Z Małopolska w II Wojnie Światowej

DEKUTOWSKI Hieronim. 
Urodzony 24 września 1928 r. w Dzikowie. Syn Jana (blacharza) i Marii z d. Sudackiej. Miał ośmioro starszego rodzeństwa. W latach 1925-30 uczęszczał do siedmioklasowej Publicznej Szkoły Powszechnej Męskiej im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu. W latach 1930-38 był uczniem klasy humanistycznej Państwowego Gimnazjum i Liceum im. Hetmana Jana Tarnowskiego. Od września 1934 r. należał I Drużyny Harcerzy im. gen. Henryka Dąbrowskiego, działającej przy gimnazjum. 30 listopada 1934 r. złożył przyrzeczenie harcerskie. Latem 1935 r., uczestniczył w Jubileuszowym Zlocie Harcerstwa w Spale. Zajął wówczas, razem ze Stanisławem Jasińskim, „medalową” pozycję podczas ogólno zlotowej gry harcerskiej. We wrześniu 1935 r. został zastępowym II Drużyny Harcerzy im. Jana Mastelerczyka w Tarnobrzegu. Na obozie tarnobrzeskiego Hufca Harcerzy Związku Harcerstwa Polskiego w Jasienicy Rosielnej w 1936 r. dobył stopień harcerski ćwika. Od 1937 r. był członkiem zastępu starszych chłopców „Latającego Holendra” II Wodnej Drużyny Harcerzy im. gen. Mariusza Zaruskiego. Od 19 lutego 1939 r. pełnił formalnie funkcję drugiego przybocznego hufcowego hm. Ignacego Płonki, profesora tarnobrzeskiego gimnazjum. Był też kronikarzem hufca. Należał do gimnazjalnej Sodalicji Mariańskiej i w latach 1935-1938 do szkolnego hufca Przysposobienia Wojskowego. Po ukończeniu szkoły w maju 1938 r. i nieudanych egzaminach maturalnych podjął pracę zarobkową jako kreślarz w dobrach (lasach) hr. Artura Tarnowskiego w Budzie Stalowskiej. Maturę zdał rok później w tarnobrzeskim gimnazjum 19 maja 1939 r. Latem 1939 r. nie został zmobilizowany. Na początku września 1939 r. ewakuował się wraz z siostrą do Lwowa. 17 września 1939 r. przekroczył granicę polsko-węgierską i został internowany. Zbiegł z obozu internowania. 22 listopada 1939 r. przekroczył granicę Francji. Zgłosił się ochotniczo do służby w Wojsku Polskim. Otrzymał przydział do 4. pułku 2. Dywizji Strzelców Pieszych. W styczniu 1940 r. został skierowany do Szkoły Podoficerskiej 7. kompanii 4. pułku piechoty. 15 lutego 1940 r. otrzymał awans na stopień starszego strzelca. Od maja do czerwca 1940 r. był podchorążym Szkoły Podchorążych Piechoty w Cöetquidan w 4. kompanii ciężkich karabinów maszynowych. Szkolenie przerwał z chwilą rozpoczęcia działań wojennych na froncie zachodnim. Po kapitulacji Francji ewakuowano go do Wielkiej Brytanii. Do 6 stycznia 1941 r. był przydzielony jako karabinowy do 3. batalionu 1. Brygady Strzelców. W styczniu 1941 r. skierowano go ponownie do Szkoły Podchorążych Piechoty. Ukończył ją w marcu 1941 r. z wyróżnieniem. Z rąk wicepremiera Stanisława Mikołajczyka otrzymał oficerski kordzik, ale bez nominacji na stopień podporucznika. Przydzielono go do plutonu czołgów 3. batalionu I Brygady Strzelców. 