Z Małopolska w II Wojnie Światowej

DĄBROWSKI Eugeniusz.  
Urodzony 15 maja 1923 r. w Bojanowie koło Niska, w woj. lwowskim. Syn Tomasza (komendanta policji w Nisku, a od 1931 r. w Tarnobrzegu) i Marii z d. Piskorowskiej. Miał troje rodzeństwa: Tadeusza, Irenę i Janinę. Naukę rozpoczął w szkole powszechnej w Nisku. Będąc uczniem w roku 1931 r., został harcerzem I Drużyny Harcerzy im. S. Czarnieckiego. W 1933 r. wraz z rodziną przeniósł się do Tarnobrzega. W latach 1933-34 był szóstkowym w Gromadzie „Dzielnych Zuchów”. W 1936 r. ukończył szkołę powszechną i rozpoczął naukę w Gimnazjum i Liceum im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu. W latach 1935-39 pełnił kolejno funkcje: zastępowego, kronikarza i od 1939 r. drużynowego I Drużyny Harcerzy im. gen. H. Dąbrowskiego w Tarnobrzegu. Podczas wakacji 1939 r. był komendantem obozu wędrownego po Centralnym Okręgu Przemysłowym. Latem 1939 r. należał do kadry obozu tarnobrzeskiego Hufca Harcerzy w Woli Jasienickiej. Na ogólnopolskim kursie instruktorskim został przyjęty do Harcerskiego Kręgu Totemowego jako „Rączy Jeleń” w stopniu harcerza orlego. We wrześniu 1939 r., podczas obrony Tarnobrzega, organizował harcerskie oddziały pomocnicze. Od końca października 1939 r. był drużynowym Tajnej Drużyny Harcerzy w Tarnobrzegu, oraz zastępowym dwóch z tajnych piątek „Łapiduchów” i „Jeleni”. Pod koniec1939 r. włączył się wraz ze starszymi harcerzami TDH w działalność grupy konspiracyjnej zorganizowanej w Tarnobrzegu przez prawnika Władysława Jasińskiego „Kmitas”, „Szef Władek”, „Szef”. Używał pseudonimów „Cesarz Pliszka”, „Genek”, „Jan Gumiński”, „Jerzy Abrachamowicz”, „Józef Czapla”, „Mały Genek”, „Pliszka”. Od marca 1940 r. był kolporterem, drukarzem, współorganizatorem punktów przebitkowych oraz sieci kolporterów i członkiem redakcji wydawanego przez grupę pisma „Odwet”. Od lutego 1941 brał udział w drukowaniu i kolportażu „Biuletynu Informacyjnego” Okręgu ZWZ-AK Kraków. Zagrożony aresztowaniem i wywiezieniem na przymusowe roboty ukrywał się kilka tygodni z innymi starszymi harcerzami w Klimontowie. W maju 1940 r. wraz ze swoją piątką złożył przysięgę wojskową. Pod koniec 1940 r. zorganizował z TDH Harcerską Akcję Pomocy Zimowej, której celem była pomoc żywnościowa tym rodzinom, których ojcowie polegli we wrześniu 1939 r. lub też nie powrócili do domów po zakończeniu kampanii wrześniowej. Będąc poszukiwany przez gestapo, 13 lutego 1941 r., z polecenia W. Jasińskiego, opuścił Tarnobrzeg i ukrywał się w okolicach Ulanowa. Wyjazd pozwolił mu uniknąć fali aresztowań, która w wyniku denuncjacji dotknęła licznych konspiratorów „Odwetu”. Od 3 maja 1942 r. przebywał w utworzonym przez W. Jasińskiego Oddziale Partyzanckim „Jędrusie”. Był dowódcą akcji 19 sierpnia 1942 r. na gorzelnię w Wymysłowie. Organizował placówkę i drużynę rezerwową „Jędrusiów” w Sielcu pow. Tarnobrzeg. Po scaleniu z Armią Krajową na szczeblu Inspektoratu AK Sandomierz-Opatów od października 1943 r. OP „Jędrusie” został wydzielonym oddziałem Obwodu AK Sandomierz. W oddziale we wrześniu 1943 r. zdał małą maturę. Po ukończeniu Tajnej Leśnej Podchorążówki w latach 1943-44 został awansowany na stopień plutonowego podchorążego AK. Z „Jędrusiami” uczestniczył w ok. 100 akcjach bojowych i dywersyjnych. Brał udział rozbiciu więzień w Mielcu i Opatowie w 1943 r. Po wznowieniu działalności wydawniczej „Odwetu” na ziemi sandomierskiej we wrześniu 1943 r. został członkiem ścisłej redakcji tego pisma. Podczas „Burzy” w Okręgu AK Radom-Kielce „Jodła” – od lipca do listopada 1944 – był dowódcą II plutonu 4. kompanii II batalionu 2. pułku piechoty Legionów 2. Dywizji Piechoty Armii Krajowej. We wrześniu 1944 r. awansowano go na stopień porucznika AK. W grudniu 1944 r., po rozwiązaniu oddziału w lasach siekierzyńskich koło Bodzentyna, powrócił do Tarnobrzega. W styczniu 1945 r. mianowano go szefem Biura Informacji i Propagandy w komendzie Obwodu AK Tarnobrzeg. Wydawał wówczas konspiracyjne pismo „Placówka”. W początkach marca 1945 r. uczestniczył w komisyjnym rozwiązaniu struktur Obwodu AK Tarnobrzeg. Od wkroczenia Sowietów był poszukiwany przez NKWD. Od 21 stycznia 1945 r. prowadził dalszą działalność w konspiracyjnych strukturach organizacji „NIE” i Delegatury Sił Zbrojnych, wchodząc w skład komendy Obwodu „NIE”-DSZ Tarnobrzeg. Po rozwiązaniu DSZ był od jesieni 1945 r. w Obwodzie Zrzeszenia Wolnośc i Niezawisłość dowódcą komórki specjalnej „Straż”. 10 lipca 1945 r. zdał eksternistycznie maturę w Państwowym Liceum Humanistycznym w Tarnobrzegu. Od września 1945 do maja 1946 r. jawnie pełnił funkcję komendanta Hufca Harcerzy w Tarnobrzegu. 10 grudnia 1946 r. otrzymał z rąk hm. Stanisława Nowakowskiego, komendanta Rzeszowskiej Chorągwi Harcerzy, stopień harcerza Rzeczypospolitej. Na polecenie kierownictwa WiN podjął pracę wydawniczą. Jako pracownik cywilny Komendy Powiatowej Milicji w Tarnobrzegu był oficerem do specjalnych poruczeń porucznika Leszka Popiela, komendanta Obwodu WiN Tarnobrzeg. Wbrew naciskom ze strony funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego doprowadził do ufundowania i uroczystego nadania 5 maja 1946 r. tarnobrzeskiemu Hufcowi sztandaru w kościele oo. Dominikanów, które przerodziło się w manifestację patriotyczną. 30 maja 1946 r. został aresztowany przez funkcjonariuszy Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Tarnobrzegu i Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Kielcach w tzw. sprawie Walentego Ponikowskiego. Po zatrzymaniu przewieziono go początkowo do sandomierskiego, a później kieleckiego więzienia. Po ciężkim śledztwie został skazany na 5 lat więzienia i pozbawienie praw publicznych. Podczas śledztwa jego działalność w strukturach WiN nie wyszła na jaw. Wiosną 1947 r., na mocy ustawy amnestyjnej, razem z aresztowanymi członkami tarnobrzeskiej „Straży” wyszedł na wolność. Zagrożony ponownym aresztowaniem wyjechał z Tarnobrzega na Ziemie Zachodnie, gdzie się początkowo ukrywał. Po zamieszkaniu we Wrocławiu rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Wrocławskiego. Podczas studiów pracował w bankowości. Zorganizował m. in. oddziały Narodowego Banku Polskiego w Ziębicach i Nowej Rudzie. W tym czasie założył rodzinę. Po październiku 1956 r. włączył się aktywnie w działalność społeczną. Był organizatorem i do 1964 r. komendantem Hufca ZHP Wrocław-Południe, za co został mianowany harcmistrzem. Na bazie prywatnego archiwum napisał około 200 artykułów i opracowań historycznych upamiętniających działalność „Odwetu” i „Jędrusiów” W latach 1956-79 jego artykuły drukował głównie „Wrocławski Tygodnik Katolicki”, i sporadycznie „Życie Literackie”, „W Służbie Ludu i Ojczyzny” [Biuletyn Wrocławskiego Okręgu Związku Bojowników o Wolnośc i Demokrację], „Słowo Ludu”, „Tygodnik Powszechny”, „Za i Przeciw” oraz rzeszowskie „Nowiny”. Był również organizatorem licznych sesji naukowych i współpracownikiem Komisji Historycznej Zarządu Głównego ZBoWiD. Wraz z Piotrem Sierantem napisał biogram W. Jasińskiego opublikowany w „Polskim Słowniku