Z Małopolska w II Wojnie Światowej

ŻYŁKA-ŻEBRACKI Zygmunt

ŻYŁKA-ŻEBRACKI Zygmunt Czarny, „Żelan, „Żeliwa (1907-1997), oficer Wojska Polskiego.        
Urodzony 22 kwietnia 1907 r. w Jaćmierzu, w pow. sanockim. Syn Piotra i Józefy z d. Ząbkiewicz. Miał brata Jana (żołnierza Armii Krajowej, zamordowanego 30 marca 1945 r. w KL Buchenwald). Był harcerzem sanockiego hufca Związku Harcerstwa Polskiego. W 1929 r. zdał maturę w Gimnazjum Męskim im. Królowej Zofii w Sanoku. Po odbyciu służby wojskowej został skierowany do Szkoły Podchorążych Rezerwy, a następnie do Szkoły Podchorążych Piechoty w Ostrowie-Komorowie. W 1933 r. mianowano go podporucznikiem i przydzielono do 15. pułku piechoty Wilków. Był instruktorem Szkoły Podoficerskiej, a następnie wykładowcą na Dywizyjnym Kursie Podchorążych Rezerwy Piechoty przy 28. Dywizji Piechoty w Dęblinie. W latach 1935-1936 przeszedł kursy inżynieryjno-saperski z zakresu broni chemicznej w Centrum Wyszkolenia Chemicznego w Warszawie i Centrum Wyszkolenia Inżynierii w Modlinie. W 1936 r. został awansowany na stopień porucznika broni chemicznej. Wiosną 1939 r. zorganizował w pułku sekcję szermierczą. We wrześniu 1939 r. dowodził plutonem pionierów 15. pułku piechoty Wilków. 7 września 1939 r. pod Pabianicami jego pluton został rozbity. On sam przedostał się do Modlina, a po kapitulacji twierdzy, w cywilnym ubraniu, do Warszawy. W listopadzie 1939 r. został zaprzysiężony przez majora Stefana Drewnowskiego do Służby Zwycięstwu Polski. Jako oficer inspekcyjny Komendy Głównej Służby Zwycięstwu Polski został wysłany na Lubelszczyznę. Z rozkazu majora Józefa Spychalskiego objął stanowisko komendanta Obwodu Garwolin Związku Walki Zbrojnej. Wcielił do Związku Walki Zbrojnej siedem drobnych organizacji konspiracyjnych działających na tym terenie. Zorganizował oddział dywersyjny Związku Odwetu Związku Walki Zbrojnej. Od 1940 r. pracował w Zarządzie Drogowym i Zarządzie dróg Wodnych w Puławach. W sierpniu 1942 r. został awansowany na stopień kapitana i przeniesiony na stanowisko komendanta Obwodu Puławy Armii Krajowej. W marcu 1944 r. doprowadził do scalenia na swoim terenie Batalionów Chłopskich i Armii Krajowej. 3 maja 1944 r. został awansowany na stopień majora. W czasie Burzy dowodził zgrupowaniem 15. pułku piechoty Armii Krajowej Wilków. W listopadzie 1945 r. objął stanowisko Inspektora Rejonowego Armii Krajowej w Puławach. W 1945 r. awansowano go na stopień podpułkownika. Po wkroczeniu Sowietów pozostał w konspiracji. 21 marca 1945 r., w czasie odprawy inspektorów na warszawskiej Pradze, został aresztowany przez NKWD. Przewieziono go do aresztu NKWD przy ul. Chopina 18 w Lublinie. W czasie śledztwa był torturowany. W lipcu 1945 r. przeniesiono go do więzienia na Zamku. 16 marca 1946 r., bez rozprawy sądowej, na mocy amnestii zwolniono go z więzienia. Wszedł w skład Komendy Okręgu Lublin Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. W listopadzie 1946 r. został ponownie aresztowany. Ponownie przeszedł śledztwo prowadzone przy użyciu tortur. 17 czerwca 1947 r., w związku z prowadzonymi przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego rozmowami w sprawie ujawnienia oddziału majora Hieronima Dekutowskiego Zapora, zwolniono go na mocy amnestii, bez rozprawy sądowej. Zamieszkał w Warszawie. Działał w konspiracyjnej organizacji Dzwon. We wrześniu 1952 r. został aresztowany po raz trzeci i skazany na 12 lat więzienia, konfiskatę majątku oraz pozbawienie praw obywatelskich i honorowych. Z więzienia we Wronkach zwolniono go warunkowo 14 listopada 1956 r. na mocy amnestii, a następnie w 1957 r. zrehabilitowano. Na kursach organizowanych przez Naczelną Organizację Techniczną uzyskał tytuł inżyniera budownictwa. Pracował kolejno w Państwowym Przedsiębiorstwie Traktorów i Maszyn, Zakładach Przemysłu Drzewnego, w Zjednoczeniu Budownictwa Miejskiego. 27 lipca 1970 r. po raz kolejny został aresztowany pod zarzutem przynależności do nielegalnej organizacji Ruch i osadzony w areszcie śledczym w Warszawie. Skonfiskowano mu przygotowywane opracowanie o dziejach 15. pułku piechoty Armii Krajowej Wilków. 14 maja 1971 r. zwolniono go z aresztu. Pracował w Przedsiębiorstwie Robót Kolejowych w Warszawie. Mieszkał przy ul. Wieniawskiego na Żoliborzu. 30 kwietnia 1974 r. przeszedł na emeryturę. Opracował monografię 15. pułku piechoty Wilków. Zebrał wiele dokumentów do historii Armii Krajowej w sanockiem. Inicjował budowę pomników i tablic upamiętniających działalność Armii Krajowej oraz organizował środowisko byłych żołnierzy 15. pułku piechoty Armii Krajowej.        
Zmarł 7 lipca 1997 r., został pochowany na sanockim cmentarzu.        
Odznaczony Krzyżem Orderu Virtuti Militari IV (we wrześniu 1944 r.) i V (we wrześniu 1939 r.) klasy, czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1994).        
Był żonaty z Marią Aleksandrą Hrycaj (żołnierzem Armii Krajowej Azalia Potyńska, nauczycielką w tajnym nauczaniu).        
Zespół akt Gimnazjum Męskiego im. Królowej Zofii w Sanoku z lat 1880-1939; dokumenty w zbiorach rodzinnych; Biuletyn Informacyjny ZŻAK Oddział Lublin, 1994 nr 6, 1995 nr 2; Caban Ireneusz, Ludzie lubelskiego okręgu AK; Caban Ireneusz, Oddziały partyzanckie AK 15 pp Wilków; Caban Ireneusz, Mańkowski Z., Związek Walki Zbrojnej i Armia Krajowa w Okręgu Lubelskim 1939-1944. Zarys monograficzny. Dokumenty; Gnat-Wieteska Z., 15 pułk piechoty Wilków, Pruszków 1996, s. 16, 26, 38, 41; Sudoł A., Polska Ojczyzna moja, Sanok 1999, s. 284-291; Zając Edward, Płk. Zygmunt Żyłka-Żebracki, ps. „Żeliwa. Życie wypełnione walką, Gazeta Bieszczadzka 1999 nr 23, 24; Zając Edward, Płk. Zygmunt Żyłka-Żebracki, ps. „Żeliwa, Tygodnik Sanocki z 11 lutego 2000 r.; relacja K. Żebrackiej-Cieślak;