Z Małopolska w II Wojnie Światowej
LUTAK Józef, „Dyzma”, „Roch” (1909-1944) – oficer Armii Krajowej.
Urodzony 2
lutego 1909 r. w Słocinie
koło Rzeszowa1. Syn Jana
(bezrolnego robotnika kolejowego) i Marii z d. Ruszała2. Był prymusem w Szkole Podchorążych3. W stopniu porucznika
brał udział w kampanii wrześniowej 1939 r. w szeregach 17.
pułku piechoty4.
Walczył w okolicach
Kłobucka i
Krzepic5. Na Kielecczyźnie dostał
się do niewoli6.
Zbiegł7. W październiku 1939 r. powrócił do Błażowej8. Pracował jako nauczyciel szkoły powszechnej9. W
październiku 1939 r.
rozpoczął tworzenie sieci
Służby Zwycięstwu Polski na terenie południowej części powiatu rzeszowskiego10.
Był dowódcą Placówki Związku Walki Zbrojnej Błażowa11. Wiosną 1940 r. zorganizował kursy wojskowe i maturalne dla
żołnierzy12. Prawdopodobnie
został zadenuncjowany przez
kolegę nauczyciela K.
P13. 10 lutego 1942 r. został wezwany do Inspektoratu Szkolnego w Rzeszowie i tam aresztowany
przez Gestapo14. Przekonał
gestapowców, że nie jest
tym kogo szukają i na tej
podstawie został
zwolniony15. Był
komendantem i wykładowcą
pierwszego kursu konspiracyjnej podchorążówki odbywających się na terenie Placówki Armii Krajowej
Błażowa16. Opuścił Błażową. W Rzeszowie
przeszedł przeszkolenie
dywersyjne pod kierownictwem cichociemnego W. Micieka17.
Został szefem dywersji
Inspektoratu Rzeszowskiego Armii Krajowej18. Od 11 lutego 1942 do lipca
1943 r. popadał w konflikty
z dowódcą Obwodu Armii
Krajowej Rzeszów krytykującym jego samowolne wyskoki i zarzucającym mu brak dyscypliny. Inspektor
rzeszowski Łukasz
Ciepliński cenił go za rozumowanie kategoriami wielkich
operacji frontowych19. W 1943 r. był dowódcą oddziału szkoleniowego „Kółeczko” Inspektoratu Armii Krajowej
Rzeszów20. Od wiosny do późnej jesieni 1943 r. z oddziałem dywersyjnym brał udział w
walkach na terenie Obwodu Armii Krajowej Dębica21. Od lipca 1943 do marca 1944
r. był oficerem dywersji
Obwodu Dębica22 i
organizatorem oraz dowódcą
oddziału dywersyjnego w
Obwodzie Armii Krajowej Dębica23. W sierpniu 1943 r.
zorganizował
akcję odbicia w
pociągu z Dębicy do Rzeszowa K. Zielińskiego24. Od jesieni 1943 r. w
Rzeszowie zaangażowano go w
pracach Inspektoratu25. 11 listopada 1943 r.
został awansowany na
stopień kapitana26.
Brał udział w powitaniu Nowego Roku 1944 w szkole w
Gumniskach27. 30 stycznia 1944 r. brał udział pod
Dębicą w akcji na pociąg mający wieźć generalnego gubernatora Hansa
Franka28. 15 marca 1944 r. brał udział w
nieudanej próbie wykonania wyroku śmierci na W. Halickim w Kolbuszowej29. W 1944 r.
dowodził wysłanym za San oddziałem partyzanckim „San”30. Dowodził ubezpieczeniem placówki zrzutowej nr 1
Obwodu Dębica „Raszka”31. Brał udział w przygotowaniach do uwolnienia Józefa
Spychalskiego z więzienia
Montelupich32. W czasie „Burzy”
był obserwatorem z ramienia
Inspektoratu przy 5. pułku
strzelców konnych Armii Krajowej33. 27 lipca 1944 r.
obozował wraz z
oddziałem na
Popielaku34. 1 sierpnia 1944 r. obrzucił z zasadzki granatami ciężarówkę z
przyczepą35. 2 sierpnia 1944 r.
dowodził atakiem na
niemiecką kolumnę w rejonie Podgrodzia36. 12 sierpnia
1944 r. dowodził
potyczką z
ekspedycją
pacyfikującą Gumniska37. 19 sierpnia 1944 r.
poprowadził patrol do Lipin
w celu likwidacji żandarma
Urbana, którego nie zastano w domu38.
