Z Małopolska w II Wojnie Światowej

OKULICKI Leopold.

Urodzony 12 listopada 1898 r. (inne źródła podają datę 11 lub 13 listopada) w Bratucicach koło Okulic. Syn Błażeja i Anny z d. Korcyl. Od 1910 r. uczył się w bocheńskim gimnazjum, mieszkał w tym czasie w przyszkolnej bursie. W maju 1913 r. wstąpił do Związku Strzeleckiego. W maju 1914 r. zdał egzamin podoficerski. W sierpniu 1914 r. wstąpił na ochotnika do Legionów Polskich, dołączając do kompanii strzeleckiej stacjonującej w Bochni przy ul. Białej. We wrześniu 1914 r. został zwolniony z Legionów ze względu na stan zdrowia. Powrócił do szkoły. W zajęciach szkolnych 1914/1915 r. ze względu na toczące się działania wojenne praktycznie nie uczestniczył. We wrześniu 1915 r. nie podjął nauki, wznowił ją dopiero w roku szkolnym 1917/1918 jako tzw. prywatysta. W tym czasie służył w Legionach. Z czasem został awansowany na stopień sierżanta w 3. pułku piechoty II Brygady Legionów. W 1917 r. skierowano go na kurs oficerski do Zegrza. W lipcu 1917 r., po kryzysie przysięgowym, został wcielony do armii austriackiej. W styczniu 1918 r. skierowano go do Szkoły Oficerów Rezerwy w Koszycach. Po jej ukończeniu, w marcu 1918 r., został wysłany na front włoski. Po zakończeniu działań wojennych powrócił do Polski. W listopadzie 1918 r. wstąpił do Wojska Polskiego wraz ze zorganizowanym przez siebie plutonem uczniów-członków Polskiej Organizacji Wojskowej z Bochni. 14 listopada 1918 r. w składzie 1. plutonu 5. kompanii 4. pułku piechoty Legionów wyruszył na odsiecz Lwowa. W lutym 1919 r. został ranny. Maturę (tzw. wojenną) zdał eksternistycznie w terminie nadzwyczajnym (26 kwietnia 1919 r.). W maju 1919 r. umieszczono go w szpitalu. Po wyleczeniu został mianowany na stanowisko dowódcy kompanii w 4. pułku piechoty. Po raz drugi był ranny w czerwcu 1920 r. i po wyleczeniu, w sierpniu 1920 r., powrócił na stanowisko dowódcy kompanii. Następnie został pełniącym obowiązki dowódca batalionu. Awansowano go na stopień kapitana ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 r. W roku 1923 r. został słuchaczem Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie Po jej ukończeniu, w październiku 1925 r. wyznaczono go na stanowisko kierownika referatu MOB. 1 stycznia 1928 r. został awansowany na stopień majora dyplomowanego. Od lutego 1928 r. był pełniącym obowiązki szefem wydziału ogólnego w sztabie Dowództwa Okręgu Korpusu III Grodno. W 1929 r. wyznaczono go na stanowisko kierownika Okręgowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w Grodnie. W kwietniu 1930 r. został przeniesiony na stanowisko dowódcy batalionu w 75. pułku piechoty w Chorzowie. W czerwcu 1931 r. skierowano go na stanowisko wykładowcy taktyki w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie. W marcu 1934 r. został przeniesiony na stanowisko szefa sztabu 13. Dywizji Piechoty w Równem. We wrześniu 1935 r. przeniesiono go do Sztabu Głównego Wojska Polskiego. 19 marca 1936 r. został awansowany na stopień podpułkownika dyplomowanego. Jednocześnie wyznaczono go na stanowisko szefa Wydziału „Wschód” Sztabu Głównego. W kwietniu 1939 r. został przeniesiony na stanowisko szefa Wydziału Sytuacyjnego i jednocześnie zastępcy szefa Oddziału III Operacyjnego Sztabu Głównego. Z chwilą wybuchu wojny Sztab Główny automatycznie stał się Sztabem Naczelnego Wodza. Nocą z 31 sierpnia na 1 września 1939 r., będąc oficerem służbowym, przyjmował napływające od oficerów odcinkowych meldunki o rozpoczęciu działań wojennych. Po ewakuacji Sztabu Naczelnego Wodza pozostał w Warszawie jako oficer łącznikowy przy sztabie