24 kwietnia 1942 r. zgłosił się ochotniczo na przeszkolenie dywersyjne. Po zdaniu egzaminów, z bardzo dobrymi opiniami przełożonych, został zaprzysiężony 4 marca 1943 r. w Audley End na rotę Armii Krajowej przez podpułkownika dyplomowanego Michała Protasewicza „Rawa”. Przyjął wówczas pseudonimy „Zapora” i „Odra”. Po otrzymaniu awansu na stopień kaprala podchorążego przydzielono go do Sekcji Szkolnej Ośrodka Radiowego Sztabu Naczelnego Wodza. W nocy z 16 na 17 września 1943 r., jako członek XXXI ekipy „Neon I”, został zrzucony na placówkę „Garnek” 8 kilometrów na północny zachód od Wyszkowa. Dekretem Naczelnego Wodza z 30 października 1943 r. mianowano go podporucznikiem rezerwy. Używał pseudonimów „Henryk Zagon”, „Odra”, „Reżu”, „Stary”, „Zapora”. Po aklimatyzacji w Warszawie otrzymał przydział do Kedywu Okręgu Lublin Armii Krajowej. Początkowo był oficerem w oddziale porucznika Tadeusza Kuncewicza „Podkowa” koło Kawęczyna na ziemi zamojskiej. Później objął dowództwo skadrowanej 4. kompanii 9. pułku piechoty w Inspektoracie Rejonowym Armii Krajowej Zamość. W styczniu 1944 r. został wyznaczony na stanowisko szefa Kedywu w Inspektoracie Rejonowym Lublin-Puławy Armii Krajowej. Równocześnie był dowódcą oddziału dyspozycyjnego Kedywu Armii Krajowej. Od stycznia do lipca 1944 r. jego oddział OP-8 samodzielnie i wspólnie z oddziałem podporucznika Mariana Sikory „Przepiórka” przeprowadził 83 akcje bojowe i dywersyjne. Podczas starcia z oddziałem Wehrmachtu 18 lipca 1944 r. pod Korzuchówką został ranny w dłoń. W czasie Akcji „Burza” w Okręgu Lublin Armii Krajowej jego 1. kompania 8. pułku piechoty Legionów Armii Krajowej otrzymała zadanie objęcia ochrony sztabu mającej pozostać w konspiracji Komendy Okręgu Lublin Armii Krajowej. 28 lipca 1944 r., po złożeniu broni przez OP-8, rozwiązał kompanię. Ukrywał się wraz z podkomendnymi w Puławach, a następnie w Lublinie i Tarnobrzegu. W sierpniu 1944 r. powtórnie zmobilizował swój oddział i ruszył w kierunku Warszawy. Po niepomyślnej próbie przedarcia się przez Wisłę do oddziałów Okręgu Kielce-Radom Armii Krajowej „Jodła” rozformował ponownie oddział. Nadal ukrywał się. W styczniu 1945 r. nawiązał kontakt z komendą Okręgu Armii Krajowej Lublin i w związku z decyzją o podjęciu samoobrony objął dowództwo nad grupą dywersyjną Ruchu Oporu Armii Krajowej. Prowadził akcje odwetowe wobec funkcjonariuszy NKWD i Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego. 7 lutego1945 r. wraz z oddziałem wyszedł z obławy zorganizowanej przez jednostki Armii Czerwonej i ludowego Wojska Polskiego. Podczas potyczki został poważnie ranny w nogę. Wraz ze grupą około 40 ludzi wycofał się za San. Wiosną 1945 r. wznowił działalność. Przeprowadził akcje rozbrajania posterunków Milicji Obywatelskiej i likwidacji aparatu władzy Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego m. in. w Józefowie, Bychawie, Bełżcu, Kazimierzu i Polichnie Dolnej. Rozkazem Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj Nr 916 z 1 czerwca 1945 r. otrzymał awans na stopień majora. Latem 1945 r., na rozkaz dowództwa - po apelu Jana Mazurkiewicza „Radosław” - złożył broń i ujawnił większość ludzi. Wobec braku gwarancji bezpieczeństwa ukrywał się wraz z kilkoma podkomendnymi w swych rodzinnych stronach. W październiku 1945 r. dwukrotnie podjął nieudaną próbę przedarcia się na Zachód. Za drugim razem dotarł wraz z NN „Georgiem” do Pragi. Po aresztowaniu jego podkomendnych przez czeską bezpiekę zdecydował się na powrót do Polski. Wrócił z grupą repatriantów. Zorganizował akcję pomocy więźniom. Jesienią 1945 r. został dowódcą dywersji przy Inspektoracie Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość w Lublinie. Prowadził akcję dywersji i samoobrony na terenie województw: lubelskiego, rzeszowskiego oraz kieleckiego. Po ogłoszeniu w lutym 1947 r. amnestii