Biograficznym” (t. XI/1 z. 48/1964 r. ). W 1966 i 1967 r., nakładem Instytutu Wydawniczego PAX, wydał wspomnienia „Szlakiem Jędrusiów” (trzecie wydanie, poprawione i uzupełnione ukazało się w 1992 r. ). W 1969 r. IW Pax wydał kolejne jego wspomnienia „Bez broni” (uzupełnione wznowienie ukazało się w roku 1990). Z drobnych składek byłych członków „Odwetu-Jędrusiów”, w latach 70. i 80. z jego inicjatywy na ziemi sandomierskiej ufundowano kilka pomników, wiele pamiątkowych tablic, krzyży i kapliczek oraz wydano w drugim obiegu liczne broszury, pamiątkowe medale, odznaki, plakietki i okolicznościowe druki. Jego popularyzatorska działalność spowodowała, że liczne szkoły oraz drużyny i szczepy harcerskie przyjęły za swego patrona oddział „Jędrusiów”. W ostatnim okresie pracy zawodowej był naczelnikiem wydziału operacyjnego NBP we Wrocławiu. Po odejściu w 1978 r. na rentę zajął się pisaniem wspomnień historycznych i utrwalaniem pamięci o walce „Jędrusiów”. Opublikował m. in. broszurę „Gdy bój się już skończy...”, przewodnik po miejscach upamiętniających działalność „Odwetu-Jędrusiów “. W latach 80. publikował liczne artykuły na łamach „Nowin”, „Słowa Ludu”, „Tygodnika Nadwiślańskiego”, „Za Wolność i Lud”, „Słowa Powszechnego”, „Przemian”, „Ładu”, „Katolika”, „Currendy” (Wydawnictwo Kurii Diecezjalnej w Tarnowie), „Niedzieli”, „Głosu Załogi” i „Zorzy”. Pod pseudonimem „Pliszka” drukował także w krakowskim „Liście do przyjaciół” (styczeń-sierpień/1987). W 1987 r. został laureatem konkursu na wspomnienia o Tarnobrzegu zorganizowanego przez Towarzystwo Przyjaciół Tarnobrzega za pracę (maszynopis) „Czuwaj-Bądź Gotów. Krótki rys historii tarnobrzeskiego harcerstwa (od 1912 do 1949)”. Przygotował i wydał w drugim obiegu tom poezji Zbigniewa Kabaty „Bobo” „AK w pieśni powróci znów” (Wrocław, Niezależne Ogniwo Wydawnicze NSZZ “Solidarność”, 1988). Publikacja ta utorowała drogę jawnej już publikacji „Wierszy” Z. Kabaty w 1993 r., w której, obok Leszka Kalinowskiego, E. Dąbrowski był autorem przypisów. W 50-tą rocznicę powstania „Odwetu” wydał niewielką broszurę „Tajna Organizacja Odwetu” (Wrocław, 1990). Dwa lata później wydał broszurę „Nadwiślańskie korzenie” (Wrocław-Tarnobrzeg, 1992) zawierającą 7. biogramów osób związanych z powiatem tarnobrzeskim, tj. Stanisława Jachowicza, Marii Kolumby Białeckiej, Juliusza Tarnowskiego, Jana Słomki, Wojciecha Wiącka, Ferdynanda Kurasia i Władysława Jasińskiego. W tym samym czasie w książce „Tropem zbrodni stalinowskich”, publikował ważne opracowania: „Represje wobec tajnej organizacji „Odwet-Jędrusie” stosowane przez NKWD i komunistyczny reżim w Polsce”. Po śmierci Andrzeja Skowrońskiego został Seniorem Środowiska ‘Jędrusiów”. W 1995 r. wydał kolejną książkę „Władysław Jasiński - legenda i rzeczywistość”. Był członkiem Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. W uznaniu zasług został awansowany na stopień kapitana rezerwy.            
Zmarł 24 listopada 1996 r. we Wrocławiu, został pochowany w rodzinnej mogile na cmentarzu komunalnym w Tarnobrzegu.   
Latem 1997 r. ukazała się we Wrocławiu jego ostatnia książka „Jasnogórskie Śluby „Jędrusiów” 1939-1984”         
Odznaczony: Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari (nadanym mu przez Kapitułę Krzyża VM w Londynie w latach 70. ), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, dwukrotnie Krzyżem Walecznych, Krzyżem Armii Krajowej, Krzyżem Partyzanckim, Medalem Zwycięstwa i in.     
Był żonaty z Bronisławą Matusak, miał dwie córki.     