Armii „Warszawa”. Ochotniczo uczestniczył w obronie Warszawy na stanowisku szefa sztabu odcinka Warszawa-Zachód. Od 18 września 1939 r. dowodził zgrupowaniem na Woli. 28 września 1939 r. został zaprzysiężony do tworzącej się Służby Zwycięstwu Polski. Używał pseudonimów „Kula”, „Mrówka”, „Niedźwiadek”, „Sęp” i„Termit” oraz nazwiskJan Mrówka i Johann Müller. Wyznaczono go na stanowisko dowódcy województwa łódzkiego Służby Zwycięstwu Polski. Od stycznia 1940 r. był komendantem Okręgu Łódź Związku Walki Zbrojnej. W marcu 1940 r. przywiózł majorowi. Henrykowi Dobrzańskiemu „Hubala” rozkaz rozwiązania Oddziału Wydzielonego Wojska Polskiego. 1 lipca 1940 r. został awansowany na stopień pułkownika dyplomowanego ze starszeństwem 3 maja 1940 r. Zagrożony aresztowaniem we wrześniu 1940 r., został odwołany do Warszawy. Sprawował wówczas stanowisko inspektora Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej. 23 października 1940 r. mianowano go komendantem Okupacji Sowieckiej Związku Walki Zbrojnej. 24 października 1940 r. wyruszył z Warszawy. Do Lwowa dotarł 2 listopada 1940 r. Aresztowano go nocą z 21/22 stycznia (część źródeł podaje datę 23) 1941 r. we Lwowie przy ul. Zadwórzańskiej 117. W śledztwie prowadzonym we Lwowie był przesłuchiwany m. in. przez I. G. Sierowa. Następnie przewieziono go do Moskwy i osadzono na Łubiance, a później w więzieniu Lefortowo. 12 sierpnia 1941 r. został zwolniony z więzienia i wyznaczony na stanowisko szefa sztabu Armii Polskiej w ZSRS. Uczestniczył w rozmowach ze Józefem Stalinem. Od kwietnia 1942 r. dowodził 7. Dywizją Piechoty na Bliskim Wschodzie. W czerwcu 1943 r. został odwołany do dyspozycji Naczelnego Wodza w Londynie, z przydziałem do Oddziału VI Sztabu Naczelnego Wodza. Do Londynu dotarł we wrześniu 1943 r. Był organizatorem i pierwszym komendantem Bazy nr 10 w Ostii koło Bari we Włoszech, skąd odlatywali do Generalnego Gubernatorstwa cichociemni. Nocą z 21/22 maja 1944 r. skoczył na placówkę odbiorczą „Kos” na północny wschód od Krakowa. Z chwilą lądowania został mianowany na stopień generała brygady. Po zrzucie ulokowano go w Szarbii (w domu Fryderyka Marcińskiego), potem w Żębocinie u Piotra Gęgotka „Wawer”, następnie w Karwinie w domu Waleriana Pluty. Używał kennkarty na nazwisko Leopold Olech (wystawionej przez R. Nowaka „Nina”). Do Warszawy został przerzucony pod koniec maja 1944 r. pociągiem ze stacji Łuczyce. 3 czerwca 1944 r. objął stanowisko szefa operacji i jednocześnie I zastępcy szefa sztabu Komendy Głównej Armii Krajowej. 27 lipca 1944 r. został mianowany komendantem Organizacji „NIE”. 30 sierpnia 1944 r. generał Tadeusz Komorowski „Bór” wyznaczył go na swojego zastępcę. Od 6 września 1944 r. był pełniącym obowiązki szefem sztabu Komendy Głównej Armii Krajowej. Po kapitulacji powstania wyszedł z Warszawy wraz z ludnością cywilną. Został ostatnim Komendantem Głównym Armii Krajowej. 3 stycznia 1945 r. spotkał się z brytyjską misją „Freston”. 19 stycznia 1945 r. wydał rozkaz o rozwiązaniu Armii Krajowej. 22 marca 1945 r. mianował pułkownika Przemysłwa. Nakoniecznikoff-Klukowskiego swoim zastępcą. 27 marca 1945 r. został aresztowany przez NKWD w Pruszkowie. Był sądzony w procesie szesnastu przez Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRs w Moskwie. 21 czerwca 1945 r. został skazany na 10 lat więzienia. Podczas pobytu w więzieniu, 5 maja 1946 r., podjął głodówkę. 22 lipca 1946 został przewieziony do więzienia Lefortowo i osadzony w celi nr 63. Tam przebywał do 20 sierpnia 1946 r. Ponownie przewieziono go do wewnętrznego więzienia NKWD na Łubiance.

