Z Małopolska w II Wojnie Światowej
KIERZKOWSKI Kazimierz „Jurkowski”, „Koszowy”, „Prezes”, „Profesor”, „Styka”. (1890 -
1942).
Urodzony 10 sierpnia 1890 r. (inne źródła podają datę 10 lipca 1891 r. ) w Międzyrzeczu Podlaskim. Syn Leonarda
(przedsiębiorcy budowlanego)
i Marii. W latach dziewięćdziesiątych XIX
w. wraz z rodzicami przeniósł się do
Sosnowca. Uczył
się w szkole handlowej w
Będzinie. Wstąpił do konspiracyjnej organizacji
młodzieżowej „Pet” i półlegalnej Organizacji Młodzieży Narodowej. W latach 1905-1907
reprezentował młodzież Zagłębia w komisji kierującej z Warszawy akcją strajkową w walce o polską szkołę. W 1908 r. założył Dąbrowskie Kółko Wycieczkowe. Od początku ruchu skautowego zaangażował się w jego działalność. Wiosną 1911 r. zakładał pierwsze zastępy w Zagłębiu. W lipcu 1910 r. w Krakowie
reprezentował młodzież Zagłębia w czasie uroczystości grunwaldzkich. Opowiadał się za bojkotem rosyjskich
szkół. Od jesieni 1910 r.
studiował na Wydziale Chemii
Politechniki Lwowskiej. Wstąpił do
„Zarzewia” i Polskiego Związku Wojskowego. Po jego likwidacji
przeszedł do Armii Polskiej,
w której został adiutantem
komendanta Okręgu
Lwowskiego. Został
awansowany na stopień
podoficera. Od jesieni 1911 r. rozpoczął pracę w
Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół”. Po
ukończeniu kursu
gimnastycznego został
instruktorem drużyn
polowych. Kiedy powołano do
życia Polskie
Drużyny Strzeleckie
objął w nich
Komisję
Wydawniczą,
przygotowującą wojskowe materiały szkoleniowe. W 1912 r.
wyjechał do Szwajcarii.
Studiował
ekonomię i nauki
społeczne w Genewie. W
sierpniu 1914 r. zgłosił
się na ochotnika do
ośrodka mobilizacyjnego
oddziałów strzeleckich w
Krakowie. W składzie 1.
pułku piechoty Legionów
walczył na
kielecczyźnie i pod
Łowczówkiem.
Został awansowany na
stopień porucznika. W 1916
r. odkomenderowano go do Polskiej Organizacji Wosjjkowej na stanowisko
komendanta Okręgu
Zagłębie. Następnie przeszedł do pracy w Komendzie Naczelnej nr I
Polskiej Organizacji Wosjjkowej w Warszawie. Po odzyskaniu
niepodległości był kierownikiem Wydziału „Niemcy” w II Oddziale Naczelnego Dowództwa
Wojska Polskiego. Zainicjował powołanie i
był współtwórcą Polskiej Organizacji Wojskowej
Śląska. W maju 1919 r. został skierowany do Wojennej Szkoły Sztabu Generalnego i awansowany na
stopień majora ze
starszeństwem 1 czerwca 1919
r. Zrezygnował ze studiów
po wybuchu w sierpniu 1919 r. I powstania śląskiego. Objął
funkcję szefa sztabu wojsk
powstańczych. Po
zakończeniu powstania
powrócił do Naczelnego
Dowództwa Wojska Polskiego i został szefem Biura Informacyjno-Wywiadowczego. Nie brał udziału w II i III powstaniu śląskim, ale uczestniczył czynnie w akcji plebiscytowej i przygotowaniach do walk.
Zajmował się zaopatrzeniem wojsk powstańczych i oddziałów dywersyjnych. W 1923 r.
przeszedł do pracy w
Związku Strzeleckim.
Został wybrany jego
Komendantem Głównym.