ponownie ujawnił się razem z oddziałami NN „Jadzika”, NN „Samotnego” i NN „Rysia". Wspólnie ze swoim przełożonym Władysławem Siłą-Nowickim „Stefan” podjął na szczeblu Inspektoratu Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość pertraktacje z wysokimi funkcjonariuszami Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego dotyczące warunków ujawnienia się ludzi z tzw. drugiej konspiracji. W czerwcu 1947 r. zaprzestał akcji zbrojnych i ujawnił się. Zagrożony aresztowaniem podjął kolejną próbę wyjazdu na Zachód. Chciał się tam przedostać idąc przez Warszawę, Katowice, Nysę i Niemcy. 12 września 1947 r. wydał swój ostatni rozkaz i przekazał dowództwo kapitanowi Zdzisławowi Brońskiemu „Uskok”. 16 września 1947 r. został zadenuncjowany wraz z siedmioma podkomendnymi. Aresztowali ich w Nysie funkcjonariusze katowickiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego. Wszystkich zatrzymanych przewieziono do Warszawy i osadzono w centralnym więzieniu Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego na Mokotowie. Od 19 września 1947 do 1 czerwca 1948 r. przeszedł okrutne śledztwo. Po zatwierdzeniu w lipcu 1948 r. aktu oskarżenia skierowano jego sprawę do sądu. Po niejawnej rozprawie w dniach 3-5 września 1948 r. przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie został skazany na siedmiokrotną karę śmierci. Prośby o łaskę kierowane do Bolesława Bieruta, pisane przez niego i jego matkę, zostały odrzucone. Na przełomie stycznia i lutego 1949 r. zorganizował nieudaną próbę ucieczki grupy tzw. KS-ów z więzienia. Po wpadce został skatowany i osadzony w mokotowskim karcerze, gdzie oczekiwał wraz z grupą sześciu podkomendnych na uprawomocnienie wyroku.       
7 marca 1949 r. o godz. 19. 00 został stracony razem ze swymi współtowarzyszami. Rodzinie nie wydano ciała, jedynie skrócony odpis aktu zgonu datowany na 12 maja 1949 r. Do dziś miejsce jego pochówku nie jest znane, a symboliczny nagrobek znajduje się na cmentarzu przy ul. Wisłostrada w Tarnobrzegu.            
W latach 80. w kilku kościołach na terenie kraju odbyło się wiele mszy żałobnych w jego intencji oraz odsłonięto liczne tablice pamięci „Zapory” i jego podkomendnych. Nadanie mu „Krzyża WiN” połączono z ogólnopolskimi uroczystościami, które odbyły się w tarnobrzeskim kościele oo. Dominikanów 12 marca 1989 r. Uroczystej Mszy św. przewodniczył, okolicznościową tablicę poświęcił i odsłonił biskup Edward Frankowski. Na terenie Lubelszczyzny i Rzeszowszczyzny odsłonięto kolejne pamiątkowe tablice upamiętniające jego postać. W Tarnobrzegu i Kraśniku Fabrycznym jego imieniem nazwano ulice. Ukoronowaniem starań rodziny była postanowienie o rehabilitacji z dnia 23 maja 1994 r. podjęte przez Sąd Wojewódzki w Warszawie. 28 maja 1996 r. „Zapora” został pierwszym kawalerem tarnobrzeskiego odznaczenia miejskiego „Sigillum Civis Virtuti”. W maju 1998 r., staraniem oddziału Stowarzyszenia WiN, odsłonięto w Tarnobrzegu na budynku przy ul. Dekutowskiego kolejną pamiątkową tablicę.            
Odznaczony: Krzyżem Orderu Virtuti Militarii (Londyn 1964 r. ), Krzyżem Walecznych (Delegatura Sił Zbrojnych - 1945 r. ), czterokrotnie Medalem Wojska (Londyn 1948 r. ), Krzyżem WiN (nr 7 z 1989 r. ), Krzyżem Armii Krajowej (Londyn 1990 r. ), tarnobrzeskim „Sigillum Civis Virtuti”.           
Rodziny nie założył.            
