Z Małopolska w II Wojnie Światowej

ŻUŁAWSKI Zygmunt.   
Urodzony 31 sierpnia 1880 r. w Młynnem, pow. limanowski. Uczył się w gimnazjach w Bochni, Krakowie i Nowym Sączu. Od 1895 r. był związany z ruchem socjalistycznym. W latach 1899 - 1903 studiował przyrodoznawstwo na Uniwersytecie Jagiellońskim. Od 1899 r. należał do postępowej organizacji studenckiej „Zjednoczenie”. W latach 1901 - 1903 działał w „Ruchu” w Krakowie. W 1904 r. pracował jako pomocnik wiertacza w Zagłębiu Borysławskim. Działał w ruchu robotniczym i związkowym. Od 1900 r. należał do Polskiej Partii Socjal-Demokratycznej i Polskiej Partii Socjalistycznej. W 1904 r. łagodził strajki górników w Borysławiu. W latach 1905 - 1908 był sekretarzem Krajowej Komisji Zawodowej w Galicji. W latach 1907 - 1914 redagował „Zawodowca”. W 1908 r. przewodniczył Kasie Chorych w Krakowie. W latach 1911 - 1918 wchodził w skład Komitetu Wykonawczego Polskiej Partii Socjal-Demokratycznej. W czasie I wojny światowej służył w armii austriackiej. W 1918 r. współtworzył Polską Komisję Likwidacyjną i z jej ramienia pełnił funkcję starosty chrzanowskiego. W latach 1919 - 1939 był członkiem Rady Naczelnej Polskiej Partii Socjalistycznej, a od 1921 r. jej przewodniczącym i członkiem Centralnego Komitetu Wykonawczego Polskiej Partii Socjalistycznej. Od roku 1919 do 1935 zasiadał w Sejmie jako poseł. W latach 1919 - 1939 pełnił funkcję sekretarza generalnego Komisji Centralnej Związków Zawodowych. Od 1924 do 1939 r. należał do kierownictwa Międzynarodowej Federacji Związków Zawodowych. Wchodził w skład Rady Administracyjnej Międzynarodowej Organizacji Pracy. Mieszkał w Krakowie przy ul. Dunajewskiego 5. Od października 1939 r. był członkiem konspiracyjnego Krakowskiego Komitetu Międzypartyjnego. Współpracował z Radą Główną Opiekuńczą w Krakowie. Od 11 listopada 1939 r. przewodniczył Okręgowemu Komitetowi Robotniczemu Polskiej Partii Socjalistycznej. Ustąpił z tego stanowiska po konflikcie z Józefem Cyrankiewiczem. Przeszedł w 1941 r. wylew krwi do mózgu, w następstwie czego był częściowo sparaliżowany. W kwietniu 1941 r. po aresztowaniu J. Cyrankiewicza ponownie objął przewodnictwo w Okręgowym Komitecie Robotniczym Polskiej Partii Socjalistycznej. W początkach 1942 r. Z. Zaremba nakłaniał go bezskutecznie do potępienia działalności Polskich Socjalistów. W latach 1939 - 1945 pozostawał w ścisłym kierownictwie Polskiej Partii Socjalistycznej Wolność Równość Niepodległość. W 1942 r. opowiadał się przeciwko tworzeniu przez Okręgowego Delegata Rządu podziemnej administracji. Od początku 1943 r. był przewidywany na stanowisko powojennego Prezydenta Krakowa z ramienia Delegatury Rządu. Odmówił przyjęcia tego stanowiska z powodu protestów Stronnictwa Narodowego. Pod koniec czerwca 1944 r. został mimo to mianowany przez Delegata Rządu na Kraj na Prezydenta Miasta Krakowa. Odmówił złożenia przysięgi przed Okręgowym Delegatem Rządu. Kraków pozostał pod zarządem komisarycznym. Na przełomie stycznia i lutego 1945 r. powrócił do Myślenic. Został aresztowany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego. Zwolniono go z więzienia. Krótko działał w odrodzonej Polskiej Partii Socjalistycznej. Uczestniczył w czerwcu 1945 r. w konferencji moskiewskiej w sprawie utworzenia Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Podjął próbę utworzenia Polskiej Partii Socjalno-Demokratyznej. Rejestrację nowej partii uniemożliwiły organy Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Prowadził w latach 1945 - 1946 działalność w Polskim Stronnictwie Ludowym. Był członkiem Krajowej Rady Narodowej, a od 1947 r. posłem na Sejm z listy Polskiego Stronnictwa Ludowego.        
Zmarł 4 września 1949 r. w Krakowie, Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w obawie przed manifestacją robotników w ostatniej chwili przyspieszył jego pogrzeb o dwie i pół godziny.        
Duraczyński Eugeniusz, Socjaliści polscy 1939 - 1941 „Dzieje Najnowsze” 1978 nr 2; Jarowiecki Jerzy, Konspiracyjna prasa w Krakowie w latach okupacji hitlerowskiej 1939 - 1945, Kraków 1986; Kersten Krystyna, Narodziny systemu władzy. Polska 1943 - 1948, Warszawa 1988; Kroll Bogdan, Rada Główna Opiekuńcza, Warszawa 1985; Kto był kim w drugiej Rzeczypospolitej, pod red. J. M. Majchrowskiego, Warszawa 1994; Nejdus Walentyna, Polska Partia Socjalno-Demokratyczna Galicji i Śląska 1890-1919, Warszawa 1983; Ostasz Grzegorz, Krakowska Okręgowa Delegatura Rządu na Kraj 1941 – 45, Rzeszów 1996; Słownik Historii Polski 1939 – 1948, red. A. Chwalba i T. Gąsowski, Kraków 1994; Spis mieszkańców Krakowa, Księga Adresowa 1933/34;