Z Małopolska w II Wojnie Światowej

Bocian Zygmunt  

Urodzony 25 marca 1900 r. w Będzinie. Syn Wojciecha (młynarza). Miał braci Czesława, Juliana i Stanisława. Uczęszczał do szkoły powszechnej Polskiej Macierzy Szkolnej. Od 8. roku życia pracował zarobkowo w warsztacie tapicerskim. Po ukończeniu dwóch klas gimnazjum przerwał naukę z braku środków materialnych. W 1912 r. przyuczał się jako uczeń koszykarski. Następnie w fabryce łóżek metalowych uczył się zawodu malarza lakiernika. Od 1914 r. był górnikiem w kopalni „Koszelew” w Dąbrowie Górniczej. Uczył się równocześnie na kursach dokształcających. W 1916 r. został członkiem Związku Zawodowego Robotników Przemysłu Górniczego. Działał we Frysztaku i Krośnie. W kwietniu 1916 r. wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej. Współorganizował strajki głodowe. Usunięto go z pracy w kopalni w 1917 r. Został kadrowym pracownikiem Związku, na etacie sekretarza Oddziału. W listopadzie 1918 r. brał udział w rozbrajaniu żołnierzy austriackich i organizowaniu Milicji Ludowej w Dąbrowie Górniczej. W 1919 r. wszedł w skład Komitetu Niesienia Pomocy Powstańcom Śląskim. W niepodległej Polsce był etatowym pracownikiem Związku Robotników Przemysłu Górniczego i Naftowego na terenie Frysztaku i Krosna. Od 1920 r. współredagował „Górnika” i „Pobudkę”, a od 1923 r. „Głos Zagłębia”. W 1925 r. został przewodniczącym Okręgowej Komisji Związków Zawodowych w Krakowie i członkiem Okręgowego Komitetu Robotniczego Polskiej Partii Socjalistycznej. Od 5 września 1926 do września 1939 r. był sekretarzem generalnym Centralnego Związku Robotników Przemysłu Chemicznego RP i współredaktorem „Robotnika – Ceramika”. W związku z objęciem tej funkcji zrezygnował ze stanowiska przewodniczącego Okręgowej Komisji Związków Zawodowych. W 1927 r. wybrano go sekretarzem Związku Zawodowego Pracowników Przemysłu Chemicznego[1]. W 1929 r. został wybrany na członka Komisji Centralnej Związków Zawodowych. Wchodził w jej skład do wybuchu II wojny światowej. W 1929 r. był sędzią przysięgłym. W latach 1929, 1935, 1936 reprezentował związkowców na międzynarodowych kongresach w Hanowerze, Genewie i Londynie. Był radnym miasta Krakowa, przewodniczył klubowi radnych Polskiej Partii Socjalistycznej. Należał do Rady Naczelnej Polskiej Partii Socjalistycznej i Komitetu Centralnego Związków Zawodowych[2]. Przed wojną był działaczem prawego skrzydła PPS w Krakowie[3]. Od 1933 r. był radnym Rady Miejskiej w Krakowie. W latach 1934 - 1939 pozostawał członkiem egzekutywy Okręgowego Komitetu Robotniczego Polskiej Partii Socjalistycznej Kraków - Miasto. W latach 1934 i 1937 na Kongresach Polskiej Partii Socjalistycznej wybierano go Rady Naczelnej Polskiej Partii Socjalistycznej. W 1935 r. został wybrany w Genewie na stanowisko zastępcy członka Międzynarodowego Sekretariatu Federacji Związków Chemicznych. Interweniował w sprawie osadzonego w Berezie Kartuskiej Adama Dolińskiego. W 1938 r. przewodniczył Radzie Miejskiej w Krakowie. Mieszkał w Domu Związków Zawodowych przy al. Krasińskiego 16. Od listopada 1939 r. był członkiem konspiracyjnego Okręgowego Komitetu Robotniczego Polskiej Partii Socjalistycznej (część źródeł zaprzecza jego udziałowi w Polskiej Partii Socjalistycznej Wolność Równość Niepodległość i podaje, że wyjechał do Sandomierza w październiku 1939 r., inne mówią, że dopiero w 1940 r. rozpoczął działalność w Okręgowym Komitecie Robotniczym Polskiej Partii Socjalistycznej Wolność Równość Niepodległość w Krakowie[4].). W