Studium Polski Podziemnej w Londynie – akta osobowe H. Dekutowskiego; AP Kielce 0/Sandomierz – akta Państwowego Gimnazjum i Liceum im. Jana Hetmana Tarnowskiego w Tarnobrzegu oraz akta ZHP – Kronika I Drużyny Harcerzy im. gen. H. Dąbrowskiego w Tarnobrzegu; AP w Lublinie – AK – WiN Okręgu Lublin, teczka nr 87 t. 1 (wnioski odznaczeniowe „Ławicy 2”s. 2); Akcje oddziałów „Zapory” w tajnych raportach UB-MO, opr. H. Pająk, Lublin 1996; Armia Krajowa na środkowej i południowej Lubelszczyźnie i Podlasiu, Materiały sesji naukowej KUL, 24-25. IX. 1985, Strzembosz T. (red. ), Lublin 1993, s. 43-44, 46,50, 140; Armia Krajowa. Rozwój organizacyjny, Komorowski A. (red. ), Warszawa, 1996, s. 86; Baran A.F., Bezpieczeństwo Rzeczpospolitej najwyższym prawem, „Merkuriusz Tarnobrzeski” Miejski Informator samorządowy 1996, nr 17, s. 4-5; Baran A.F., Hieronim Dekutowski (1918-1949), „Rocznik Tarnobrzeski” 1996, tom 1, s. 154-156; Baran A.F., Hieronim Dekutowski (1918-1949), „Tarnowskie Zeszyty Historyczne” 1998, nr 17, s. 75-78; Baran A.F., Honory dla majora „Zapory”, „Gość Niedzielny” (Sandomierski) 1996, nr 5, s. 12; Baran A.F., Pseudonim „Zapora”. Mjr cc. Hieronim Dekutowski (1918-1949), Staszów 1996; Baran A.F., Skauting na Ziemi Sandomierskiej 1912-1920, Sandomierz 1998, s. 50, 58-60, 86, 104; Baran A.F., „Zapora” – cichociemny rodem z Tarnobrzega, „Afisz”, 1996, nr 1 (marzec), s. 15-16; Garbacz D., „Wołyniak” – legenda prawdziwa, Stalowa Wola 1996, s. 96, 128; Gawryszczak P. Podziemie polityczno – wojskowe w I Inspektoracie Lublin w latach 1944-56, Lublin 1998, s. 15-16, 22, 26, 32, 34, 45, 55, 60-63, 109, 121-130, 134-137, 144, 163; Głowacki A., W imię prawdy o „Zaporze”, „Zeszyty Historyczne WiN-u”, 1996, nr 9, s. 239-269; Jabrzemski K., Harcerze z Szarych Szeregów, Warszawa 1997, s. 85; Korboński S., W imieniu Kremla, Warszawa 1997, s. 179, 234, 311, 355; Krężel J., Szare Szeregi na terenie południowo-wschodniej Polski. Harcerze 1939-45, tom 2,Tarnów 1996, s. 125, 282, 287, 313; Lenkiewicz A., Tydzień w historii Polski (1947 r. ), „Tygodnik Solidarność” 1997, s. 37, 17; Motyka G., Wnuk R., Panny i rezuny. Współpraca AK-WiN i UPA (1945-47), Warszawa 1997, s. 21,30,31-33; Piecuch H., Akcje specjalne – od Bieruta do Ochaba, Warszawa 1996, s. 111, 123-124; Szwedo B., „Tarzan” i jego i jego żołnierze, „Tarnobrzeskie Zeszyty Historyczne”1996, nr 13,s. 16,18; Ślaski J., Żołnierze wyklęci, Warszawa 1996, s. 9, 79, 130, 146, 151, 165, 186, 200, 220, 236-237, 245; Urbankowski B., Czerwona Msza czyli uśmiech Stalina, tom I i II, Warszawa 1998, s. 576-582 (tom I), s. 590 (tom II); Wyrok w sprawie rtm. Władysława Nowickiego „Stefana” i mjr. Hieronima Dekutowskiego „Zapory” i towarzyszy, opr. A. Zagórski, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 1996, nr 9, s. 149-221; Zaporczycy. Relacje - tom I, opr. E. Kurek, Lublin 1997; Zaporczycy. Relacje – tom II, opr. K. Kurek, Lublin 1998; „Zaporowcy” przed sądem UB, opr. H. Pająk, [w:]: Oni się nigdy nie poddali, Lublin 1997, s. 8-52; Zawilski A., Polskie fronty 1918-1945, tom 2, Warszawa 1997, s. 34, 547; Zych T., Tarnobrzeski Słownik Biograficzny, tom. I, Tarnobrzeg 1998, s. 26-27; Relacje Konrada Strycharczyka ze Szczecina i Mariana Kosiora z Tarnobrzega; Informacja dot. Krzyża VM ze zbiorów Bogusława Szwedo z Tarnobrzega; Zbiory prywatne Adam F. Baran;