskich w Przemyślu. 1 września 1939 r. jego pułk, wchodzący w skład Armii Kraków, rozpoczął swój szlak bojowy na Śląsku. Cofał się wraz z pułkiem na wschód, do Krakowa, a następnie lewym brzegiem Wisły pod Baranów Sandomierski, gdzie odszedł za Wisłę. Po rozbiciu 5. pułku strzelców podhalańskich w walkach nad Sanem uniknął niewoli. W listopadzie 1939 r. podjął działalność konspiracyjną w warszawskim Związku Walki Zbrojnej. Został przerzucony do Krakowa, a następnie do Kielc. W 1940 r. wyznaczono go na stanowisko Inspektora Kieleckiego Związku Walki Zbrojnej, a w 1942 r. przeniesiono na stanowisko Inspektora Sandomierskiego. Z chwilą rozpoczęcia Burzy objął dowodzenie 2. Dywizją Piechoty Legionów Armii Krajowej z zadaniem zdobycia Sandomierza. Z powodu zgromadzenia w mieście znacznych sił niemieckich zadania nie wykonano. W sierpniu 1944 r. współdziałał z Armią Czerwoną w forsowaniu Wisły. Sowieci zażądali przejścia dywizji na ich tyły i rozwiązania jednostki. Oficerów miano skierować na przeszkolenie do Jarosławia, a żołnierzy wcielić do I Armii ludowego Wojska Polskiego. Odmówił wykonania tego rozkazu i przeszedł z Dywizją w lasy przysuskie. Wraz z Kieleckim Korpusem Armii Krajowej wyruszył na pomoc powstańczej Warszawie. Na skutek obsadzenia linii Pilicy przez znaczne siły niemieckie marsz został wstrzymany. Na czele Dywizji stoczył kilkadziesiąt potyczek z siłami niemieckimi na zapleczu frontu. 6 września 1944 r. został przedstawiony, wraz z innymi oficerami Korpusu, do awansu na stopień pułkownika. Generał Tadeusz Komorowski Bór nie zatwierdził tego awansu (jedynego z przedstawionej listy). 30 września 1944 r. rozwiązał 2. Dywizję Piechoty Legionów Armii Krajowej i wrócił do konspiracji. Był szefem sandomierskiego inspektoratu Organizacji NIE. 17 kwietnia 1945 r. został aresztowany przez grupę operacyjną NKWD. Po przesłuchaniu przekazano go Urzędowi Bezpieczeństwa Publicznego i osadzono w więzieniu Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Kielcach. 28 czerwca 1945 r. został skazany, na sesji wyjazdowej Sądu Wojskowego z Łodzi, na karę śmierci. W więzieniu, pozbawiony opieki lekarskiej, zachorował na serce. 5 lipca 1945 r. kieleckie więzienie zostało rozbite przez oddział Antoniego Hedy Szary.        
Zmarł 5 lipca 1945 r. na zawał serca, niesiony do furmanki, która miała go przewieźć na konspiracyjną melinę. Po dwóch dniach Urząd Bezpieczeństwa Publicznego wydało ciało żonie, która pochowała go na kieleckim cmentarzu.        
Odznaczony Krzyżem Orderu Virtuti Militari V klasy (19 lutego 1921 r., nr 2016 ), Krzyżem Walecznych, Złotym i Srebrnym Krzyżami Zasługi. W 1989 r. Rada Miasta Sandomierza nadała jednej z ulic jego imię.        
Był żonaty z Izabelą.        
CAW AP 5279, 9648, KW 142/Ż-234, OD 20. 12. 1932, 26. 06. 1938; Aleksandrowicz Julian, Kartki z dziennika doktora Twardego, Kraków 1983; Borzobohaty Wojciech, Jodła. Okręg Radomsko-Kielecki ZWZ-AK 1939-1945, Warszawa 1988; Burza w okręgu radomsko-kieleckim w świetle dokumentów, Kielce 1996; Chlebowski Cezary, Reportaż z tamtych dni, Warszawa 1986; Dąbrowski Eugeniusz, Szlakiem Jędrusiów, Kraków 1992; Dzieje Sandomierza 1918-1980, Warszawa 1994; Firley Z., W Kedywie i w Burzy, Warszawa 1988; Głowacki L., Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939, Lublin 1976; Gruszczyński W., Odwet-Jędrusie, Staszów 1995; Heda Antoni, Wspomnienia Szarego, Warszawa 1992; Kuksz H. Selim, Jędrusiowa dola, 1994; Langer M., Lasy i ludzie. Wspomnienia z lasów starachowickich 1939-45, Warszawa 1993; Łukomski Grzegorz, Polak Bolesław, Suchcitz Andrzej, Kawalerowie Virtuti Militari 1792-1945. Wykazy odznaczonych za czyny z lat 1863-1864, 1914-1945, Koszalin 1997; Lista starszeństwa oficerów zawodowych, Warszawa 1922; Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty, Warszawa 1935; Matusak Piotr, Wesołówka 1944 r. Warszawa 1993; Młudzik M. Szczytniak, Polem lasem, Warszawa 1984; Moś W., 5 Pułk Strzelców Podhalańskich, Pruszków 1996; Mrozkiewicz J., W konspiracji i walce. Z dziejów Podobwodu AK Szydłów, Kielce 1992; Nebelski E., Klimontów miasto prywatne rodu Ossolińskich 1240-1990, Klimontów 1993; Porwit M., Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 r. T. I-III, Warszawa 1983; Rocznik oficerski 1923, 1924, 1928, 1932, Warszawa 1923, 1924, 1928, 1932; Rell J., Okręg radomsko-kielecki Armii Krajowej [w:] Armia Krajowa. Rozwój organizacyjny, Warszawa 1996; Sierant Piotr, 2 Pułk Piechoty Legionów Armii Krajowej, Warszawa 1996; Spis oficerów służących czynnie w dniu 1. 6. 21 r. Warszawa 1921; Steblik Władysław, Armia Kraków 1939, Warszawa 1989; Sułkowski A., U podnóża Gór Świętokrzyskich, Warszawa 1987; Ślaski Jerzy, Polska Walcząca, Warszawa 1985; Świderski M., Wśród lasów i wertepów, Warszawa 1983; Targowski J., Ankieta ostatniego szwoleżera, Zeszyty Sandomierskie 1997 nr 7; Teczka specjalna J. W. Stalina. Raporty NKWD z Polski 1944 1946, Warszawa 1998; Torliński L., Przed akcję Burza na ziemi sandomierskiej, Gdański Przekaz 1994 nr 10-11; Wesołowski Z., Order Virtuti Militari i jego kawalerowie, Miami 1992; Zawilski Apoloniusz, Bitwy polskiego września, Łódź 1989, t. 2; Zawilski Apoloniusz, Polskie fronty 1918-1945, Warszawa 1997, t. 2; W walce o utrwalenie władzy ludowej w Polsce, Warszawa 1967;