jego mieszkaniu redagowano „Biuletyn Informacyjny”. Przekazał na cele konspiracji 50. tys. zł, które otrzymał z Paryża. W sortowni pocztowej na Poczcie Głównej zorganizował komórkę wyłapywania listów adresowanych do krakowskiego gestapo. Konspiracyjną prasę otrzymywał od Stanisława Kaczora. Jako działacz Rady Głównej Opiekuńczej starał się sparaliżować inicjatywę utworzenia kolaboracyjnego rządu polskiego. Był poszukiwany przez gestapo od 1939 r. pod starym adresem zamieszkania przy al. Krasińskiego 16, z którego wyprowadził się na kilka dni wcześniej przed przyjazdem gestapo na ul. Syrokomli 14. Ukrywał się w mieszkaniu działacza Polskiej Partii Socjalistycznej Florkowa przy ul. Filareckiej. Jesienią 1941 r., uprzedzony przez Józefa Cyrankiewicza grypsem z Montelupich „Zygmunt Ptak uciekaj” o zdekonspirowaniu go przez człowieka przekazującego mu pieniądze z Paryża, przeniósł się do Sandomierza, gdzie pracował jako intendent szpitala zakaźnego. Wg informacji Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego utrzymywał tam bliskie kontakty z pracownikiem starostwa Derebą i jego żoną, Reichsdeutschką[5]. Wg zeznań Felicji Bogaczowej, Mariana Radło i Zygmunta Żyły miał dobre kontakty towarzyskie z Niemcami[6] (wg relacji rodzinnych to jego żona, pracująca w szpitalu zakaźnym i dobrze władająca językiem niemieckim, z konieczności utrzymywała takie kontakty). W Sandomierzu kontaktował się z członkami Wojewódzkiej Rady Narodowej. Nadal wchodził w skład Rady Naczelnej Polskiej Partii Socjalistycznej i z jej ramienia do Komisji Rewizyjnej przy Komitecie Centralnym Polskiej Partii Socjalistycznej. Odbierał prasę od Stanisława Kaczora[7]. Jesienią 1944 r. wyjechał do Krakowa i zaangażował się w działalność konspiracyjną – został przewodniczącym Komitetu Miejskiego Polskiej Partii Socjalistycznej Wolność Równość Niepodległość[8]. Został wówczas naczelnikiem Wydziału Przemysłowego Okręgowej Delegatury Rządu[9]. Nie zgodził się natomiast na objęcie obowiązków Delegata Okręgowego. Używał pseudonimów„Ptak” i „Wacek”. Mieszkał wówczas na przedmieściach Krakowa, w dzielnicy Azory, a później przy ul. Szlak 14/14. Wezwany do Krakowa latem 1945 r. przez Komitet Wojewódzki Polskiej Partii Socjalistycznej, objął mandat przewodniczącego Miejskiego Komitetu Polskiej Partii Socjalistycznej. W lipcu 1945 r. miał wejść do Rady Naczelnej Polskiej Partii Socjalistycznej w zamian za poparcie Polskiej Partii Socjalistycznej Wolność Równość Niepodległość dla Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, ale umowa nie została zrealizowana. Latem 1945 r. utrzymywał kontakty ze Stefanem Rzeźnikiem, Zofią Rysiewicz, Kazimierzem Rysiewiczem, Marianem Bombą, Sturm de Stremem[10]. Od 2 października 1945 r. był członkiem Komitetu Organizacyjnego Polskiej Partii Socjalno - Demokratycznej. Wraz z Aleksym Bieniem, Stanisławem Garlickim, Dorota Głuszyńską, Wincentym Pawłem Markowskim, Stefanem Rzeźnikiem, Antonim Szczerkowskim, Władysławem Szczuckim, Lucyną Woliniecką, Stefanem Zbrożyną, Antonim Zdanowskim i Zygmuntem Żuławskim w drugiej połowie 1945 r. usiłował zalegalizować Polską Partię Socjalno-Demokratyczną[11]. Po odmowie zalegalizowania Polskiej Partii Socjalno - Demokratycznej działał ponownie w Polskiej Partii Socjalistycznej. Po rozłamie w PPS w styczniu 1946 r. zalecał pozostanie w konspiracji[12]. Mieszkał w Wieliczce[13]. Należał do tzw. „grupy Żuławskiego” z prawego skrzydła Polskiej Partii Socjalistycznej[14]. Przyjął do Polskiej