AP Kielce o / Sandomierz – zbiory E. Dąbrowskiego oraz akta ZHP – kronika I Drużyny Harcerzy im. gen. H. Dąbrowskiego w Tarnobrzegu; Archiwum ZHP 12 Środowiskowego Szczepu 6 TDH „Knieja” im. Szarych Szeregów w Tarnobrzegu; Archiwum Sądu Wojewódzkiego w Kielcach, Akta sprawy, Wojskowy Sąd Rejonowy, syg. R. 747/46, odpisy aktu oskarżenia i wyroku WSR z 2 kwietnia 1947 r. w zbiorach Adama F. Barana; Baran A.F., Eugeniusz Dąbrowski porucznik (1923-1996), „Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne” 1998, nr 17,s. 63-64; Baran A.F., Harcmistrz od „Jędrusia”. Eugeniusz Dąbrowski (1923-1996), „Zeszyty Sandomierskie” Biuletyn Tow. Naukowego Sandomierskiego 1996, nr 5, s. 52-53; Baran A.F., Hufcowi i hufcowe (1933-1949), „Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne” 1993, nr 5, s. 27-28; Baran A.F., Odszedł na Wieczną Wartę harcmistrz od „Jędrusia”, „Materiały Historyczne Stow. Szarych Szeregów” 1997, nr 38, s. 25-28; Baran A.F., Tarnobrzescy harcerze w organizacjach konspiracyjnych w latach 1939 – 1949, „Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne” 1991, nr 2, s. 34-38; Baran A.F., Tarnobrzeskie harcerstwo 1912-1949, „Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne” 1993, nr 5, s. 8, 10, 11-14; Baran A.F., Z dziejów harcerstwa tarnobrzeskiego (1912-49), Tarnobrzeg 1995, s. 7, 33, 41, 44-45, 60, 63-64, 66-68, 76-77; Borzobohaty W., „Jodła” Okręg Radomsko – Kielecki ZWZ – AK 1939 – 1945, Warszawa 1988, s. 188, 445; Dąbrowski E. „Jędruś” legenda i rzeczywistość, Wrocław 1995, s. 19-22, 50-52, 108, 119, 120-121, 125; Dąbrowski E., Bez broni, Warszawa 1990; Dąbrowski E., Należy osądzić zło. . . Z . . . rozmawiał A. F. Baran, „Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne” 1995, nr 9, s. 35-38; Dąbrowski E., Szlakiem „Jędrusiów”, Kraków 1992; Gruszczyński W., Odwet – Jędrusie. Próba monografii, Staszów 1995, s. 55, 83, 94, 101-102, 104-106, 109, 163, 170, 176, 179; Jabrzemski K., Harcerze z Szarych Szeregów, Warszawa 1997, s. 76; „Bibliofil Harcerski” 1997, nr 41-44, s. 36-37; Jazieniecka E.W.D., Wiosna, lato, jesień, Kraków 1995, s. 80-85; Baran A.F., Pseudonim „Zapora”. Mjr cc. Hieronim Dekutowski (1918-1949), Staszów 1996, s. 8, 41, 43, 51-52, 73; Kabata Z., Wiersze, Wrocław 1993, s. 151-152; Korczak M., Życie na włosku, Staszów 1994, s. 39, 53, 91; Kosior M., Schemat organizacyjny WiN Rady (Obwodu Tarnobrzeg), „Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne” 1995, nr 9, s. 9; Krężel J., Szare Szeregi na Rzeszowszczyźnie, Mielec – Rzeszów – Kraków 1987; Krężel J.,, Szare Szeregi na terenie południowo-wschodniej Polski, tom 2 (Konspiracja harcerzy 1939-1945), Tarnów 1996, s. 83-84, 86, 88, 90, 92-95, 106, 290-291; Kuksz H., „Jędrusiowa” ” dola, Warszawa 1992, s. 4-5, 41-42, 46, 55, 80, 139-141, 166, 199, 202; Popiel L., Organizacje poakoowskie („Nie”, DSZ, WiN) na terenie powiatu Tarnobrzeg (Kryptonim „Twaróg”) w latach 1944-1945, „Zeszyty Sandomierskie” Biuletyn Tow. Naukowego Sandomierskiego 1995, nr 3, s. 42; Ślaski J., Żołnierze wyklęci, Warszawa 1996, s. 201; Sierant P., 2 Pułk Piechoty Legionów Armii Krajowej, Warszawa 1996, s. 260-261, 265, 267, 270, 289; Tropem zbrodni stalinowskich. Materiały z ogólnopolskiego sympozjum “Zbrodnie stalinowski wobec Polski” Chańcza 5-7. X. 1990, (red. M. A. Zarębski), Staszów 1992, s. 142, 149; Zych T., Tarnobrzeski Słownik Biograficzny, tom I, Tarnobrzeg 1998, s. 24-25; Dąbrowski E., Czuwaj – Bądź Gotów. Krótki rys historii tarnobrzeskiego harcerstwa (od 1912 do 1949), maszynopis, Wrocław 1987, w zbiorach A.F. Barana; Relacja ustna siostry Ireny Dąbrowskiej ze stycznia 1998; Korespondencja A.F. Barana z E. Dąbrowskim z lat (1987-1996);