Z Małopolska w II Wojnie Światowej

KOWALSKI Tadeusz Jan. 
Urodzony 21 czerwca 1889 r. w Chateauroux we Francji. Syn Teofila i Kazimiery z d. Kuszpecińskiej. W 1894 r. przyjechał do Polski. Był uczniem Gimnazjum św. Anny w Krakowie. Od 1907 r. studiował arabistykę w Wiedniu. W 1911 r. obronił na Uniwersytecie Wiedeńskim doktorat. Został asystentem w Instytucie Orientalistyki w Wiedniu. Od 1911 r. kontynuował studia w Strasburgu, a następnie w Kolonii. W 1914 r. habilitował się na Uniwersytecie Jagiellońskim. Został docentem w Seminarium Filologii Orientalnej. Od 1918 do 1935 r. był sekretarzem Komisji Orientalistycznej Polskiej Akademii Umiejętności. W 1919 r. uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego. Od 1919 r. redagował „Prace Komisji Orientalistycznej PAU”. Został kierownikiem Katedry Filologii Orientalnej. W 1922 r. otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. W 1923 r. przyjęto go do Polskiego Towarzystwa orientalistycznego. W 1927 r. powołano go na członka-korespondenta Polskiej Akademii Umiejętności. W 1932 r. został członkiem czynnym Polskiej Akademii Umiejętności. W 1932 uczestniczył w Międzynarodowym Kongresie Orientalistów w Lejdzie. W 1935 r. został przewodniczącym Komisji Orientalistycznej Polskiej Akademii Umiejętności i dyrektorem jej Wydawnictw. W latach 1936 – 1939 był sekretarzem Wydziału I Polskiej Akademii Umiejętności. W latach 1939 – 1948 był sekretarzem generalnym Polskiej Akademii Umiejętności. 6 listopada 1939 r. został aresztowany w czasie Sonderaktion Krakau. Przy aresztowaniu zrewidowano go. Po przewiezieniu krytą ciężarówką przez Gołębią, Wiślną, Zwierzyniecką, Podwalem, Karmelicką, Alejami Trzech Wieszczów do więzienia Montelupich został wpisany do więziennej ewidencji. 7 listopada 1939 r. ok. 10,00 rano przewieziono go do koszar 20. pułku piechoty przy ul. Mazowieckiej. 9 listopada 1939 r. został wywieziony koleją z Krakowa-Łobzowa do więzienia we Wrocławiu. 10 listopada 1939 r. osadzono go w więzieniu karnym przy Kletschkauerstrasse 31 (obecnie ul. Kleczkowska) . <span /><span /><span />Odczytem Ibrahim syn Jakuba i jego podróż po krajach słowiańskich rozpoczął 16 listopada 1939 r. cykl pogadanek naukowych w celi 306. 26 listopada 1939 r. wygłosił pogadankę autobiograficzną Podróż po Małej Azji. 27 listopada 1939 r. po godz. 20,00 został przewieziony karetką więzienną na dworzec główny we Wrocławiu. Po dwugodzinnym oczekiwaniu w tunelu pod torami kolejowymi zapędzono go do pociągu. 28 listopada 1939 r. z przystanku leśnego za stacją kolejową w Oranienburgu około godz. 16,00 w padającym deszczu ze śniegiem przepędzono go do bramy KL Sachsenhausen i poddano procedurze przyjęcia (kąpiel, strzyżenie, odebranie ubrań, pieniędzy i zegarków, wydanie obozowych pasiaków). 29 listopada 1939 r. zapoznano go z regulaminem obozowym i przydzielono do baraku. W obzie prowadził kurs języka tureckiego dla współwięźniów.  Został zwolniony z obozu 8 lutego 1940 r. Wrócił do Krakowa. Turcy zorganizowali mu wyjazd z rodziną do Stambułu (wydano mu stosowne dokumenty i zapowiedziano studentom w Stambule cykl jego wykładów). Odmówił wyjazdu obawiając się powojennego oskarżenia o zdradę i kolaborację, a także wobec braku możliwości zabrania ze sobą jakichkolwiek materiałów naukowych. Pracował w Bibliotece Jagiellońskiej. Opiekował się zbiorami orientalnymi. Po wojnie powrócił na stanowisko wykładowcy Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wykładał historię literatury, języki arabski i perski oraz filologię turecką. Przyczynił się do reaktywowania Polskiej Akademii Umiejętności. W 1947 r. został prezesem Polskiego Towarzystwa Orientalistycznego. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Językowego, Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego, Towarzystwa Fińsko-Ugryjskiego w Helsinkach, Towarzystwa Naukowego w Damaszku, Towarzystwa Orientalistycznego w Pradze, Towarzystwa Ludoznawczego w Stambule, Towarzystwa Naukowego im. Körösiego w Budapeszcie. Ogłosił około 200 prac.        
Zmarł 5 maja 1948 r. w Krakowie.      
Był żonaty. Miał córkę Annę zamężną Kowalską-Lewicką (urodzoną w 1920 r., etnografa, zmarłą w 2009 r.) i syna Kazimierza (urodzonego w 1925 r., paleozoologa, członka Polskiej Akademii Nauk, prezesa Polskiej Akademii Umiejętności, zmarłego w 2007 r.).         
Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 2: K-O (pod redakcją Andrzeja Śródki i Pawła Szczawińskiego), Wrocław 1984;  Dziurzyńska E. i in. (red.), Korespondencja Tadeusza Kowalskiego z Janem Rypką i Bedřichem Hroznym, Kraków 2007; Gwiazdomorski Jan, Wspomnienia z Sachsenhausen, Kraków 1969, s. 270; Majkowska, R. (red.), Tadeusz Kowalski 1889-1948. Materiały z posiedzenia naukowego PAU w dniu 19 czerwca 1998 r., Kraków 1999; S. Jerzy, Kto to przypomni Niemcom? http://web.archive.org/web/20110719042740/http://lists.ceti.pl/pipermail/wiec/20071011/011790.html [dostęp 19 czerwca 2020]; Stachowski Marek, Kowalski, Caferoğlu und die Universität Stambul, „Türk Dilleri Araştιrmalarι” Istanbul 1998, nr  8 s. 211-228;Stachowski Marek, Tadeusz Kowalski a sprawa jego niedoszłego wyjazdu na Uniwersytet Stambulski, „LingVaria” Kraków 2010, nr 5/1 s. 149-168; Wroński Tadeusz, Kronika okupowanego Krakowa, Kraków 1974, s. 47, 404;