Z Małopolska w II Wojnie Światowej

BARTUŚ Julian.            
Urodzony 6 stycznia 1922 r. w Ubieszynie, syn Antoniego i Walerii. W 1938 r. ukończył cztery klasy w gimnazjum w Leżajsku, a rok później pierwszą klasę liceum w Jarosławiu. W czasie okupacji niemieckiej kontynuował naukę w tajnym nauczaniu, ukończył drugą klasę licealną oraz zdał maturę. W końcu 1939 r. i w pierwszej połowie 1940 r. był współpracownikiem, wydawanego w Ubieszynie konspiracyjnie przez Józefa Sigdę, „Biuletynu Radiowego”. Nawiązał w tym czasie współpracę z Władysławem Jasińskim „Jędruś” przy wydawaniu pisma „Odwet”. Podjął pracę w punkcie przebitkowym, początkowo w Grodzisku Dolnym, a następnie w Opaleniskach. Po przeniesieniu w maju 1941 r. punktu przebitkowego z Opalenisk do Lipnika (pow. Przeworsk) był łącznikiem pomiędzy Centralą „Odwetu” w Tarnobrzegu, a punktem przebitkowym w Lipniku. Od marca 1940 r. do października 1942 był żołnierzem Placówki Związku Walki Zbrojnej - Armii Krajowej Nr 5 Grodzisko Dolne Obwód Łańcut. Używał pseudonimów „Bojko”, „Julek”, „Krajewski”, „Romański”, „Zbyszek”. Ukończył konspiracyjną Szkołę Podchorążych Rezerwy przy Obwodzie Armii Krajowej Łańcut. Od października 1942 r. do rozwiązania AK w 1945 r. był szefem kancelarii Inspektoratu Armii Krajowej Przemyśl. Tę samą funkcję pełnił od lutego do sierpnia 1945 r., najpierw w Inspektoracie „NIE”, a następnie Delegatury Sił Zbrojnych Przemyśl. W lecie 1945 r., wspólnie z Leokadią Jarzymowską „Dona”, rozdzielał na terenie powiatu przeworskiego fundusze pomiędzy byłych żołnierzy Armii Krajowej i ich rodziny. Od jesieni 1945 r. był kierownikiem Rady Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość w Przeworsku. Kontaktował się z miejscowym kierownictwem Narodowych Sił Zbrojnych i w czasie spotkań, które obywały się w domu u Zofii Rolskiej, omawiał współpracę w walce z komunistami. Przed i po referendum w 1946 r. rozsyłał do działaczy partyjnych „bloku demokratycznego” ostrzeżenia domagające się zaprzestania działalności. Jesienią 1946 r. podjął studia na Akademii Handlowej w Krakowie, przekazawszy wcześniej kierownictwo Rady Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość Przeworsk Janowi Blokowi . Studiując w Krakowie nadal przyjeżdżał do Przeworska i interesował się działalnością Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość na tym terenie. Sprawował, choć nieformalnie, funkcję kierownika Rady i sporządzał sprawozdania miesięczne dla Rejonu Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość w Przemyślu. Jesienią 1946 r. objął stanowisko szefa kancelarii Okręgu (Wydziału) Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość Kraków. Od stycznia do marca 1947 r. był p. o. kierownika Komórki Informacyjnej Okręgu Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość Kraków, kryptonim „Kasyno”, „Port”, a okresie luty - sierpień 1947 r. kierownikiem Komórki Organizacyjnej Okręgu Krakowskiego Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. Był kierownikiem kancelarii Okręgu Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość Południe. Po aresztowaniu Wojciecha Szczepańskiego „Teofil”, prezesa Okręgu Krakowskiego Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, otrzymał w styczniu 1947 r. od Józefy Petriczek „Wilejka” polecenie pełnienia obowiązków szefa łączności Okręgu; funkcję tę pełnił do maja 1947 r. W działalności konspiracyjnej w Zrzeszeniu Wolność i Niezawisłość używał pseudonimów: „Zbyszek”, „Romański”", „Krajewski”. W marcu 1947 r. zwerbował do pracy w strukturze Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość Mariana Żerbeckiego „Żeliga” powierzając mu stanowisko kierownika komórki wywiadowczej na m. Kraków krypt. „Port”. Od sierpnia 1947 r. do października 1947 r. ukrywał się u siostry J. Petriczek - Funi w Majewie k. Jeleniej Góry. Na wiadomość, że jest poszukiwany, przekroczył, we wrześniu 1947 r. wraz z żoną Anną granicę Czechosłowacji zamierzając przedostać się na Zachód. 