Z Małopolska w II Wojnie Światowej
NAKONIECZNIKOFF-KLUKOWSKI Przemysław.<span style="mso-tab-count:1" />
Urodzony 13 czerwca 1896 r. w Tyflisie (Tbilisi) w Gruzji. Syn Franciszka (urzędnika,
działacza socjalistycznego) i Elżbiety z d. Klukowskiej. Do końca drugiej wojny
światowej używał jedynie rodowego nazwiska Nakoniecznikoff. Za udział w strajku
szkolnym w 1909 r. wydalono go z gimnazjum i aresztowano. W 1913 r. ukończył
szkołę handlową w Tyflisie. Od 1913 r. należał do Związku Strzeleckiego. 6
sierpnia 1915 r. został powołany do armii rosyjskiej. Ukończył szkołę
oficerską. Został mianowany na stopień podporucznika. Walczył na froncie
kaukaskim i perskim. Po rewolucji bolszewickiej wstąpił na Kaukazie do Polskiej
Samodzielnej Brygady. 26 czerwca 1918 r. Brygada została przez Niemców
rozbrojona. Przeszedł do konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej. Wyjechał
na Kubań, gdzie w dywizji generała Lucjana Żeligowskiego dowodził kompanią
karabinów maszynowych. Do Polski wrócił jako dowódca batalionu tej dywizji.
Dowodził batalionem 28. pułku piechoty w wojnie z bolszewikami w 1920 r. 22
maja 1920 r. pod Gołbią został ranny, stracił prawe oko. Po zakończeniu działań
wojennych został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z kwietnia
1919 r. W 1924 r. został awansowany na stopień majora. W 1925 r. przeniesiono
go na stanowisko kwatermistrza 28. pułku piechoty. W 1929 r. został
przeniesiony na stanowisko komendanta rejonu Przysposobienia Wojskowego w 27.
Dywizji Piechoty i zarazem kierownika Urzędu Przysposobienia Wojskowego i
Wychowania Fizycznego w Dowództwie Okręgu Korpusu X w Przemyślu. W 1932 r.
wrócił do jednostki liniowej, objął stanowisko dowódcy batalionu 5. pułku
strzelców podhalańskich. W 1933 r. został przeniesiony na stanowisko zastępcy
dowódcy 63. pułku piechoty. W sierpniu 1936 r. awansowano go na stopień
podpułkownika i przeniesiono na stanowisko zastępcy dowódcy Brygady Korpusu
Ochrony Pogranicza „Podole” w Czortkowie. Na początku kampanii wrześniowej 1939
r. dowodził najpierw 163. pułkiem piechoty w 36. Dywizji Piechoty Rezerwy w
składzie Zgrupowania Południowego Armii „Prusy”. 7 września 1939 r. dowodził
pułkiem w ciężkim boju pod Kazanowem, po czym nocą 7/8 września 1939 r. wycofał
się na południowy wschód. Od 8 września 1939 r. był dowódcą całej 36. Dywizji
Piechoty Rezerwy. 8 września 1939 r. dowodził kontratakiem 163. i 165. pułków
piechoty w rejonie Szydłowca. 9 września 1939 r. wycofał Dywizję w rejon
Lipska. Odcięty w kotle na zachodnim brzegu Wisły nakazał 10 września 1939 r.
rozwiązanie Dywizji i przebijanie się małymi grupami za rzekę, na wschód. Nocą
10/11 września 1939 r. przedostał się z kilkoma oficerami na wschodni brzeg
Wisły w rejonie Solca. 2 października 1939 r. dostał się do niewoli sowieckiej.
10 października 1939 r. udało mu się zbiec i przedostać na Węgry. Od września
1940 r. służył w polskich formacjach na Bliskim Wschodzie. Dowodził batalionem
oficerskim. Objął dowództwo batalionu ćwiczebnego Samodzielnej Brygady
Strzelców Karpackich. Był dowódcą 9. batalionu 3. Dywizji Strzelców Karpackich.