Organizował związki strzeleckie w wielu skupiskach
polonijnych. Był
współzałożycielem Państwowego Urzędu
Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. Po przewrocie majowym 1926
r. współorganizował
Związek Naprawy
Rzeczypospolitej. W czerwcu 1928 r. został wybrany wiceprzewodniczącym Zjednoczenia Pracy Miast i Wsi,
jednej z organizacji składowych Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem. Był posłem na Sejm w latach 1928 - 1930 z listy
Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem.
13 maja 1928 r. zrezygnował
ze stanowiska Komendanta Związku Strzeleckiego, pozostając dożywotnim
członkiem honorowym i
Prezesem Rady Naczelnej Związku Strzeleckiego. Przeniósł się na
Śląsk i podjął pracę jako dyrektor huty cynku w Kostuchnie
k. Tych. W 1933 r. został
powołany na stanowisko
dyrektora Związku
Spółdzielni Rolniczych i
Zarobkowo-Gospodarczych Rzeczypospolitej Polskiej w Warszawie. Wkrótce
przeniósł się do Krakowa na stanowisko dyrektora
firmy „Węgloblok” przy ul. Św. Krzyża 1. W 1936 r. objął funkcję honorowego inspektora terenowego w
Komendzie Krakowskiego Okręgu Związku
Strzeleckiego. W latach 1938-1939 był dyrektorem Towarzystwa Górniczo-Hutniczego w Krakowie. Od 1938 r.
włączył się w prace mające na celu przygotowanie obrony
Śląska przed spodziewaną agresją niemiecką. Od wiosny 1939 r. był szefem Dywersji Pozafrontowej na
południu Polski, na terenach
Dowództwa Okręgu Korpusu V.
Został zmobilizowany we
wrześniu 1939 r.,
był oficerem II
Oddziału sztabu Armii
„Kraków”. Po wycofaniu się wojsk polskich z Krakowa
pozostał w mieście, z upoważnienia Michała Grażyńskiego, jako tajny pełnomocnik państwowy dla organizowania samopomocy i samoobrony ludności Śląska i Małopolski
Zachodniej. Stworzył ramy
organizacyjne dla pomocy ludności Śląska,
Wielkopolski, Pomorza i zbiegłych jeńców
wojennych. Od pierwszych chwil okupacji rozpoczął działalność propagandową. Współpracował z cywilnymi autorytetami
tworzącymi zaplecze
konsultacyjne i polityczne dla powstającej konspiracji. Jego krakowskie mieszkanie przy ul. Grottgera 1
stanowiło oparcie dla
działalności Organizacji Orła Białego, którego 22 września 1939 r. był współzałożycielem. Od 23 września 1939 r. został prezesem Zarządu Głównego i
Rady Naczelnej Organizacji Orła Białego.
Był współredaktorem „Nakazów Dnia”. Z końcem września 1939 r. przez ambasadę w Budapeszcie przekazał do Paryża informacje o powstaniu Organizacji
Orła Białego i podporządkowaniu jej legalnym władzom na uchodźstwie. Rozmawiał 16 października 1939 r. z wizytującym Kraków generałem Michałem Karaszewiczem-Tokarzewskim i
podporządkował mu Organizację Orła Białego. Kierował Samodzielną Organizacją Propagandy i Walki Cywilnej Obszaru
Południe Służby Zwycięstwu
Polski. Wspólnie z Józefem Cyrankiewiczem zawiązał Komitet Stronnictw Politycznych,
kierował akcją pomocy Żydom. Został aresztowany 20 czerwca 1941 r.
(część źródeł podaje daty 16 czerwca lub 17 lipca
1941 r. ). Po śledztwie w
krakowskim gestapo wywieziono go 10 lutego 1942 r. do KL Auschwitz, gdzie
został oznaczony numerem
20688.
Zmarł 21 marca
1942 r. w KL Auschwitz.