Partii Socjalistycznej Pellera, który bezskutecznie próbował współorganizować w Krakowie Polską Partię Socjal-Demokratyczną[15]. W 1946 r. został wybrany na przewodniczącego Miejskiego Komitetu Polskiej Partii Socjalistycznej w Krakowie, był wówczas wykładowcą Wojewódzkiej Szkoły Partyjnej. Na konferencji partyjnej w 10 marca 1946 r. dążył do opanowania krakowskiego kierownictwa przez członków WRN[16]. Latem 1946 r. został naczelnikiem Wydziału Opieki Społecznej przy Pełnomocniku Rządu we Wrocławiu. W grudniu 1946 r. wrócił do Krakowa[17]. Mieszkał przy ul. Szlak 14/14[18]. Podjął pracę w Wojewódzkim Komitecie Polskiej Partii Socjalistycznej w Krakowie[19]. Dążył do usunięcia ze stanowiska sekretarza Jacka Stręka[20]. Utrzymywał kontakty z Zygmuntem Żuławskim po jego usunięciu z Polskiej Partii Socjalistycznej[21]. Odmówił Zygmuntowi Żuławskiemu kandydowania z drugiego miejsca do Sejmu z jego niezależnej listy wyborczej[22]. W 1947 r. przekonywał działaczy PSL-u do wystawienia kandydatury Z. Żuławskiego w wyborach do Sejmu[23]. W styczniu 1947 r. kandydował z ramienia Bloku Demokratycznego w wyborach do Sejmu. 10 lutego 1947 r. objęto go grupowym opracowaniem agenturalnym „Gracze”[24]. W marcu 1947 r. wybrano go na stanowisko przewodniczącego Komitetu Miejskiego Polskiej Partii Socjalistycznej w Krakowie[25]. Wg. funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego zostało uzgodnione na konspiracyjnym zebraniu NPPS[26]. Należał do Rady Miejskiej Polskiej Partii Socjalistycznej w Krakowie[27]. Należał do Rady Wojewódzkiej Polskiej Partii Socjalistycznej w Krakowie[28]. Popierał linię polityczną Bolesława Drobnera[29]. Sabotował wspólne zebrania z Polską Partią Robotniczą i krytykował działaczy głoszących jednolitofrontowe poglądy. Zabronił także Komitetowi Dzielnicowemu Polskiej Partii Socjalistycznej Borek Fałęcki skorzystania z oferty Polskiej Partii Robotniczej wspólnego korzystania z lokalu, w którym komuniści chcieli odstąpić socjalistom dwa pokoje[30]. 19 marca 1947 r. na pierwszym w Krakowie spotkaniu aktywów obu partii mówił, że uwierzy we wspólny front dopiero wtedy, gdy nastąpi równowaga personalna we wszystkich instytucjach administracyjnych i gospodarczych[31]. 1 maja 1947 r. reprezentował Wojewódzki Komitet Polskiej Partii Socjalistycznej w czasie obchodów święta robotniczego w Nowym Sączu[32]. 17 i 18 maja 1947 r. brał udział w Konferencji Wojewódzkiej Polskiej Partii Socjalistycznej w Krakowie, poparł twierdzenie Józefa Cyrankiewicza, że w przypadku zjednoczenia nie będzie tak, że któraś z partii uzyska pozycję dominującą[33]. W czerwcu 1947 r. objęto go inwigilacją[34]. Brał udział w spotkaniu w mieszkaniu Mariana Bomby po jego wyjściu z więzienia w 1947 r[35]. 8 sierpnia 1947 r. na zebraniu Miejskiego Komitetu Polskiej Partii Socjalistycznej ogłosił zmianę struktury organizacyjnej partii na wzór funkcjonującej w Polskiej Partii Robotniczej[36]. Był rozpracowywany latem 1947 r. w ramach agenturalnego opracowania „Dywersanci” [37], nadano mu wówczas kryptonim „Czapla” [38] i „Bon” [39]. W listopadzie 1947 r. zawieszono go za niewykonywanie poleceń Centralnego Komitetu Wykonawczego i wysłano na trzymiesięczny urlop[40]. Wybrano go delegatem ze środowiska krakowskiego na Kongres Polskiej Partii Socjalistycznej[41]. W grudniu 1947 r. był przewodniczącym Miejskiego Komitetu Polskiej Partii Socjalistycznej w Krakowie z VII grupą uposażenia w wysokości 10000 zł[42]. Funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego zaplanowali wiosną 1948 r. usunięcie go przez Plenum Komitetu Wojewódzkiego z Polskiej Partii Socjalistycznej[43]. W kwietniu 1948 r. utracił stanowisko przewodniczącego Miejskiego Komitetu. Wysłano go co prawda tylko na trzymiesięczny urlop, ale spodziewano się, że do aktywnej pracy już nie wróci[44]. Prowadził prelekcje z ramienia Miejskiego Komitetu Polskiej Partii Socjalistycznej w Krakowie[45]. Od 23 do 29 czerwca 1948 r. był inwigilowany. Kontaktował się wówczas z zegarmistrzem Czerniakowskim i Wojciechem Wróblem. W lipcu 1948 r. został wicedyrektorem Banku Spółdzielczego Rzemieślników i Chałupników[46]. Aresztowano go w 1950 r., spędził 9 miesięcy w warszawskim więzieniu Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego przy ul. Rakowieckiej. Po zwolnieniu przez dłuższy czas pozostawał bezrobotny. Zatrudnił się następnie w krakowskim Muzeum Archeologicznym. W latach 1953 - 1956 pracował w Spółdzielni „Samodziały”. Został zrehabilitowany w 1956 r., przyjęto go do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej z zaliczeniem stażu członkowskiego w Polskiej Partii Socjalistycznej. Popierał grupę Władysława Gomółki. Podczas interwencji sowieckiej na Węgrzech uczestniczył w wiecu akademickim, potępił na nim Wiaczesława Mołotowa. W latach 1956 - 1959 był przewodniczącym Rady Zakładowej w Krakowskich Zakładach Przemysłu Terenowego. Ze względu na stan zdrowia przeniósł się w 1959 r. do Świeradowa Zdroju. Pracował na stanowisku wicedyrektora Uzdrowiska. W 1962 r. przeniesiono go na stanowisko dyrektora Uzdrowiska Świnoujście. Od 1963 r. był członkiem Głównej Komisji Historii Ruchu Zawodowego. W 1966 r. przeszedł na rentę dla zasłużonych. W 1967 r. został członkiem Komisji Historycznej Zarządu Głównego Związku Zawodowego Chemików.
Zginął 7 kwietnia 1979 r. w wypadku kolejowym w Nałęczowie.  
Był żonaty z Natalią, miał syna Włodzimierza (urodzonego w 1941 r.)[47].    
Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Niepodległości (w 1938 r.), Medalem Zwycięstwa i Wolności.                              
Archiwum Narodowe w Krakowie, 2126/2 Wojewódzki Komitet PPS w Krakowie; Archiwum Narodowe w Krakowie, AKW - 20 Bocian Z., Relacja; Muzeum Historyczne miasta Krakowa, bez sygnatury, Bomba Anna, List do Tadeusza Wrońskiego; IPN-Kr 010-10268 Grupowa sprawa ewidencyjno-obserwacyjna Rzeźnik Stefan, Bomba Marian, t. 1 s. 9, Charakterystyka figuranta sprawy operacyjnej obserwacji nr 503/B o zabarwieniu WRN z dnia 25 października 1961 r.; IPN Kr 075/32 WRN-PPS województwo krakowskie kryptonim „V-2”; IPN Kr 0179/1644 Filipiak Stanisław, Działalność wrogich elementów b. NSZ, AK-WiN, PSL, WRN i innych (jej metody i formy – nasze zadania), Wykład wygłoszony na kursie instruktażowym Komendantów Powiatowych MO w CW MSW Legionowie, 2 IV 1957, s. 65; 50 lecie Związku Zawodowego Ceramików t.1, Katowice; Jarowiecki Jerzy, Konspiracyjna prasa w Krakowie w latach okupacji hitlerowskiej 1939 - 1945, Kraków 1986; Kozik Z., Jednolity front KPP i PPS w Krakowie 1933 - 1937, Kraków; Pierzchała J., Legenda Zagłębia, Katowice 1962; Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego t.1 red. F. Tych, Warszawa 1978; Tomicki J., PPS 1892 - 1948, Warszawa 1983; Wspomnienia działaczy związkowych 1906 - 1949, Warszawa; Życiorysy kandydatów na posłów Sejmu Ustawodawczego 1947, Kraków 1947; Muszyński Z., List do Andrzeja Kulera z 21 lutego 2005 r. w zb. Teodora Gąsiorowskiego; Informacja mailowa od syna Włodzimierza.