Z Małopolska w II Wojnie Światowej

KUTRZEBA Stanisław Marian.          
 Urodzony 15 listopada 1876 r. w Krakowie. Syn Jana (introligatora) i Walerii z d. Pawlik. Od 1886 r. był uczniem Gimnazjum św. Anny w Krakowie. W 1894 r. zdał maturę. Podjął studia prawnicze i historyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1898 r. obronił pracę doktorską na Uniwersytecie Jagiellońskim. W latach 1900-1901 studiował e College de France i Ecole des Hautes Etudes w Paryżu. Prowadził prace badawcze w archiwach paryskich i watykańskich. Od 1901 r. brał udział w pracach Komisji Historycznej Akademii Umiejętności w Krakowie. W 1902 r. habilitował się. Objął stanowisko docenta w Katedrze Prawa Polskiego i Jego Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jednocześnie był adiunktem w Archiwum Krajowym Aktów Grodzkich i Ziemskich w Krakowie. Od 1906 r. brał udział w pracach Komisji Prawniczej Akademii Umiejętności w Krakowie. W 1908 r. został mianowany profesorem nadzwyczajnym i objął kierownictwo Katedry Prawa Polskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od 1910 r. wybrano go na stanowisko sekretarza Komisji Historycznej Akademii Umiejętności w Krakowie. W 1912 r. został mianowany profesorem zwyczajnym. W 1913 r. wybrano go na stanowisko dziekana Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od 1913 r. był członkiem rzeczywistym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. W 1914 r. powołano go na członka korespondenta Akademii Umiejętności w Krakowie. Pracował w Komisji Sejmowo-Konstytucyjnej Tymczasowej Rady Stanu. W latach 1916-1919 był wiceprezesem Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. W 1917 r. opiniował projekty ustawy i regulaminów archiwalnych przygotowane przez Komisję Archiwalną Tymczasowej Rady Stanu. W 1918 r. został członkiem czynnym Polskiej Akademii Umiejętności i dyrektorem Wydawnictw Komisji Historycznej Polskiej Akademii Umiejętności. W 1919 r. był delegatem Polski i doradcą prawnym na konferencji pokojowej w Paryżu. Używał pseudonimu Władysław Waruga. W 1919 r. został sekretarzem Wydziału II Polskiej Akademii Umiejętności. W 1920 r. wybrano go na stanowisko dziekana Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od 1920 r. był dyrektorem Zbiorów i Wydawnictw Komisji Prawniczej Polskiej Akademii Umiejętności. Od 1922 r. był członkiem Towarzystwa Naukowego we Lwowie i przewodniczącym Oddziału Krakowskiego Polskiego Towarzystwa Historycznego. W 1925 r. był przewodniczącym delegacji

polskiej w polsko-czechosłowackiej komisji delimitacyjnej, doprowadził do zawarcia tzw. traktatu likwidacyjnego ustalającego przebieg granicy i prawa mniejszości narodowych. W 1926 r. został dyrektorem Wydziału II Polskiej Akademii Umiejętności. W 1927 r. wybrano go sekretarzem generalnym Polskiej Akademii Umiejętności. Zorganizował Wydział IV Lekarski Polskiej Akademii Umiejętności. Był współorganizatorem Komitetu Porozumiewawczego pomiędzy Polską Akademią Umiejętności, Akademią Nauk Technicznych, Towarzystwem Naukowym Warszawskim i Towarzystwem Naukowym we Lwowie. Od 1929 r. był członkiem zwyczajnym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. W 1929 r. Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie nadal mu tytuł doktora honoris causa. W 1932 r. wybrano go na stanowisko rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego. W następnym roku akademickim 1933 r. wybrano go na stanowisko prorektora Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1935 r. został członkiem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Także w 1935 r. przewodniczył pracom Zjazdu Historyków Polskich w Wilnie. W 1937 r. został członkiem honorowym Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. W 1938 r. przewodniczył polskiej delegacji na Międzynarodowy Kongres Historyczny w Zurychu. W 1938 r. Uniwersytet Jagielloński nadał mu tytuł doktora honoris causa. W 1939 r. wybrano go na stanowisko przewodniczącego Komisji Prawniczej Polskiej Akademii Umiejętności. W 1939 r. wybrano go na prezesa Polskiej Akademii Umiejętności. Po wybuchu wojny we wrześniu 1939 r. pozostał w Krakowie i 4 września 1939 r. objął funkcję zastępcy przewodniczącego Obywatelskiego Komitetu Pomocy. 6 listopada 1939 r. został aresztowany w czasie Sonderaktion Krakau. Osadzono go w koszarach przy ul. Mazowieckiej w Krakowie. Został wywieziony do więzienia we Wrocławiu. Przeniesiono go do KL Sachsenhausen. 8 lutego 1940 r. został zwolniony z obozu. Wrócił do Krakowa. działał w Komitecie Trzech pomagającym materialnie rodzinom pracowników Uniwersytetu Jagiellońskiego. Uczestniczył w tajnym nauczaniu. Uczestniczył w moskiewskich rozmowach nad powołaniem Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Od 1945 r. był posłem do Krajowej Rady Narodowej. Należał do Czeskiej Akademii Nauk i Umiejętności, Węgierskiej Akademii Nauk i francuskiej Academie des Sciences Morales et Politiques. Opublikował 464 prace.      
Zmarł 7 stycznia 1946 r. w Krakowie. Został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.      
Odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Polonia Restituta (1930 r.), Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta (2 maja 1923 r.), Złotym Krzyżem Zasługi (1936 r.), francuskim Krzyżem oficerskim Legii Honorowej.    
Był żonaty, miał troje dzieci (?).
Alma Mater w podziemiu, Kraków 1964, s. 240; Biogramy uczonych polskich, część I: Nauki społeczne, zeszyt 2: K-O, (red.) A. Śródka i P. Szczawiński, Wrocław 1984, s. 279-285; Dąbrowski Jan, Praca naukowa i uczelnie wyższe w czasie okupacji, „Rocznik Krakowski” 1948, s. 91; Gwiazdomorski Jan, Wspomnienia z Sachsenhausen, Kraków 1969, s. 270; Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 18; Romer Eugeniusz, Pamiętnik Paryski 1918-1919, t. I Wrocław 2010, s. 25; Rybarski Antoni, Centralny zarząd archiwalny w odrodzonej Rzeczypospolitej polskiej, „Archeion”, T. I (1927), s. 5; Suleja Włodzimierz, Tymczasowa Rada Stanu, Warszawa 1998; Uruszczak W., Stanisław Kutrzeba (1876-1946), [w:] Złota księga Wydziału Prawa i Administracji, Kraków 2000; Vetulani A., Stanisław Kutrzeba - biogram, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XVI, Wrocław-Gdańsk 1971; Wroński Tadeusz, Kronika okupowanego Krakowa,Kraków 1974, s. 47, 404;