Z Małopolska w II Wojnie Światowej

LIPA Mieczysław, „Michał”, „Karpacki”, „Timoszenko”, „Wichura”, „Wysocki”' (1918 - 1990) - oficer Wojska Polskiego.      
Urodzony 11 marca 1918 r. w Dźwinogrodzie k. Buczacza. Syn Tomasza i Anastazji z d. Polityczek. Miał braci Stefana i Jana (żołnierzy AK w Dźwinogrodzie). W latach 1924-1928 uczęszczał do szkoły powszechnej w Dźwinogrodzie. Od września 1928 do czerwca 1936 r. był uczniem koedukacyjnego Gimnazjum Państwowego w Buczaczu, gdzie zdał maturę. Od 1 października 1936 do 31 sierpnia 1939 r. kształcił się w Szkole Podchorążych Piechoty w Komorowie k. Ostrowi Mazowieckiej. Po mianowaniu na stopień podporucznika został skierowany na praktykę oficerską do 54. pułku piechoty w Tarnopolu. W wojnie obronnej 1939 r. walczył w szeregach 2. batalionu 54. pułku piechoty jako dowódca plutonu ciężkich karabinów maszynowych. Od 8 września był dowódcą kompanii ciężkich karabinów maszynowych w zreorganizowanym pułku ppłk. Stanisława Trzebuni. Brał udział w walkach pod Ostrowcem Świętokrzyskim, Sandomierzem, Zarzeczem n. Sanem, Frampolem, Janowem Lubelskim, Turobinie Szlacheckim. 19 września 1939 r. pod Krasnymstawem został wzięty do niewoli niemieckiej. Przebywał w przejściowych obozach jenieckich w Kielcach i Częstochowie-Zaciszu, z którego zbiegł 25 października 1939 r. W okolicach Żurawicy przeprawił się za San i przez Lwów powrócił do Dźwinogrodu. Przygotowywał się do przejście do Rumuni, z czego jednak zrezygnował. Pod okupacją sowiecką wykładał na kursach dla analfabetów. W grudniu 1939 r. zaprzysiężono go do konspiracji w Służbie Zwycięstwu Polski, później w Związku Walki Zbrojnej w Buczaczu. Został wyznaczony na stanowisko organizatora i pierwszego komendanta Obwodu Związku Walki Zbrojnej Buczacz. W grudniu 1940 r. był aresztowany przez NKWD. Po przesłuchaniach zwolniono go. Pod okupacją niemiecką działał w Organizacji Narodowo Radyklanej „Szaniec” i grupie Narodowych Sił Zbrojnych w Buczaczu. Pracował wówczas w nadleśnictwie Złoczów jako pomocnik inżyniera mierniczego. W maju 1943 r. przeszedł do Armii Krajowej. Został zastępcą komendanta Inspektoratu Złoczów Armii Krajowej kapitana NN „Cięciwy”. Był również dowódcą tamtejszego Kedywu. Kontrolował stan organizacyjny i wyszkolenie w obwodach i placówkach. W polskich wsiach organizował grupy samoobrony przed oddziałami Ukraińskiej Powstańczej Armii. Dowodził i sam uczestniczył w akcjach dywersyjnych i starciach z oddziałami podziemia ukraińskiego. W listopadzie 1943 r. po walce stoczonej z policją ukraińską i oddziałem „Sonderdienstu” opanował miejscowość Sasów, zniszczył linie i centralę telefoniczną oraz spalił akta administracyjne. 11 listopada 1943 r. został awansowany na stopień porucznika. W kwietniu 1944 r. dowodząc oddziałem Kedywu „Usznia”, zniszczył w zasadzce na szosie Podhorce-Złoczów trzy niemieckie samochody osobowe z wyższymi oficerami Wehrmachtu i dwa samochody ciężarowe z żołnierzami stanowiącymi ich ochronę. W maju 1944 r. (wg własnej relacji miało to być już w listopadzie 1943 r.) został mianowany komendantem Inspektoratu Złoczów Armii Krajowej w Okręgu Tarnopol Armii Krajowej. Od 27 marca do 5 kwietnia 1944 r. utrzymywał kontakty z sowiecką partyzantką majora Gładilina. Podczas „Burzy” dowodził w rejonie Woroniaki – Kozaki – Podhorce – Olesno – Usznia – Gołogóry – Wicyń 1. kompanią 52. pułku piechoty Armii Krajowej. W lipcu 1944 r. miał, wg niepotwierdzonych danych, otrzymać awans na stopień kapitana. Od 17 lipca 1944 r. dowodził atakami skierowanymi na linie odwrotu jednostek niemieckich, transporty wojskowe, prowizoryczne punkty oporu. Zdobył dwa czołgi, wziął jeńców i opanował stację kolejową w Złoczowie. W Woroniakach ujawnił się przed sowieckim dowódcą frontowym w stopniu podpułkownika. 