Poległ 20 sierpnia 1944 r. w czasie likwidacji
sztabu III Zgrupowania Obwodu Armii Krajowej Dębica39, został pochowany z wojskowymi honorami na
Polanie Kałżówka40. 27 października 1957 r. został ekshumowany i pochowany
uroczyście na kwaterze
partyzanckiej cmentarza wojskowego w Dębicy41.
Odznaczony
Krzyżem Virtuti Militari V
klasy, trzykrotnie Krzyżem
Walecznych42. Pośmiertnie
został awansowany na
stopień majora43.
Był żonaty z Wandą Szajkiewicz, miał dwu synów : Andrzeja (ur. 1939 r.) i
Jacka (ur. 1944 r.) 44.
Brzęk Gabriel, Mjr Józef Lutak - jeden z bohaterów Ziemi
Rzeszowskiej, „W marszu 1939-1945” nr 10 s. 91, 92, 93, 95, 99, 101,
102, 103, 104, 106, 107, 108; Brzęk Gabriel, Wierny przysiędze. O Łukaszu Cieplińskim „Pługu” komendancie IV KG WiN, Lublin 1991, s. 41; Brzęk Gabriel, Gruba Aleksander, Ruch oporu
na Błażowszczyźnie,
„W marszu
1939-1945” nr 9, s. 54,
56, 57, 62, 69,76, 88; Chrobaczyński Jacek, Tajne nauczanie na
Podkarpaciu, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1982 nr 1, s. 178; Dąbrowa-Kostka Stanisław, Przygotowania do rozbicia więzienia Montelupich, „W marszu
1939-1945” nr 9, s. 48;
Dąbrowa-Kostka
Stanisław, W okupowanym Krakowie, Kraków 1972, s.
135; Stańko Antoni,
Gdzie Karpat progi ...,
Warszawa 1984, s. 22, 62, 83, 155, 167, 169, 238, 274; Strumski Władysław, Dziesiątka w
akcji, Warszawa 1968, s. 68, 89;
1 Brzęk Gabriel, Mjr Józef Lutak - jeden z bohaterów Ziemi Rzeszowskiej, „W marszu 1939-1945” nr 10 s. 93;
2 Brzęk Gabriel, Mjr Józef Lutak - jeden z bohaterów Ziemi Rzeszowskiej, „W marszu 1939-1945” nr 10 s. 93;
3 Chrobaczyński Jacek, Tajne nauczanie na Podkarpaciu, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1982 nr 1, s. 178;
4 Brzęk Gabriel, Mjr Józef Lutak - jeden z bohaterów Ziemi Rzeszowskiej, „W marszu 1939-1945” nr 10 s. 95;
5 Brzęk Gabriel, Mjr Józef Lutak - jeden z bohaterów Ziemi Rzeszowskiej, „W marszu 1939-1945” nr 10 s. 95;
6 Brzęk Gabriel, Mjr Józef Lutak - jeden z bohaterów Ziemi Rzeszowskiej, „W marszu 1939-1945” nr 10 s. 95;
7 Brzęk Gabriel, Mjr Józef Lutak - jeden z bohaterów Ziemi Rzeszowskiej, „W marszu 1939-1945” nr 10 s. 95;
8 Brzęk Gabriel, Mjr Józef Lutak - jeden z bohaterów Ziemi Rzeszowskiej, „W marszu 1939-1945” nr 10 s. 95;
9 Brzęk Gabriel, Gruba Aleksander, Ruch oporu na Błażowszczyźnie, W marszu 1939-1945 nr 9, s. 54;
10 Brzęk Gabriel, Gruba Aleksander, Ruch oporu na Błażowszczyźnie, W marszu 1939-1945 nr 9, s. 54;
11 Strumski Władysław, Dziesiątka w akcji, Warszawa 1968, s. 89;
12 Chrobaczyński Jacek, Tajne nauczanie na Podkarpaciu, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1982 nr 1, s. 178;
13 Brzęk Gabriel, Mjr Józef Lutak - jeden z bohaterów Ziemi Rzeszowskiej, „W marszu 1939-1945” nr 10 s. 99;
