Z Małopolska w II Wojnie Światowej

KOZIELEWSKI Jan Romuald     
Urodzony 24 czerwca 1914 r. w Łodzi w katolickiej rodzinie. Miał brata Mariana (1897-1964). Mieszkał przy ul. Kilińskiego 71 w kamienicy zamieszkałej głównie przez Żydów. Ukończył studia prawnicze i w 1935 r. dyplomację na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Powołano go do służby wojskowej w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim. Ukończył ją jako prymus z przydziałem do artylerii konnej. Mianowano go na stopień podporucznika rezerwy artylerii. Odbył praktykę dyplomatyczną i od stycznia 1939 r. pracował na stanowisku sekretarza dyrektora Biura Personalnego Ministerstwa Spraw Zagranicznych. W kampanii wrześniowej 1939 r. walczył w szeregach 5. dywizjonu artylerii konnej podporządkowanego Krakowskiej Brygadzie Kawalerii. 24 września 1939 r. dostał się pod Krasnobrodem do sowieckiej niewoli, w której ukrywał swój oficerski stopień. Osadzono go w obozie w Kozielszczynie pod Połtawą. Objęty został wymianą jeńców z Niemcami. W grudniu 1939 r. zbiegł z transportu kolejowego na terenie Generalnego Gubernatorstwa i przedostał się do Warszawy. Od stycznia 1940 r. działał w misjach kurierskich do Francji. Używał wówczas pseudonimu „Witold”. W czerwcu 1940 r. został aresztowany przez gestapo na Słowacji. Był torturowany w preszowskim więzieniu. Podciął sobie żyły obu rąk, został odratowany i przewieziony do Nowego Sącza. Osadzono go w tamtejszym szpitalu pod nadzorem policji. W czasie akcji zorganizowanej przez Józefa Cyrankiewicza i Helenę Szlapakową przy współudziale profesora. Jana Słowikowskiego został uwolniony – po uśpieniu strażników i części pacjentów przez lekarza Jana Słowikowskiego przebrano go ze szpitalnej piżamy w cywilne ubranie i przez okno z korytarza I pietra opuszczono na ulicę skąd przez Stanisława Rosieńskiego i Zbigniewa Rysia został odprowadzony nad Dunajec i kajakiem przeprawiony do Marcinkowic. Ukrywał się u Jana Morawskiego i gajowego'Feliksa Widła', a potem w Krakowie. W czerwcu 1941 r. po wielkiej wsypie tamtejszego Związku Walki Zbrojnej przeniósł się do Warszawy. Przydzielono go do Biura Informacji i Propagandy. Na polecenie Jerzego Makowieckiego monitorował prasę ośrodków politycznych pozostających poza Porozumieniem Stronnictw, Delegaturą Rządu i Związkiem Walki Zbrojnej. Używał pseudonimów „Piasecki”, „Kwaśniewski”, „Znamierowski”, „Kruszewski”, „Kucharski” „Jan Karski”. Działał w Radzie Pomocy Żydom „Żegota”. Dwukrotnie przedostał się do getta warszawskiego, anastępnie, w przebraniu ukraińskiego strażnika pomocniczej formacji SS, wszedł na teren obozu tranzytowego w Izbicy, z którego Niemcy transportowali Żydów do Bełżca. Należał do Frontu Odrodzenia Polski (kontynuatora przedwojennej Akcji Katolickiej). Wraz z bratem przygotował na przełomie 1939 i 1940 r. raport na temat rozpoczynającej się akcji likwidacji Żydów w okupowanej Polsce (za pośrednictwem poselstwa Jugosławii ciągle funkcjonującego w Warszawie przekazano go do Paryża). W ślad za raportem wyjechał jako emisariusz do Francji. W lutym 1940 r. w Angers przygotował z pamięci drugą wersję raportu. Trzecia wersja raportu powstała w grudniu 1942 r. w Londynie. W wersji angielskojęzycznej przekazano go przywódcom alianckim. Zawierał informacje o strukturze, organizacji i funkcjonowaniu Państwa Podziemnego w okupowanej Polsce, które było fenomenem w skali wszystkich okupowanych państw europejskich, a także relację naocznego świadka z getta warszawskiego i obozu tranzytowego w Izbicy. 