Z Małopolska w II Wojnie Światowej
ŻÓŁKIEWSKI Antoni „Garbaty”, „Jog”, „Lin”, „Piast”, „Zacny” (1896-1945), oficer Wojska
Polskiego.
Urodzony 12 czerwca 1896 r. w majątku rodziców Kuca Bałka na Podolu. Ukończył gimnazjum W. Górskiego w Warszawie i w
1915 r. Szkołę Kadetów w
Odessie. W latach 1915-1917 był oficerem w 419. karskim pułku piechoty. 17 października 1918 r. wstąpił do
oddziałów
generała Lucjana
Żeligowskiego, tworzonych na
Kubaniu. W szeregach 4. Dywizji Strzelców walczył z bolszewikami oraz wojskami
ukraińskimi atamana Semena
Petlury. Uczestniczył w
zdobyciu Odessy. W czerwcu 1919 r. wrócił z dywizją do kraju. Wstąpił do 24. pułku piechoty. Brał udział w walkach z bolszewikami w 1920 r.
Przez pewien czas, w randze porucznika, dowodził pułkiem na froncie. Po wojnie
został zweryfikowany w
stopniu kapitana ze starszeństwem 1 czerwca 1919 r. Nadal służył w 24.
pułku piechoty w
Łucku. Przeszedł kurs w Centrum Szkolenia Wojskowego w
Rembertowie. W 1925 r. przeniesiono go do Korpusu Ochrony Pogranicza. W 1928 r.
został awansowany na
stopień majora. W 1931 r.
przeniesiono go na stanowisko dowódcy batalionu 67. pułku piechoty w Brodnicy, a
następnie innego batalionu
tego pułku w Toruniu.
Jednocześnie był wykładowcą taktyki walk piechoty w
toruńskiej Szkole
Podchorążych Artylerii. W
1934 r. został awansowany na
stopień podpułkownika i przeniesiony na stanowisko
dowódcy batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza w Hoszczy na Wołyniu. W 1937 r. został zastępcą dowódcy pułku Korpusu Ochrony Pogranicza w Równem.
W listopadzie 1938 r. objął
dowództwo 5. pułku
strzelców podhalańskich w
Przemyślu. 1
września 1939 r. jego
pułk, wchodzący w skład Armii „Kraków”, rozpoczął swój szlak bojowy na Śląsku. Cofał
się wraz z pułkiem na wschód, do Krakowa, a
następnie lewym brzegiem
Wisły pod Baranów
Sandomierski, gdzie odszedł
za Wisłę. Po rozbiciu 5.
pułku strzelców
podhalańskich w walkach nad
Sanem uniknął niewoli. W
listopadzie 1939 r. podjął
działalność konspiracyjną w warszawskim Związku Walki Zbrojnej. Został przerzucony do Krakowa, a
następnie do Kielc. W 1940
r. wyznaczono go na stanowisko Inspektora Kieleckiego Związku Walki Zbrojnej, a w 1942 r.
przeniesiono na stanowisko Inspektora Sandomierskiego. Z chwilą rozpoczęcia “Burzy” objął dowodzenie 2. Dywizją Piechoty Legionów Armii Krajowej z
zadaniem zdobycia Sandomierza. Z powodu zgromadzenia w mieście znacznych sił niemieckich zadania nie wykonano. W
sierpniu 1944 r. współdziałał z
Armią Czerwoną w forsowaniu Wisły. Sowieci zażądali przejścia dywizji na ich tyły i rozwiązania jednostki. Oficerów miano
skierować na przeszkolenie
do Jarosławia, a
żołnierzy wcielić do I Armii ludowego Wojska Polskiego.
Odmówił wykonania tego
rozkazu i przeszedł z
Dywizją w lasy przysuskie.
Wraz z Kieleckim Korpusem Armii Krajowej wyruszył na pomoc powstańczej Warszawie. Na skutek obsadzenia
linii Pilicy przez znaczne siły niemieckie marsz został wstrzymany. Na czele Dywizji stoczył kilkadziesiąt potyczek z siłami niemieckimi na zapleczu frontu. 6
września 1944 r.
został przedstawiony, wraz z
innymi oficerami Korpusu, do awansu na stopień pułkownika. Generał Tadeusz Komorowski „Bór” nie zatwierdził tego awansu (jedynego z przedstawionej
listy). 30 września 1944 r.
rozwiązał 2. Dywizję Piechoty Legionów Armii Krajowej i
wrócił do konspiracji.