14 Brzęk Gabriel, Gruba Aleksander, Ruch oporu na Błażowszczyźnie, W marszu 1939-1945 nr 9, s. 56;
15 Brzęk Gabriel, Gruba Aleksander, Ruch oporu na Błażowszczyźnie, W marszu 1939-1945 nr 9, s. 54;
16 Brzęk Gabriel, Gruba Aleksander, Ruch oporu na Błażowszczyźnie, W marszu 1939-1945 nr 9, s. 62;
17 Brzęk Gabriel, Mjr Józef Lutak - jeden z bohaterów Ziemi Rzeszowskiej, „W marszu 1939-1945” nr 10 s. 99;
18 Brzęk Gabriel, Gruba Aleksander, Ruch oporu na Błażowszczyźnie, W marszu 1939-1945 nr 9, s. 54;
19 Brzęk Gabriel, Mjr Józef Lutak - jeden z bohaterów Ziemi Rzeszowskiej, „W marszu 1939-1945” nr 10 s. 91, 92;
20 Brzęk Gabriel, Wierny przysiędze. O Łukaszu Cieplińskim "Pługu" komendancie IV KG WiN, Lublin 1991, s. 41;
21 Brzęk Gabriel, Mjr Józef Lutak - jeden z bohaterów Ziemi Rzeszowskiej, „W marszu 1939-1945” nr 10 s. 102;
22 Stańko Antoni, Gdzie Karpat progi ..., Warszawa 1984, s. 62;
23 Brzęk Gabriel, Mjr Józef Lutak - jeden z bohaterów Ziemi Rzeszowskiej, „W marszu 1939-1945” nr 10 s. 101;
24 Brzęk Gabriel, Mjr Józef Lutak - jeden z bohaterów Ziemi Rzeszowskiej, „W marszu 1939-1945” nr 10 s. 103;
25 Brzęk Gabriel, Mjr Józef Lutak - jeden z bohaterów Ziemi Rzeszowskiej, „W marszu 1939-1945” nr 10 s. 101;
26 Brzęk Gabriel, Mjr Józef Lutak - jeden z bohaterów Ziemi Rzeszowskiej, „W marszu 1939-1945” nr 10 s. 101;
27 Stańko Antoni, Gdzie Karpat progi ..., Warszawa 1984, s. 22;
28 Brzęk Gabriel, Gruba Aleksander, Ruch oporu na Błażowszczyźnie, W marszu 1939-1945 nr 9, s. 88;
29 Brzęk Gabriel, Mjr Józef Lutak - jeden z bohaterów Ziemi Rzeszowskiej, „W marszu 1939-1945” nr 10 s. 104;
30 Brzęk Gabriel, Gruba Aleksander, Ruch oporu na Błażowszczyźnie, W marszu 1939-1945 nr 9, s. 69;
31 Stańko Antoni, Gdzie Karpat progi ..., Warszawa 1984, s. 83;
32 Dąbrowa-Kostka Stanisław, Przygotowania do rozbicia więzienia Montelupich, " W marszu 1939-1945" nr 9, s. 48;
33 Stańko Antoni, Gdzie Karpat progi ..., Warszawa 1984, s. 155;
34 Brzęk Gabriel, Gruba Aleksander, Ruch oporu na Błażowszczyźnie, W marszu 1939-1945 nr 9, s. 76;
35 Stańko Antoni, Gdzie Karpat progi ..., Warszawa 1984, s. 167;
36 Stańko Antoni, Gdzie Karpat progi ..., Warszawa 1984, s. 167;
37 Stańko Antoni, Gdzie Karpat progi ..., Warszawa 1984, s. 169;
38 Stańko Antoni, Gdzie Karpat progi ..., Warszawa 1984, s. 238;
39 Stańko Antoni, Gdzie Karpat progi ..., Warszawa 1984, s. 274;
40 Brzęk Gabriel, Mjr Józef Lutak - jeden z bohaterów Ziemi Rzeszowskiej, „W marszu 1939-1945” nr 10 s. 107;
41 Brzęk Gabriel, Mjr Józef Lutak - jeden z bohaterów Ziemi Rzeszowskiej, „W marszu 1939-1945” nr 10 s. 108;
42 Strumski Władysław, Dziesiątka w akcji, Warszawa 1968, s. 68;
43 Strumski Władysław, Dziesiątka w akcji, Warszawa 1968, s. 89;
44 Brzęk Gabriel, Mjr Józef Lutak - jeden z bohaterów Ziemi Rzeszowskiej, „W marszu 1939-1945” nr 10 s. 107;