15 listopada 1947 r. zostali zatrzymani na terenie Czechosłowacji. 15 kwietnia 1948 r. służby czechosłowackie przekazały ich polskim władzom bezpieczeństwa (od 22 kwietnia 1948 r. śledztwo prowadził Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Rzeszowie). Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Rzeszowie z 14 września 1948 r. został skazany na karę śmierci, utratę praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na zawsze oraz przepadek całego mienia. Najwyższy Sąd Wojskowy podczas rozprawy niejawnej, postanowieniem z 14 grudnia 1948 r. odwołanie obrońcy pozostawił bez uwzględnienia. Prezydent Bolesław Bierut skorzystał z prawa łaski i decyzją z 18 stycznia 1949 r. karę śmierci zamienił na dożywotnie więzienie. Zgromadzenie Sędziów Najwyższego Sądu Wojskowego w Warszawie postanowieniem z 11 lipca 1956 r. zmieniło wyrok Wojskowego Sądu Rejonowego w Rzeszowie oraz postanowienie Najwyższego Sądu Wojskowego w Warszawie, złagodziło karę do 15 lat więzienia z utratą praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na 5 lat, a po zastosowaniu amnestii z 1952 r. i 1956 r. złagodzono karę do 5 lat więzienia i utraty praw do lat 2 i 6 miesięcy. Z więzienia został zwolniony 25 sierpnia 1956 r. Po wyjściu na wolność pracował w Leżajsku jako starszy inspektor upraw tytoniu na terenie miejscowości Grodzisko Dolne i Górne, Wólka Grodzicka i Zmysłówka. Rozpoczął studia zaoczne na Wyższej Szkole Rolniczej w Krakowie. W 1961 r. ze względu na zły stan zdrowia, spowodowany wieloletnim pobytem w więzieniach, musiał przejść na rentę inwalidzką.      
Zmarł 26 marca 1962 r. w Leżajsku.        
Wydział II Karny Sądu Wojewódzkiego w Rzeszowie postanowieniem z dnia 28 października 1991 r. uznał wyrok Wojskowego Sądu Rejonowego w Rzeszowie z dnia 14 września 1948 r. za nieważny, jako skazujący za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.       
Był żonaty z Anną z d. Szeliga (ur. 3 listopada 1919 r. w Leżajsku, córką Jana i Krystyny z d. Andress).
Akt oskarżenia przeciwko J. Petriczek i innym (m.in.. Huchli), s. 3, 5; Pismo wojskowej jednostki z dnia 22 IV 1948 r. l. dz. 136/I - a do WUBP w Rzeszowie; Postanowienie NSW z dnia 14 XII 1948 r., Sn. Odw. S. 2997/48; Postanowienie Sądu Wojewódzkiego w Rzeszowie Wydział II Karny, z dnia 28 X 1991 r. Sygn. akt II. Ko. 771/91; Protokół przesłuchania podejrzanego Bloka Jana z dnia 12 V 1948, Arch. Deleg. UOP Rzeszów, sygn. 16/IV, tom 19; Wykaz członków WiN w pow. Przeworsk. Rozpracowanie “Iskra III", Arch. Del. UOP Rzeszów, teczka 102 Przeworsk; Zaświadczenie Zarządu Oddziału Światowego Związku Żołnierzy AK w Leżajsku z dnia 18 II 1992, N. Znak: AK/O/27/92; Pismo Prokuratury Wojewódzkiej w Rzeszowie z dnia 24 II 1992 r. sygn. akt Ko 376/91 do Anny Bartuś; Biedroń T., Schemat organizacyjny WiN - u (1945 - 1949). Okręg Krakowski WiN „Zeszyty Historyczne WiN - u” 1994 nr 5; Sierant P., Zarys dziejów konspiracyjnego pisma “Odwet", „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” Tom VI, Zeszyt 1, 1967; Sokół Z., Rzeszowska Prasa Konspiracyjna (1939 - 1945), Rzeszów 1989; Zagórski A., „Czarna księga" wymiaru sprawiedliwości w służbie komunistycznych okupantów, (7) „Opinia Krakowska” 1990 nr 54; Zagórski A., Przywódcy WiN - u. Julian Bartuś (1922 - 1962), „Orzeł Biały” nr 12(39), grudzień 1994; Zagórski A., Schemat organizacyjny WiN - u (1945 - 1947) Okręg WiN Rzeszów (próba rekonstrukcji), „Zeszyty Historyczne WiN - u” nr 6, marzec 1995; Zagórski A., Bartuś Julian, „Zeszyty Historyczne WiN - u” nr 6, marzec 1995; Informacje Anny Bartuś;<span style="layout-grid-mode:line" />