Z Małopolska w II Wojnie Światowej

ESTREICHER Tadeusz.    
Urodzony 19 grudnia 1871 r. w Krakowie. Syn Karola. Miał brata Stanisława. Ukończył gimnazjum św. Anny w Krakowie. W 1889 r. rozpoczął studia chemiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Zwrócił na siebie uwagę profesora Karola Olszewskiego, który powierzył mu obowiązki demonstratora na wykładach i wprowadził w dziedzinę badań kriogenicznych. W 1897 r. obronił pracę doktorską doktorat. Otrzymał stypendium Polskiej Akademii Umiejętności i wyjechał na studia do J. Van't Hoffa w Berlinie, a następnie do W. Ostwalda w Lipsku. W 1899 r. studiował u W. Ramsaya w Londynie. Po powrocie otrzymał etat starszego asystenta u profesora Karola Olszewskiego. W 1904 r. ukazały się drukiem jego dwie prace, w których przedstawił wyniki oznaczeń temperatur topnienia zestalonego tlenu i azotu, ich prężności pary w tych temperaturach oraz ciepła parowania tlenu i ditlenku siarki. Na podstawie tych prac habilitował się w 1904 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1905 r. wyjechał do Wrocławia w celu odbycia stażu naukowego w pracowni R. Abbego, gdzie prowadził badania z dziedziny elektrochemii, zajmując się równowagami w roztworach soli talu w obecności tlenu. W roku 1906 otrzymał zaproszenie do objęcia katedry chemii na Uniwersytecie we Fryburgu w Szwajcarii. Został profesorem nadzwyczajnym chemii nieorganicznej i ogólnej oraz kierownikaiem II Zakładu Chemicznego na Wydziale Nauk Przyrodniczych. Zorganizował we Fryburgu laboratorium kriogeniczne wzorowane na pracowni Karola Olszewskiego i prowadził badania z dziedziny niskotemperaturowej kalorymetrii. Działał na rzecz polskich studentów i kolonii polskiej w Szwajcarii. Zajmował kierownicze stanowisko w Bratniej Pomocy. Troszczył się o rozwój Czytelni Polskiej i kuchni dla studentów. Dla finansowego wsparcia tych instytucji organizował szereg koncertów, występy teatru amatorskiego i odczyty. Zainicjował przedstawienia Szopki Krakowskiej, której był współautorem i reżyserem. Wygłaszał odczyty propagujące ideę przywrócenia Polsce niepodległości. Działał w Komitecie Sienkiewiczowskim na rzecz ofiar wojny. Redagował wydawnictwa dla obcokrajowców o roli i historii Polski. W 1919 r. wrócił do Polski. Mieszkał w Krakowie przy pl. Inwalidów 7[1]. Objął kierownictwo I Zakładu Chemicznego na Uniwersytecie Jagiellońskim jako profesor zwyczajny chemii nieorganicznej i analitycznej. Do 1922 r. wykładał chemię malarską na Akademii Sztuk Pięknych. Objął kierownictwo Katedry Chemii na Uniwersytecie Jagiellońskim. W latach 1923-1924 był dziekanem Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1926 r. zreorganizował Oddział Farmaceutyczny Uniwersytetu Jagiellońskiego. Był jego dyrektorem do 1947 r., gdy stał się on samodzielnym Wydziałem Farmaceutycznym. W 1933 r. należał do założycieli Muzeum Zabytków Przyrodniczych Uniwersytetu Jagiellońskiego. 6 listopada 1939 r. został aresztowany w czasie „Sonderaktion Krakau”[2]. Przy aresztowaniu zrewidowano go. Po przewiezieniu krytą ciężarówką przez Gołębią, Wiślną, Zwierzyniecką, Podwalem, Karmelicką, Alejami Trzech Wieszczów do więzienia Montelupich został wpisany do więziennej ewidencji. 7 listopada 1939 r. ok. 10,00 rano przewieziono go do koszar 20. pułku piechoty przy ul. Mazowieckiej. 9 listopada 1939 r. został wywieziony koleją z Krakowa-Łobzowa do więzienia we Wrocławiu. 10 listopada 1939 r. osadzono go w więzieniu karnym przy Kletschkauerstrasse 31 (obecnie ul. Kleczkowska).  W celi nr 306 wygłosił 17 listopada 1939 r. wykład Dawny Kraków. 27 listopada 1939 r. po godz. 20,00 został przewieziony karetką więzienną na dworzec główny we Wrocławiu. Po dwugodzinnym oczekiwaniu w tunelu pod torami kolejowymi zapędzono go do pociągu. 28 listopada 1939 r. z przystanku leśnego za stacją kolejową w Oranienburgu około godz. 16,00 w padającym deszczu ze śniegiem przepędzono go do bramy KL Sachsenhausen i poddano procedurze przyjęcia (kąpiel, strzyżenie, odebranie ubrań, pieniędzy i zegarków, wydanie obozowych pasiaków). 29 listopada 1939 r. zapoznano go z regulaminem obozowym i przydzielono do baraku. 8 lutego 1940 r. został zwolniony z obozu[7]. Po powrocie do Krakowa w 1940 r. pracował jako korektor w drukarni oraz uczestniczył w tajnym nauczaniu. Wykłady z chemii dla studentów farmacji, biologii i geografii prowadził w swoim mieszkaniu przy ul. Augustiańskiej. Po wojnie nadal pracował na Uniwersytecie Jagiellońskim. Wyznaczył temperatury topnienia i wrzenia chlorowodoru. Skonstruował urządzenie do skraplania wodoru. Był współzałożycielem, a później prezesem Towarzystwa Popierania Nauk Farmaceutycznych. Działał między innymi w Polskim Towarzystwie Chemicznym, Towarzystwie Przyrodników im. M. Kopernika, Towarzystwie Popierania Nauk Farmaceutycznych, Towarzystwie Miłośników Historii Medycyny, Towarzystwie Miłośników Języka Polskiego, Towarzystwie Miłośników Historii Zabytków Krakowa. Był wieloletnim kuratorem Koła Chemików Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Chóru Akademickiego. W 1947 r. przeszedł na emeryturę. Prowadził jeszcze zlecone wykłady z chemii analitycznej.    
Zmarł 8 kwietnia 1952 r. w Krakowie, został pochowany na cmentarzu Rakowickim.   
Encyklopedia Krakowa, Warszawa – Kraków 2000, s. 193-194; Grzybowska K., Estreicherowie. Kronika rodzinna, Kraków 1999; Gwiazdomorski Jan, Wspomnienia z Sachsenhausen, Kraków 1969, s. 267; Poznański Stanisław, Zaborowski Jan, Sonderaktion Krakau, Warszawa 1964 , s. 74; S. Jerzy, Kto to przypomni Niemcom? http://web.archive.org/web/20110719042740/http://lists.ceti.pl/pipermail/wiec/20071011/011790.html [dostęp 19 czerwca 2020]; Urbańczyk Stanisław, Uniwersytet za kolczastym drutem, Kraków 1969, s. 272; Wroński Tadeusz, Kronika okupowanego Krakowa, Kraków 1974, s. 47, 402; chemia.uj.edu.pl/zchn;