Był dwukrotnie żonaty. Po raz pierwszy od 1920 r. z Zofią Szafir, miał z nią syna Marka (urodzonego w 1921 r.,
harcerza szarych szeregów, żołnierza Armii
Krajowej, zamordowanego w KL Auschwitz w 1945 r.). Po raz drugi od 1928 r. z
Władysławą Urbańską, miał z nią syna Macieja (urodzonego w 1931
r.).
Odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V klasy, Krzyżem Niepodległości z Mieczami.
Ajnenkiel J., Polska po przewrocie majowym. Zarys dziejów politycznych Polski
1926-1939, Warszawa 1980, s. 325; Dąbrowa – Kostka Stanisław, Dywersja
Pozafrontowa, „Kierunki” 1970 nr 32, s. 10;
Duraczyński Eugeniusz,
Wojna i okupacja. Wrzesień 1939 – kwiecień 1943,
Warszawa 1974, s. 157; Grzegorzek J., Pierwsze
powstanie śląskie w zarysie, Katowice 1935; Hein Wincenty, Jakubiec Czesława, Montelupich, Kraków 1985, s. 246;
Jędruszczak Tadeusz,
Piłsudczycy bez Piłsudskiego, Warszawa 1963; Jędruszczak Tadeusz, Polityka Polski w sprawie Górnego Śląska 1918-1922, Warszawa 1958; Kasprzycki Tadeusz, Kartki z dziennika oficera I Brygady,
Warszawa 1934; Księgi zgonów z Auschwitz, Munchen, New Prowidence, Londyn, Paryż 1995, s. 565; Ludyga-Laskowski J.,
Materiały do historii powstań górnośląskich
1919-1920, Katowice 1925; Mazur Grzegorz,
Biuro Informacji i Propagandy SZP - ZWZ - AK 1939 -
1945, Warszawa 1987, s. 199, 200, 209, 397; Mazur
Grzegorz, Biuro Informacji i Propagandy ZWZ - AK.
Docierali wszędzie . . . cz. 2, „Kierunki” 1986 nr 9, s. 8; Ostasz Grzegorz,
Krakowska Okręgowa Delegatura Rządu na Kraj 1941-1945, Rzeszów 1996, s.
47-51, 55; Pirko M., Związek Orła Białego,
„Za Wolność i Lud” 1985 nr 39, s. 6; Piwowarski
Stanisław, Okręg
Krakowski Służby Zwycięstwu Polski - Związku Walki Zbrojnej - Armii
Krajowej, Kraków 1994, s. 7, 19; Pluta-Czachowski
Kazimierz, Konspiracja terenowa, „Kierunki”
1981 nr 35, s. 8; Pluta-Czachowski Kazimierz, Kurier
z Londynu, „Kierunki”
1984 nr 4, s. 6; Rell J., Konspiracyjna Organizacja
Orzeł Biały,
Skarżysko - Kamienna 1991,
s. 61; Starczewski M., Przerwany lot Orła Białego,
„Za Wolność i Lud” 1985 nr 47, s. 7 ; Ślaski Jerzy, Bitwa - Fundament, Warszawa 1985, s.
228; Uziembło Antoni,
Ludzie i Tatry, Kraków
1987, s. 310; Walter-Janke Zygmunt, Służba Zwycięstwu Polski - Związek Walki Zbrojnej - Armia Krajowa na
Zachodnim Pogórzu Karpat, „Najnowsze Dzieje Polski” 1968 nr 12, s. 88; W pięćdziesiątą
rocznicę
powstań śląskich i plebiscytu, pod red. H. Rechowicza, Katowice 1971; Wyglenda J., Plebiscyt i powstania śląskie, Opole 1966; Zarzycka Z.,
Kazimierz Kierzkowski. Biogram [w:] Śląski
Słownik Biograficzny t.
II, Katowice 1979, s. 147-150; Zieliński R., Obraz okupowanego
Krakowa, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1975 nr 3;