Z Małopolska w II Wojnie Światowej

ESTREICHER Stanisław.  
Urodzony 26 listopada 1869 r. w Krakowie. Syn Karola (dyrektora Biblioteki Jagiellońskiej). Do szkoły powszechnej chodził do szkoły ćwiczeń Seminarium Nauczycielskiego w Krakowie. Od 1879 r. był uczniem Gimnazjum Św. Anny, gdzie uzyskał maturę. W 1887 r. rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Dał się szybko poznać jako krytyk literacki i teatralny. Był prezesem Towarzystwa Biblioteki Słuchaczów Prawa, sekretarzem Domu Matejki. Po ukończeniu studiów na Uniwersytecie Jagiellońskim wyjechał do Berlina, następnie do Wiednia gdzie studiował historię prawa niemieckiego. W 1894 r. habilitował się. W 1902 r. został profesorem nadzwyczajnym, a w 1906 r. profesorem zwyczajnym. Był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności. W latach 1911, 1918, 1926 wybierano go dziekanem Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po odzyskaniu niepodległości przez Polske w 1918 r. włączył się w życie społeczne i polityczne. Opiekował się powstającą w Krakowie Young Men's Christian Association (Związek Chrześcijańskiej Młodzieży Męskiej). W latach 1919 - 1921 był rektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego, a w latach 1921 - 1922 prorektorem. Bronił Józefa Piłsudskiego przed atakami endecji. Potępił zamach majowy z 1926 r. i proces brzeski. Wielokrotnie odmawiał przyjęcia stanowisk ministerialnych. 6 listopada 1939 r. został aresztowany w czasie „Sonderaktion Krakau”[1]. W czasie aresztowania spoliczkowano go.  Po  przewiezieniu krytą ciężarówką przez Gołębią, Wiślną, Zwierzyniecką, Podwalem, Karmelicką, Alejami Trzech Wieszczów do więzienia Montelupich został wpisany do więziennej ewidencji. 7 listopada 1939 r. ok. 10,00 rano przewieziono go do koszar 20. pułku piechoty przy ul. Mazowieckiej. 9 listopada 1939 r. został wywieziony koleją z Krakowa-Łobzowa do więzienia we Wrocławiu. 10 listopada 1939 r. osadzono go w więzieniu karnym przy Kletschkauerstrasse 31 (obecnie ul. Kleczkowska) lub więzieniu śledczym przy Freiburgerstrasse (obecnie ul. Świebodzka). 27 listopada 1939 r. po godz. 20,00 został przewieziony karetką więzienną na dworzec główny we Wrocławiu. Po dwugodzinnym oczekiwaniu w tunelu pod torami kolejowymi zapędzono go do pociągu. 28 listopada 1939 r. z przystanku leśnego za stacją kolejową w Oranienburgu około godz. 16,00 w padającym deszczu ze śniegiem przepędzono go do bramy KL Sachsenhausen i poddano procedurze przyjęcia (kąpiel, strzyżenie, odebranie ubrań, pieniędzy i zegarków, wydanie obozowych pasiaków). 29 listopada 1939 r. zapoznano go z regulaminem obozowym i przydzielono do baraku.     
Zmarł w KL Sachsenhausen 28 grudnia 1939 r. około godziny 22,00 na skutek przerostu prostaty i nieudzielenia mu pomocy lekarskiej w rewirze.           
Opublikował szereg prac naukowych. M. in. Studia nad historią kontraktu kupna w prawie niemieckim epoki frankońskiej (1894), Początki prawa umownego (1901), Kodeks Hammurabiego (1905), Freimarkt i frymark (1929), Najstarsze kodeksy świata (1931), Kultura prawnicza w Polsce (1931), Ustawy przeciwko zbytkowi w dawnym Krakowie (1897), Nieznane teksty ortyli magdeburskich (1928), Najstarszy zbiór przywilejów i wilkierzy m. Krakowa (1939) kolejne tomy „Bibliografii Polskiej”.       
Gwiazdomorski Jan, Wspomnienia z Sachsenhausen, Kraków 1969, s. 268; Lisowski Witold, Walka i martyrologia lekarzy polskich w czasie II wojny światowej, “Wojskowy Przegląd Historyczny” 1982 nr 3 s. 21; Pol Krzysztof, Leksykon prawników polskich - Stanisław Estreicher, “Rzeczpospolita” 1998 nr 88 s. 15; S. Jerzy, Kto to przypomni Niemcom? http://web.archive.org/web/20110719042740/http://lists.ceti.pl/pipermail/wiec/20071011/011790.html [dostęp 19 czerwca 2020]; Urbańczyk Stanisław, Uniwersytet za kolczastym drutem, Kraków 1969, s. 107, 272; w.z., Tragiczna lista strat nauki polskiej, “Dziennik Polski” 1945 nr 48 s. 45; Wroński Tadeusz, Kronika okupowanego Krakowa, Kraków 1974, s. 402;