Zmarł 24 grudnia 1946 r. w szpitalu więziennym na Butyrkach w Moskwie, przeniesiony tam poprzedniego dnia z Łubianki. Jako przyczynę śmierci podano ogólne zatrucie i porażenie serca.

Odznaczony: Krzyżem Orderu Virtuti Militari IV i V klasy, Krzyżem Niepodległości, czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Armii Krajowej (pośmiertnie). W 1978 r. w kościele św. Jacka w Warszawie odsłonięto tablicę pamiątkową ku jego czci. Podobną tablicę wmurowano w 1979 r. w kościele parafialnym w Okulicach.

Był żonaty z Władysławą z d. Jabłońską (zmarłą 16 września 1986 r. w Londynie), miał syna Zbigniewa (urodzonego w 1924 r; poległego w stopniu podporucznika artylerii 8 lipca 1944 r. pod Osino we Włoszech).

CAW akta personalne AP 1814; Bartosz Władysław, Oficerowie Wojska Polskiego zamordowani przez NKWD, „Zeszyty Wojnickie” 1994 nr 4; Bartosz Władysław, Okulicki Leopold [w:] Małopolski słownik biograficzny uczestników działań niepodległościowych 1939-1956, Kraków 1997, s. xx; Bartosz Władysław, Ostatni dowódca Armii Krajowej, „Tarnowski Magazyn Informacyjny” 1992 nr 2; Fieldorf Maria, Zachuta Leszek, Generał "Nil" August Emil Fieldorf, Warszawa 1993, s. 140, 143; Generał Leopold Okulicki "Niedźwiadek" - fakty - dokumenty - ślady – legenda, red. Stanisław Maria Jankowski, Bochnia-Kraków 1996; Głowacki Ludwik, Obrona Warszawy i Modlina 1939. Warszawa 1985, Kryska-Karski Tadeusz, Żurakowski Stanisław, Generałowie Polski Niepodległej, Warszawa 1991; Kunert Andrzej Krzysztof, Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939-1944. t. 2, Warszawa 1987, s. 138; Kurtyka Janusz, Generał L. Okulicki „Niedźwiadek” 1898-1946, Warszawa 1989, Kwiatkowski B., Okulicki Leopold „Niedźwiadek” - ostatni dowódca AK, „Polska Walcząca” (Londyn) 1946 nr 26; Ney-Krwawicz Marek, Komenda Główna Armii Krajowej 1939-1945, Warszawa 1990; Pempel Stanisław, ZWZ-AK we Lwowie 1939-1945, Warszawa 1990; Pempel Stanisław, Pod znakiem Lwa i Syreny, Warszawa 1989; Rocznik oficerski 1928, 1932. Warszawa 1928, 1932; Tucholski Jędrzej, Cichociemni, Warszawa 1989, s. 172, 376, 377; Wawrzyniak Eugeniusz, Kurierzy podziemia, Warszawa 1989, s. 9; Węgierski Jerzy, W lwowskiej AK. Warszawa 1989; Zrzut generała Leopolda Okulickiego, „Informator ŚZŻAK Inspektorat "Maria" nr 14, s. 9, 10;