Z Małopolska w II Wojnie Światowej


HARAJDA Jan.    
Urodzony 29 stycznia 1905 r. w Zarichowie na Węgrzech (w piśmiennictwie ukraińskim występuje pod imieniem Ivan, węgierskim Janos). Syn Andrzeja (nauczyciela szkoły powszechnej) i Esteli. Ukończył gimnazjum w węgierskim Szekesfehervar. Studiował prawo na uniwersytecie w Budapeszcie. Stopień doktora prawa uzyskał w 1928 r. W 1930 r. rozpoczął studia filozoficzne na uniwersytecie w Pecz na Węgrzech. Od lat 30. XX wieku był lektorem języka węgierskiego na Uniwersytecie Jagiellońskim i w jednym z krakowskich gimnazjów. Miał podwójne obywatelstwo: polskie i węgierskie. Propagował kulturę ruską i regionu karpackiego. W 1934 r. obronił pracę magisterską na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego. działał w Towarzystwie Polsko-Węgierskim. Tłumaczył literaturę węgierską na język polski, a na węgierski przewodniki turystyczne. 
6 listopada 1939 r. został aresztowany w czasie „Sonderaktion Krakau”[1] Przy aresztowaniu zrewidowano go. Po  przewiezieniu krytą ciężarówką przez Gołębią, Wiślną, Zwierzyniecką, Podwalem, Karmelicką, Alejami Trzech Wieszczów do więzienia Montelupich został wpisany do więziennej ewidencji. 7 listopada 1939 r. ok. 10,00 rano przewieziono go do koszar 20. pułku piechoty przy ul. Mazowieckiej. 9 listopada 1939 r. został wywieziony koleją z Krakowa-Łobzowa do więzienia we Wrocławiu. 10 listopada 1939 r. osadzono go w więzieniu karnym przy Kletschkauerstrasse 31 (obecnie ul. Kleczkowska) lub więzieniu śledczym przy Freiburgerstrasse (obecnie ul. Świebodzka). 27 listopada 1939 r. po godz. 20,00 został przewieziony karetką więzienną na dworzec główny we Wrocławiu. Po dwugodzinnym oczekiwaniu w tunelu pod torami kolejowymi zapędzono go do pociągu. 28 listopada 1939 r. z przystanku leśnego za stacją kolejową w Oranienburgu około godz. 16,00 w padającym deszczu ze śniegiem przepędzono go do bramy KL Sachsenhausen i poddano procedurze przyjęcia (kąpiel, strzyżenie, odebranie ubrań, pieniędzy i zegarków, wydanie obozowych pasiaków). 29 listopada 1939 r. zapoznano go z regulaminem obozowym i przydzielono do baraku. W bloku 46 prowadził kurs węgierskiego dla współwięźniów. 21 kwietnia 1940 r. na skutek węgierskich władz państwowych został zwolniony z obozu i powrócił do Krakowa[6]. Wkrótce wyjechał na Węgry. Uczył historii w gimanzjum w Ungvarze (dziś Użhorod). W listopadzie 1940 r. został dyrektorem Podkarpackiego Towarzystwa Nauk. Po wkroczeniu wojsk sowieckich na tamte tereny został w listopadzie 1944 r. aresztowany przez NKWD. Oskarżono go o działania profaszystowskie przeciwko rządowi ZSRS.           
Sowieci zamordowali go 13 grudnia 1944 r. w więzieniu w Ungvarze.       
Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, akta osobowe; Gawęda Stanisław, Uniwersytet Jagielloński w okresie II wojny światowej 1939-1945, Kraków-Wrocław 1986; Gwiazdomorski Jan, Wspomnienia z Sachsenhausen, Kraków 1969, s. 269; Prawocheński Roman, Z Uniwersytetu do Piekła;  S. Jerzy, Kto to przypomni Niemcom? http://web.archive.org/web/20110719042740/http://lists.ceti.pl/pipermail/wiec/20071011/011790.html [dostęp 19 czerwca 2020]; Urbańczyk Stanisław, Uniwersytet za kolczastym drutem, Kraków 1969, s. 272; Stołyhwo kazimierz, W niewoli u N.S.D.A.P., Kraków 1946, s. 38, 40, 41; Wroński Tadeusz, Kronika okupowanego Krakowa, Kraków 1974, s. 47, 403; Wyrok na Uniwersytet Jagielloński 6 listopada 1939, red. Leszek Hajdukiewicz, Kraków 1989, s. 8, 164;



[1] Gwiazdomorski Jan, Wspomnienia z Sachsenhausen, Kraków 1969, s. 268;

[2] Gwiazdomorski Jan, Wspomnienia z Sachsenhausen, Kraków 1969, s. 268;

[3] Gwiazdomorski Jan, Wspomnienia z Sachsenhausen, Kraków 1969, s. 268;

[4] Gwiazdomorski Jan, Wspomnienia z Sachsenhausen, Kraków 1969, s. 268;

[5] Wroński Tadeusz, Kronika okupowanego Krakowa, Kraków 1974, s. 47, 402;

[6] Wroński Tadeusz, Kronika okupowanego Krakowa, Kraków 1974, s. 47, 402;