Z Małopolska w II Wojnie Światowej

MACHAY-MIKA Józefa. 

Urodzona 13 listopada 1897 r. w Jabłonce. Córka Andrzeja Machaya i Marii z d. Zwoleńskiej. Miała brata Ferdynanda. Do szkoły powszechnej uczęszczała w Jabłonce, a następnie w Enicke k. Koszyc do węgierskojęzycznej szkoły wydziałowej. W 1914 r. ponownie zamieszkała w Jabłonce. Zaangażowała się w działalność niepodległościową i społeczną na Orawie. W latach I wojny światowej w związku z prowadzoną działalnością patriotyczną, była kilkakrotnie aresztowana. W 1922 r., po wyjściu za mąż, przeniosła się do Lipnicy Wielkiej. W lipcu 1939 r., będąc zaangażowaną w działania tzw. Dywersji Pozafrontowej, wyjechała na Słowację. Po powrocie przedstawiła w Warszawie raport wywiadowczy dla II Oddziału Sztabu Głównego Wojska Polskiego. Od grudnia 1939 r. działała w grupie sabotażowej, do której wprowadził ją mjr II Oddziału NN „Witold". Używała pseudonimów „Józka”, „Rysia”, „Ryś”. Wspólnie z mężem nawiązali współpracę z Janem Mazurkiewiczem "Radosław". Została oficerem sztabu Tajnej Organizacji Wojskowej. Była szefem łączności Okręgu Krakowskiego. Współdziałała w tworzeniu kurierskich tras do Budapesztu. Kilkakrotnie odbywała kurierską drogę do Budapesztu. Rozdzielała środki finansowe dla komend powiatowych Tajnej Organizacji Wojskowej. Po przejściu do Związku Walki Zbrojnej została generalnym kwatermistrzem Obszaru Krakowskiego Związku Walki Zbrojnej, a zarazem oficerem łącznikowym pomiędzy Komendą Obszaru i Komendą Główną. Przebywając w Krakowie, mieszkała u swego brata ks. Ferdynanda Machaya na Salwatorze. Aresztowana, wraz z mężem, 3 lub 4 maja 1941 r. w mieszkaniu brata, została osadzona w więzieniu Montelupich w Krakowie. Przez trzy doby bez przerwy stała na więziennym korytarzu. Podczas śledztwa przesłuchiwał ją w siedzibie krakowskiego gestapo przy ul. Pomorskiej 2 SS-Obersturmführer Alfred Spilker. Kopana i wieszana za skute ręce podczas śledztwa, była torturowana do utraty przytomności. Wielokrotnie przewożono ją na przesłuchania i konfrontacje do zakopiańskiej siedziby gestapo „Palace”, gdzie przesłuchiwali i torturowali ją Kuchar i Kwieciński. W czasie pobytu w więzieniu zachorowała na gruźlicę. W lipcu 1941 r. przeniesiono ją z zapaleniem płuc ponownie do Krakowa, gdzie była leczona w szpitalu św. Łazarza. Po zaleczeniu choroby przewieziono ją z powrotem do więzienia Montelupich. W kwietniu 1942 r. umieszczono ją na liście wyznaczonych do transportu kierowanego do KL Auschwitz.

Pozostawiona jednak w więzieniu Montelupich została zamordowana 14 października 1942 r. zastrzykiem fenolu. Pochowano ją na cmentarzu Salwatorskim.

Odznaczona pośmiertnie Krzyżem Orderu Virtuti Militari V klasy.

Zamężna od 1922 r. z Emilem Miką.

Dąbrowa-Kostka Stanisław, Krakowska wsypa wiosną 1941, „Kierunki” 1970 nr 46 s. 10; Dąbrowa-Kostka Stanisław, W okupowanym Krakowie, Warszawa 1972 s. 67; Gąsiorowski Teodor, Machay-Mika Józefa, [w:] Małopolski Słownik Biograficzny Uczestników Działań Niepodległościowych 1939 - 1956 - tom 4, Kraków 1999, s. 114-115; Hein Wincenty, Jakubiec Czesława, Montelupich. Kraków 1985, s. 123, 197, 246; Kurkiewicz Wanda, Za murami Monte, Kraków 1968 s. 70, 71, 79; Piątkowska Antonina, Wspomnienia Oświęcimskie, Kraków 1977 s. 19, 20, 35; Słownik uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939-1945, Warszawa 1988, s. 274; Wnuk Włodzimierz, Walka podziemna na szczytach, Warszawa 1980 s. 142; materiały ze zb. Danuty Suchorowskiej;