21 lipca 1944 r., wraz z rozbrojonym oddziałem, otrzymał skierowanie do miejscowości Kozaki, skąd, dzień później został wysłany do Złoczowa. Po przesłuchaniu w tamtejszej placówce NKGB miał być wcielony do formowanych „istriebitielnych batalionów” (jednostek pomocniczych NKWD przeznaczonych do zwalczania oddziałów partyzanckich Ukraińskiej Powstańczej Armii, biorących udział w pacyfikacjach okolicznych terenów). Wówczas zbiegł i do października 1944 r. ukrywał się pod Lwowem w domu koło stacji kolejowej Zimna Woda. Utrzymywał kontakty z organizacją „NIE” we Lwowie. W październiku 1945 r. ewakuował się do Polski (zamknięty w skrzyni przejechał za San) transportem kolejowym. Poprzez Rzeszów dotarł na Górny Śląsk. Osiedlił się w Wielowsi w pow. gliwickim, przy ul. Głównej 25. Pracował jako księgowy i zastępca kierownika Powszechnej Spółdzielni Handlowej. W Wielowsi założył kółko teatralne. Był tam także organizatorem i prezesem miejscowego klubu sportowego „Tęcza”. Odnowił kontakty z konspiracją tarnopolską w kraju. Przez kapitana Bronisława Żeglina „Ordon” został wyznaczony na komendanta dolnośląskiego Inspektoratu w eksterytorialnym Okręgu Tarnopolskim Armii Krajowej – Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. Wiosną i latem 1946 r. prowadził rozdział podziemnej prasy („Orzeł Biały”, „Strażnica Kresowa”), instrukcji konspiracyjnych i środków finansowych przeznaczonych na działalność w Rejonach. Organizował odprawy szkoleniowe, przeprowadzał inspekcje organizowanych szkieletowych placówek, odbierał raporty o stanie kadrowym i sprawozdania informacyjne. Pracę w podziemiu poakowskim zakończył jesienią 1946 r., po rozpoczęciu przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego aresztowań działaczy Okręgu Tarnopolskiego na Górnym i Dolnym Śląsku. 25 kwietnia 1947 r. ujawnił się w komisji amnestyjnej przy Powiatowym Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego Gliwice. 27 lipca 1947 r. został zatrzymany. Po kilkugodzinnym przesłuchaniu w gliwickim Powiatowym Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego, które poszukiwało wtedy Bronisława Żeglina, zwolniono go. 14 sierpnia 1948 r. został ponownie aresztowany przez funkcjonariuszy referatu III Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego z Gliwic i pracowników sekcji II Wydziału III Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego z Wrocławia. Przetransportowano go do Wydziału Śledczego Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego we Wrocławiu. 27 sierpnia 1948 r. postanowienie o tymczasowym aresztowaniu podpisał podpułkownik Antoni Lachowicz. Był przesłuchiwany przez chorążego Jerzego Banaszka, chorążego Mariana Sobieraja i śledczego podporucznika Józefa Nowickiego, który 14 grudnia 1948 r. opracował akt oskarżenia. Następnie osadzono go we wrocławskim więzieniu karno – śledczym nr 2 przy ul. Sądowej. 