Został mianowany zastępcą dowódcy, później dowódcą 2. Brygady Strzelców
Karpackich w 3. Dywizji Karpackiej. Z początkiem 1944 r. otrzymał we Włoszech
przygotowanie do pracy konspiracyjnej. 29 marca 1944 r. został zaprzysiężony na
rotę Armii Krajowej. Nocą z 21 na 22 września 1944 r. skoczył na spadochronie w
okolicach Czyżowa i Secemina w pow. Włoszczowa. Odebrali go na ziemi żołnierze
2. Dywizji Piechoty Legionów Armii Krajowej. Z chwilą skoku został awansowany na
stopień pułkownika. Pozostawał w dyspozycji Komendy Głównej Armii Krajowej. Używał
pseudonimów „Błyskawica”,, „Czarny”,
„Garda”, „Kruk II”. Uczestniczył w działaniach Kieleckiego Korpusu Armii
Krajowej przy sztabie 74. pułku piechoty Armii Krajowej. 26 września 1944 r.
dowodził walką 2. Dywizji Piechoty Legionów Armii Krajowej pod Radkowem. W
pierwszej fazie bitwy toczonej od 27-31 października 1944 na kielecczyźnie
przebywał przy zgrupowaniu majora Eugeniusza Kaszyńskiego „Nurt”. 27
października 1944 r. nakazał rozstrzelanie 13 wziętych do niewoli SS-manów jako
przestępców wojennych. Wyjechał nocą 28/29 października 1944 r. pod eskortą
patrolu konnego 74. pułku piechoty Armii Krajowej do majątku Sikorskich w
Raszkowie. Zgodnie z planem miał zostać zastępcą komendanta Okręgu Armii
Krajowej Kraków, ale depeszą generała Leopolda Okulickiego z 22 października
1944 r. nadaną 29 października 1944 r. został ostatecznie wyznaczony na
stanowisko komendanta Okręgu Armii Krajowej Kraków. Zastąpił na tym stanowisku
aresztowanego przez Niemców pułkownika Edwarda Józefa Godlewskiego „Garda”. Poprzez
Sędziszów wyjechał do Krakowa. Prezydent Rzeczypospolitej mianował go generałem
brygady. Jesienią 1944 r. zdezawuował inicjatywę pułkownika Kazimierza Putka
wcielenia 24. Dywizji Piechoty Armii Krajowej do ludowego Wojska Polskiego
nakazując żołnierzom pozostanie w konspiracji. 5 stycznia 1945 r. wydał rozkaz
uruchomienia dla żołnierzy oddziałów partyzanckich Armii Krajowej kursów
dokształcających w zakresie szkoły powszechnej, gimnazjum lub liceum. 19
stycznia 1945 r. nakazał formalne rozwiązanie struktur Armii Krajowej w Okręgu
Kraków, ale sam zdecydował się pozostać w konspiracji. W swym meldunku z 7
marca 1945 r. donosił o aresztowaniach przeprowadzanych przez NKWD w
Rzeszowskiem. Przeciwdziałał wówczas powrotowi żołnierzy do lasu. 22 marca 1945
r. gen. Leopold Okulicki mianował go zastępcą Dowódcy Armii Krajowej. Został
aresztowany przez Sowietów 20 kwietnia 1945 r. na kwaterze w Krakowie. Kilka
dni później wywieziono go do łagrów w głębi ZSSR. Do Polski wrócił latem 1955
r. Mieszkał przy ul. Solskiego (dziś św. Tomasza) 22. Pracował na stanowisku
kierowniczym w Spółdzielni „Mikrokolor”. Do śmierci był rozpracowywany przez
Sekcję 1 Wydziału III Wojewódzkiego Urzędu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego.
Zmarł 17 sierpnia 1957 r. w Krakowie, pochowany został w rodzinnym grobowcu na cmentarzu w Lubaczowie.
Odznaczony Orderem Wojennym Virtuti Militari V klasy (nr 10927), Krzyżem Niepodległości z Mieczami, czterokrotnie Krzyżem Walecznych i Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami.
Był żonaty z Ireną Wiśniewską. Miał syna Przemysława Wiktora (urodzonego 6 marca 1925 r. w Łodzi, mieszkającego w 2016r. Argentynie, używającego jedynie nazwiska Nakoniecznikoff).