Był szefem sandomierskiego
inspektoratu Organizacji NIE. 17 kwietnia 1945 r. został aresztowany przez grupę operacyjną NKWD. Po przesłuchaniu przekazano go Urzędowi Bezpieczeństwa Publicznego i osadzono w
więzieniu Wojewódzkiego
Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Kielcach. 28 czerwca
1945 r. został skazany, na
sesji wyjazdowej Sądu
Wojskowego z Łodzi, na
karę śmierci. W więzieniu, pozbawiony opieki lekarskiej,
zachorował na serce. 5 lipca
1945 r. kieleckie więzienie
zostało rozbite przez
oddział Antoniego Hedy
„Szary”.
Zmarł 5 lipca 1945 r. na zawał serca, niesiony do furmanki, która
miała go przewieźć na konspiracyjną melinę. Po dwóch dniach Urząd Bezpieczeństwa Publicznego wydało ciało żonie, która pochowała go na kieleckim cmentarzu.
Odznaczony
Krzyżem Orderu Virtuti
Militari V klasy (19 lutego 1921 r., nr 2016 ), Krzyżem Walecznych, Złotym i Srebrnym Krzyżami Zasługi. W 1989 r. Rada Miasta Sandomierza
nadała jednej z ulic jego
imię.
Był żonaty z Izabelą.
CAW AP 5279, 9648, KW
142/Ż-234, OD 20. 12.
1932, 26. 06. 1938; Aleksandrowicz Julian, Kartki z
dziennika doktora Twardego, Kraków 1983; Borzobohaty
Wojciech, „Jodła”.
Okręg Radomsko-Kielecki
ZWZ-AK 1939-1945, Warszawa 1988; „Burza” w okręgu radomsko-kieleckim w świetle dokumentów, Kielce 1996; Chlebowski Cezary, Reportaż z
tamtych dni, Warszawa 1986; Dąbrowski Eugeniusz, Szlakiem „Jędrusiów”,
Kraków 1992; Dzieje Sandomierza
1918-1980, Warszawa 1994; Firley Z., W Kedywie i w „Burzy”,
Warszawa 1988; Głowacki
L., Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939, Lublin 1976;
Gruszczyński W.,
Odwet-Jędrusie, Staszów 1995; Heda Antoni,
Wspomnienia „Szarego”,
Warszawa 1992; Kuksz H. „Selim”,
Jędrusiowa dola, 1994; Langer M.,
Lasy i ludzie. Wspomnienia z lasów starachowickich
1939-45, Warszawa 1993; Łukomski Grzegorz, Polak
Bolesław, Suchcitz
Andrzej, Kawalerowie Virtuti Militari 1792-1945.
Wykazy odznaczonych za czyny z lat 1863-1864, 1914-1945, Koszalin 1997; Lista
starszeństwa oficerów
zawodowych, Warszawa 1922; Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty,
Warszawa 1935; Matusak Piotr, Wesołówka 1944 r. Warszawa 1993; Młudzik M. „Szczytniak”,
Polem lasem, Warszawa 1984;
Moś W., 5 Pułk
Strzelców Podhalańskich, Pruszków 1996; Mrozkiewicz J.,
W konspiracji i walce. Z dziejów Podobwodu AK
Szydłów, Kielce 1992; Nebelski E., Klimontów
miasto prywatne rodu Ossolińskich 1240-1990, Klimontów 1993; Porwit
M., Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 r. T. I-III, Warszawa 1983; Rocznik
oficerski 1923, 1924, 1928, 1932, Warszawa 1923,
1924, 1928, 1932; Rell J., Okręg radomsko-kielecki Armii
Krajowej [w:] Armia Krajowa. Rozwój organizacyjny,
Warszawa 1996; Sierant Piotr, 2 Pułk Piechoty Legionów Armii
Krajowej, Warszawa 1996; Spis oficerów służących
czynnie w dniu 1. 6. 21 r. Warszawa 1921; Steblik
Władysław, Armia
„Kraków” 1939,
Warszawa 1989; Sułkowski
A., U podnóża Gór Świętokrzyskich, Warszawa 1987; Ślaski Jerzy, Polska Walcząca, Warszawa 1985; Świderski M., Wśród lasów
i wertepów, Warszawa 1983; Targowski J.,
Ankieta ostatniego szwoleżera,
„Zeszyty
Sandomierskie” 1997 nr 7;
Teczka specjalna J. W. Stalina. Raporty NKWD z Polski
1944 – 1946, Warszawa 1998; Torliński L., Przed akcję „Burza” na ziemi sandomierskiej, „Gdański
Przekaz” 1994 nr 10-11;
Wesołowski Z.,
Order Virtuti Militari i jego kawalerowie, Miami 1992; Zawilski Apoloniusz, Bitwy
polskiego września, Łódź 1989, t. 2; Zawilski Apoloniusz,
Polskie fronty 1918-1945,
Warszawa 1997, t. 2; W walce o utrwalenie
władzy ludowej w
Polsce, Warszawa 1967;