30 grudnia 1948 r. został skazany przez Wojskowy Sąd Rejonowy we Wrocławiu (Sr. 1033/48) pod przewodnictwem majora Edwarda Jęczmyka na 8 lat więzienia. Oskarżał go kapitan Teodor Gruszczyński. W okresowej opinii władz więziennych napisano o nim: „jest zamaskowanym wrogiem Demokracji Ludowej i niczym nie zasługuje na złagodzenie wymierzonej mu kary”. 1 marca 1949 r. Najwyższy Sąd Wojskowy utrzymał wyrok w mocy. 27 marca 1949 r. został wysłany do więzienia w Rawiczu. Tam umieszczono go, zapewne specjalnie, w celi dla więźniów z chorobami płucnymi. 5 grudnia 1952 r. został przewieziony do więzienia w Zielonej Górze. Następnie osadzono go w areszcie przy Wydziale Śledczym Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, gdzie był poddany śledztwu w sprawie współpracownika z siatki poakowskiej konspiracji tarnopolskiej Wiktora Rzeźnika. 22 lipca 1953 r., podczas uroczystości państwowych w Katowicach, żona Irena i ośmioletnia córka Danuta przekazały prośbę o ułaskawienie adresowaną do Rady Państwa, która 21 października 1953 r. została uwzględniona. Zwolniono go 31 października 1953 r. Powrócił do Wielowsi. Kolejno był kierownikiem sekcji opakowań w Zakładach Mleczarskich w Gliwicach, księgowym w Zakładach Mleczarskich w Wielowsi, Częstochowie i Tarnowskich Górach. 1 maja 1959 r. podjął pracę księgowego w Miejskim Handlu Detalicznym i Instytucie Ciężkiej Syntezy Chemicznej w Kędzierzynie Koźlu.   
Zmarł 3 lipca 1990 r. w Kędzierzynie Koźlu.          
Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami.        
Od listopada 1944 r. był żonaty z Ireną Lesławą z d. Trypkiewicz (z Buczacza, łączniczką AK „Krzysztof”, dwukrotnie ranną w czasie akcji oddziału Ukraińskiej Powstańczej Armii, zmarłą 1 sierpnia 2015 r. w Kędzierzynie Koźlu). Mieli troje dzieci: Danutę, Janusza i Andrzeja.      
Biuro Ewidencji i Archiwum UOP w Warszawie: Nielegalna organizacja AK i WiN Okręg Lwowski (charakterystyka i kwestionariusze osobowe), opr. SB z lat 1986 – 1987, sygn. 18/WUSW – Wrocław; Wydział Ewidencji i Archiwum Delegatury UOP we Wrocławiu: Repertorium Wydziału Śledczego WUBP we Wrocławiu 7 VI 1947 - 2 XII 1949, sygn. 9/11, poz. 333; Terminarz spraw śledczych i aresztów WUBP we Wrocławiu 22 III 1948 - 12 VII 1949, sygn. 48/3, poz. 1337 (rejestracja aresztowania 19 VIII 1948); Archiwum Śląskiego Okręgu Wojskowego: akta śledczo - sądowe M. Lipy, sygn. 1033/48; teczka nadzoru prokuratorskiego M. Lipy, sygn. 6644/90/30; Archiwum Państwowe we Wrocławiu: materiały prokuratorskie dot. M. Lipy i in., sygn. Pr. II 2540/48; Archiwum Sądu Okręgowego we Wrocławiu: materiały dot. M. Lipy i in., sygn. 914/48; sygn. 558/49; Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu – Instytut Pamięci Narodowej w Zielonej Górze: materiały śledcze dot. M. Lipy i in., sygn. 156/53, t. I-II; zbiory prywatne I. Lipy i J. Węgierskiego; T. Balbus, Akcja „X” i komunistyczne represje, „Kurier Zjazdowy. Biuletyn XVI Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich”, Wrocław, nr 2, 15 IX 1999, s. 3; Mazur Grezgorz, Okręg Tarnopol Armii Krajowej [w:] Armia Krajowa. Rozwój organizacyjny, pod red. K. Komorowskiego, Warszawa 1996, s. 311; Mazur Grzegorz, Węgierski Jerzy, Konspiracja lwowska 1939-1944. Słownik biograficzny, Katowice 1997, s. 110-111; Rusiński Z., Tryptyk brzeżański, Wrocław 1998, s. 86.