28 lipca 1943 r. przekazał swój raport osobiście prezydentowi USA Franklinowi Delano Rooseveltowi. Ten jednak nie był zainteresowany problem i wolał rozmawiać o eksporcie koni do powojennej Polski. Podobnie było z przedstawicielami świata polityki, Kościołów, mediów i przemysłu filmowego z Hollywood. Nikt nie wierzył w jego relacje, uznawało je za propagandę rządu polskiego na uchodźstwie. Napisał i opublikował w listopadzie 1944 r. w Bostonie „Tajne państwo” (Story of a Secret State). Prasa amerykańska oceniła książkę entuzjastycznie. Stało się bestsellerem, a sprzedaż sięgnęła 400 tysięcy egzemplarzy. Dopiero wówczas do Amerykanów dotarła informacja o życiu pod okupacja i śmierci Żydów. W chwili zakończenia wojny miał stopień porucznika. Po wojnie przebywał na emigracji. Związał się z prowadzonym przez jezuitów Georgetown University w Waszyngtonie. Obronił tam doktorat, a następnie uzyskał stopień profesora nauk politycznych. Przez 40 lat wykładał na Wydziale Służby Zagranicznej stosunki międzynarodowe i teorię komunizmu. Używał wówczas nazwiska Karski-Kozielewski. Od 1985 r. należał do Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie. Posiadał osiem tytułów doctora honoris causa.           
Zmarł 13 lipca 2000 r. w Waszyngtonie, został pochowany na tamtejszym cmentarzu Mount Olivet (Góry Oliwnej).        
Odznaczony Orderem Orła Białego, dwukrotnie Orderem Krzyża Wojennego Virtuti Militari, Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta, Krzyżem Armii Krajowej, amerykańskim Medalem Wolności, izraelskim medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata i obywatelstwem państwa Izrael. Pośmiertnie został mianowany na stopień generała brygady.           
Od 1965 r. był żonaty z Polą Nireńską (1910-1992, tancerką i choreografką). Dzieci nie mieli.  
CZ.N., Uratowali niejedno życie, „Dziennik Polski” 1987 nr 242, s . 2; Jan Karski a odpowiedzialność za ochronę, Warszawa 2015; Jankowski Stanisław Maria, Karski: raporty tajnego emisariusza, Poznań 2009; Jankowski Stanisław Maria, Przewoźnik Andrzej, Nieznane fotografie - dokument historii, „Kierunki” 1987 nr 42 s. 9; Karski Jan, Wierzyński Maciej, Emisariusz. Własnymi słowami, Warszawa 2012; Klich Aleksandra, Jak katolik został Żydem, „Gazeta Wyborcza” z 13 lipca 2010; Korczak Jerzy, Karski, Warszawa 2001; Korczak Jerzy, Karski. Opowieść biograficzna, Warszawa 2010; Korczak Jerzy, Misja ostatniej nadziei, Warszawa 1992; Korczyński Aleksander, Ś.p. Marian Kozielewski, „Wiadomości” 1964 nr 39 (965) s. 5 z 27 września 1964; Kubik Mariusz, Jan Karski, czyli o emisariuszu niezłomnym, „Gazeta Uniwersytecka UŚ”. 2001 nr 6 (85); Leśniak Jerzy, Zmarł prof. J. Słowikowski, ostatni z wybawicieli Jana Karskiego, http://www.sadeczanin.info/wiadomosci,5/zmarl-prof-j-slowikowski-ostatni-z-wybawicieli-jana-karskiego,10512,archiwum [dostęp 6 lipca 2021]; Piasecki Waldemar, Jan Karski. Jedno życie, Kraków 2015-2017; Piasecki Waldemar, Nieznany raport Jana Karskiego. „Odra”,  2015 (nr 5). s. 5–16; Szymusiak Marianna, Gdzie jest „Solidarność”, „Dziennik Polski” 1991 nr 149, s. 3; Wolski Aleksander, Emisariusz (wywiad z Janem Karskim), „Nigdy Więcej”, 1998 nr 7; Wood E. T., Karski: opowieść o emisariuszu, Kraków 1996; Żbikowski Andrzej, Karski, Warszawa 2011;