Z Małopolska w II Wojnie Światowej

CZAPKIEWICZ Stanisław.
Urodzony 31 października 1893 r. w Skawinie. Syn Czesława i Melanii z d. Hassel. W 1904 r. ukończył pięciooddziałową szkołę powszechną w Skawinie. Przez rok uczył się w szkole wydziałowej. Przerwał naukę z powodu złego stanu zdrowia. W 1907 r. odbył półroczną praktykę w sklepie Leona Konkola w Kalwarii. Brał prywatne lekcje na poziomie gimnazjalnym. W 1909 r. rozpoczął praktykę kancelisty w sądzie w Skawinie. W 1911 r. został awansowany i przeniesiony do Sądu Powiatowego w Krościenku. W 1912 r. zachorował i został zwolniony z pracy. W 1913 r. zatrudniono go w Sądzie Powiatowym w Zatorze. W 1914 r. zgłosił się na ochotnika do armii austriackiej. W drodze na frant zachorował. Leczono go w szpitalu w Krakowie. Wg innych źródeł wyruszył z Oleandrów i był żołnierzem I Brygady Legionów. Został zdemobilizowany i powrócił do pracy w sądzie. W połowie 1915 r. powołano go do wojskowej służby tyłowej. Służył w Nowym Iczynie na Morawach i w Lublinie. Został plutonowym, dowódcą plutonu strzeleckiego. W 1917 r. poważnie zachorował. Był leczony w szpitalach w Lublinie, Nowym Sączu, Krynicy i Opawie. Tam komisja lekarska uznała go w 1918 r. za niezdolnego do służby. Wrócił do pracy w sądzie. Awansował kolejno aż na stopień podsekretarza sądu. W 1924 r. przeniesiono go do Sądu Okręgowego w Wadowicach. Należał do „Sokoła”, Związku Strzeleckiego, Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem i Organizacji Straży Pożarnych. W 1933 r. został delegowany na sześciomiesięczny okres próbny na stanowisko komornika Sądu Grodzkiego w Wadowicach. Po okresie próbnym zatrudniono go na stałe. W 1937 r. przeniesiono go na stanowisko komornika w Sądzie Grodzkim w Brzesku. W swej działalności społecznej był organizatorem obozów dla biednej młodzieży (głównie wiejskiej). W czasie kampanii wrześniowej 1939 r. był ewakuowany do Hrubieszowa. Po kilku tygodniach powrócił do Brzeska. W październiku i listopadzie 1939 r. zaczął organizować na terenie Brzeska tajną organizację o krypt. „Salomea-Buty”, w ramach tej organizacji podlegał bezpośrednio kapitanowi Wojciechowi Kapustce „Rawicz”, ich organizacja objęła teren powiatów Brzesko oraz Zakliczyn i Wojnicz. W listopadzie 1939 r. został zaprzysiężony w Związku Walki Zbrojnej przez kapitana Wojciecha Kapustkę „Rawicz”. Używał pseudonimu „Sprężyna” oraz nazwisk Józef Baski, Józef Gołda, Józef Lewandowski, Józef Lisowski, Józef Przybylski. Od 1939 r. był zastępcą komendanta Obwodu Brzesko „Salomea” Związku Walki Zbrojnej. W kwietniu 1941 r. zagrożony aresztowaniem wyjechał. Ukrywał się w Bochni, Wadowicach i Krakowie, a później w Warszawie. Nawiązał kontakt z kolegami z Legionów, którzy zaopatrzyli go w lewe dokumenty na nazwisko Józef Gołda, na tym nazwisku w maju 1942 przyjechał do Krakowa z Warszawy. W Krakowie nawiązał kontakt ze środowiskiem legionowym m.in. z Władysławem Wichmanem „Władysław”, który zaproponował mu kolportaż konspiracyjnych wydawnictw. Prowadząc kolportaż współpracował z E. Marszałkiem „Feliks”, a poprzez niego uzyskał kontakt na Jana Droździkowskiego „Antoni”. Od J. Droździkowskiego otrzymał propozycję utworzenia w ramach Stronnictwa Demokratycznego „Prostokąt” sieci kontrwywiadu i objęcie w niej funkcji kierownika. Dzięki pośrednictwu księdza Solarza uzyskał lokal konspiracyjny w klasztorze oo. redemptorystów przy ul. Zamojskiego, tam umieścił maszynę do pisania i kancelarię komórki wywiadu. W sierpniu lub wrześniu 1942 r. skontaktował się z sierżantem Kripo S. Turskim i wprowadził go do tworzonej komórki kontrwywiadu. Od września 1942 r. organizował wywiad Odcinka II „Beton” - Kraków Zachód Armii Krajowej o kryptonimie „Szerszeń”, „999”, „222”, w którym objął funkcję szefa. Używał wówczas dokumentów na nazwisko Przybylski Józef ur. 2 lutego 1892 r. w Krakowie. Od 1943 r. był szefem kontrwywiadu „Żelbetu”. Podlegał równocześnie dowództwu II Odcinka i Stronnictwu Demokratycznemu. Połączył komórki wywiadu Stronnictwa Demokratycznego i Armii Krajowej w jedną strukturę. Został wkrótce szefem kontrwywiadu Inspektoratu Krakow Armii Krajowej. Współpracował wówczas z szefem wywiadu kapitanem Wajdorem „Andrzej”, a po jego