Kartoteka PESEL-NET [dostęp 10
lutego 2016 r.]; IPN Kr 075/18 AK Okręg Krakowski krypt. „Akademia”; IPN Kr
309/702 Przemysław Nakoniecznikoff-Klukowski; IPN Kr Kolekcja Komusińskiego, Ostrzeżenie z 5 VI 1945 r.; Dąbrowa-Kostka
Stanisław, W okupowanym Krakowie, Warszawa
1972; Fieldorf Maria, Zachuta Leszek, Generał
„Nil” August Emil Fieldorf, Warszawa 1993 s. 140, 143; Garliński Józef, Politycy i żołnierze, Londyn 1971;
Głowacki Ludwik, Sikorski Antoni, Kampania
wrześniowa na Lubelszczyźnie, Lublin 1966; Hillebrandt Ryszard, Partyzantka na Kielecczyźnie 1939-1945,
Warszawa 1970; Jurga Tadeusz, Regularne
jednostki Wojska Polskiego w 1939 r., Warszawa 1975; Kersten Krystyna, Narodziny systemu władzy. Polska 1943-1948,
Warszawa 1988, s. 104; Kopański Stanisław, wspomnienia
wojenne 1939-1946, Londyn 1961; Kronika
bezprawia cz.2, „Informator ŚZŻAK Inspektorat Maria” 1993 nr 14 s. 7; Marek
Stanisław, Poczta Kierunków. Akcja „III
Most”, „Kierunki” 1973 nr 33, s. 11; Mazur Grzegorz, Biuro Informacji i Propagandy SZP-ZWZ-AK 1939-1945, Warszawa 1987,
s. 203; Nitzschke Konrad, Wspomnienia z
AK, „Okruchy Wspomnień z lat walki i martyrologii AK, ŚZŻAK Oddział Kraków
Wschód” 1999 nr 29 s. 80; Odznaczeni Orderem
Virtuti Militari klasy V w latach 1939-1945, „Informator Światowego Związku
Żołnierzy AK” 1995 s. 19; Ostasz Grzegorz, Zagórski Andrzej, Podokręg AK Rzeszów. Plan zbrojnego
ujawnienia w świetle dokumentów (sierpień-wrzesień 1944 roku), Rzeszów
1999, Rell Józef, Konspiracyjna
Organizacja Orzeł Biały, Skarżysko-Kamienna 1991, s. 30; Polskie Siły Zbrojne, t. I cz. 2 s.
651;; Polskie Siły Zbrojne, t. I cz.
3 s. 344; Porwit Marian, Komentarze do
historii polskich działań obronnych 1939 r., Warszawa 1973; Rocznik Oficerski, Warszawa 1923, 1924,
1928, 1932; Ropelewski Andrzej, Partyzanckie
walki we Włoszczowskiem, „Za Wolność i Lud” 1962 nr 21; Stawecki Piotr, Nakoniecznikoff-Klukowski Przemysław, [w:]
Polski Słownik Biograficzny t. XXII cz. 3 (zeszyt 94),
Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1977, , s. 470-471; Świderski Marian, Wśród lasów, wertepów, Warszawa 1983, s.
123, 125; Tarchalski Mieczysław, Krzepin,
lasy Kwiliny, Lipno, „WTK” 1967 nr 44; Terej Jerzy Janusz, Recenzje - Konstanty Łubieński „Kartki z wojny” Warszawa 1976, „Dzieje Najnowsze” 1977 nr 3 s. 185; Tochman Krzysztof A., Słownik biograficzny cichociemnych, t. 1, Oleśnica 1994, s. 92-93; Tucholski Jędrzej, Cichociemni, Warszawa 1989, s. 215, 371; Zagórski Andrzej, Poczta Kierunków, „Kierunki” 1972 nr 15 s.10;; Zając Józef, W Szkocji i na Środkowym Wschodzie, Londyn 1967; Zawilski Apoloniusz,Bitwy polskiego września, Warszawa 1972;