aresztowaniu z majorem A. Kuczalskim „Bluszcz”, „Rabatin”. Był poszukiwany w powiatach tarnowskim i krakowskim przez SD i Gestapo. Jego nazwisko umieszczono w książce poszukiwanych „Fahndungsbuch” na str. 41 w poz. 2072. Ukrywał się w Krakowie m.in. w lokalach: przy Placu Przystanek u rodziny Stanisława Turskiego, w klasztorze OO Redemptorystów przy ul. Zamojskiego, przy ul. Słonecznej nr 20 u rodziny Bożymira Stalli „Dobrosława”, przy ul. Sołtyka 7 u rodziny Rzeszutkowskich, przy ul. Starowiślnej 80 u rodziny Radwanów i Stryjkowskich, przy ul. Czyżówki 27 w Podgórzu u rodzin Piszczków i Wichmanów, przy ul. Śliskiej w Łagiewnikach u rodziny Emilewiczów, przy ul. Ułanów 29 u rodzin Panasiewiczów i Karolewiczów. Jego punktami kontaktowymi były lokale przy ul. Starowiślnej 52/12 u rodziny Byrskich, przy ul. Skawińskiej 8 u rodziny Florczyków. Posługiwał się maszyną do pisania marki Erica, a kopie raportów zachowywał wpisując je w swoim segregatorze. Wykorzystywał w swej działalności konspiracyjnej mundur kolejowy, miał lewe dokumenty pracownika kolei. 18 lutego 1944 r. poprosił o urlop. Ludzie z jego siatki w urzędach pocztowych przechwytywali donosy. Przejęli donos Wandy A. na 16-tu Polaków (Wandę A. zlikwidowano). Jemu dostarczał wiadomości kierujący siatką wywiadu na posterunku Kripo na Szlaku por. NN „Janusz”. Rozpracował K. Teichmana. W sierpniu 1944 r. przesłuchiwał go przed egzekucją. Po wkroczeniu Sowietów próbował znaleźć pracę w sądownictwie w Krakowie i Katowicach. Mieszkał przy Starowiślnej 52/12. Został aresztowany 5 lutego 1945 r. Był więziony w siedzibie Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego przy pl. Inwalidów 4 w Krakowie. Zwolniono go na mocy amnestii we wrześniu 1945 r. Podjął pracę komornika w Sądzie Grodzkim w Krakowie. Działał w organizacji „Samoobrona”. Rozpracowywał m.in. Polską Partię Robotniczą i Wojewódzką Radę Narodową w Krakowie. Został aresztowany 16 października 1950 r. przez funkcjonariuszy Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Krakowie. Był torturowany w czasie śledztwa. 24 października 1951 r. w Warszawie skazano go na 10 lat więzienia. Od 5 marca 1952 r. karę odbywał m.in. w Rawiczu, później w Sztumie. Tamtejszy komendant karał go za opieszałość w pracy, przekraczanie regulaminu (palenie papierosów w porze nocnej) i negatywny stosunek do przełożonych. W więzieniu próbował się otruć. 5 kwietnia 1955 r. udzielono mu sześciomiesięcznej przerwy w odbywaniu kary. Mieszkał w Krakowie przy Paulińskiej 2/8. Podjął pracę w Spółdzielni Włókienniczo-Skórzanej przy ul. Krakowskiej 1. 16 sierpnia 1955 r. założono mu sprawę ewidencyjno-obserwacyjną. W jego otoczeniu funkcjonował informator NN „Żabiński” (dobrze żył z Marianem Bombą, prowadził go Mieczysław Kocot), NN „Nowak” i NN „Fred”, NN „Wisła” (w 1957 r. członek Zarządu Wojewódzkiego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, żołnierz Armii Krajowej, miał szwagra Wilczyńskiego w Toronto, na capstrzyku w kwietniu 1957 r. niósł sztandar z 1905 r.). Informator NN „Wera” miał z nim osobisty konflikt i nie chciał go odwiedzać. Po październiku 1956 r. został zrehabilitowany. Działał w Komisji Weryfikacyjnej Związku Bojowników o Wolność i Demokrację.   
Zmarł 29 marca 1961 r.
Odznaczony Krzyżem Walecznych, Krzyżem Partyzanckim, Złotym Krzyżem Zasługi, Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami.       
W 1921 r. ożenił się z Heleną Głąb (zmarła). Był po raz drugi żonaty z Genowefą, miał sześcioro dzieci: Krystynę, Danutę, Helenę, Stanisława (służył w batalionie roboczym ludowego Wojska Polskiego w kopalni „Barbara”), Dobrosławę, Wiesławę.       
IPN Kr 010/9313 Teczka kontrolna agenturalnego rozpracowania Czapkiewicz Stanisław; IPN Kr Kolekcja Komusińskiego, Ostrzeżenie z 5 VI 1945 r.; Archiwum Państwowe w Krakowie IT-2265, Dziennik czynności i spraw, s. 8; Bratko Józef, Gestapowcy, s. 67, 197; Byrski Dominik „Czarnowiejski”, Por. „Sprężyna” z krakowskiego wywiadu i kontrwywiadu - mój szwagier, [w:] Okruchy Wspomnień AK ŚZŻAK Oddział Kraków – Wschód, Kraków 1999 s. 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12; Dąbrowa-Kostka Stanisław, W okupowanym Krakowie, Warszawa 1972, s. 184;