Z Małopolska w II Wojnie Światowej
PŁONKA Franciszek „Balbo”,
„Jeleń”, „Kubacki”, „Stanisław Kubacki”, „Staszek”, „Watra” używał nazwisk Stanisław
Moskal, Stanisław Nicpoń (1908-1943) – oficer rezerwy Wojska
Polskiego.
Urodzony 2 stycznia 1908 r. w Krośnie. Syn Michała (pracownika kolei) i
Stanisławy z d. Kubackiej.
Miał braci: Teodora
(sierżanta zawodowego 2.
pułku strzelców
podhalańskich, żołnierza II Korpusu generała Władysława
Andersa, który zmarł 6
marca 1947 r. w Wielkiej Brytanii) i Józefa. W 1928 r. zdał maturę w Państwowym Gimnazjum im. M. Kopernika w
Krośnie. Po ukończeniu szkoły pracował jako urzędnik Polskich Kolei Państwowych w Krośnie, a następnie w Jaśle. Przeszkolenie wojskowe
przeszedł w Batalionie
Podchorążych Rezerwy Nr 2 w
Biedrusku od 1 października
1931 r. do 30 czerwca 1932 r. Ukończył je w
stopniu plutonowego podchorążego. 1 stycznia 1934 r. został mianowany na stopień podporucznika. Ukończył zaoczne studia prawnicze na
Uniwersytecie Jagiellońskim
w 1935 r. Od 28 stycznia do 22 lutego 1936 r. i następnie od 23 sierpnia do 17
września 1937 r.
obywał ćwiczenia wojskowe w 2. pułku strzelców podhalańskich w Sanoku. Po ich ukończeniu dowódca pułku podpułkownik Styrczula podpisał dla niego wniosek awansowy na
stopień porucznika
stwierdzając w uzasadnieniu:
„oficer silnej woli,
obowiązkowy, energiczny,
podejmuje szybkie i trafne decyzje, zdolny wychowawca, o dużym poczuciu honoru i godności, nadaje się bardzo dobrze na stanowisko dowódcy
kompanii strzeleckiej”.
Miał różne zainteresowania, m. in.
grał w tenisa i
zajmował się szybownictwem. Jego pasją było narciarstwo. Miał uprawnienia instruktora i sędziego VIII Przemyskiego Okręgu Polskiego Związku Narciarskiego. Na krótko przed
wybuchem wojny objął
funkcję zawiadowcy stacji
Polskich Kolei Państwowych w
Jaśle. Po wybuchu wojny
kolejarzy ewakuowano na wschód. Dotarł w okolice Kalnego. Zagrożony przez nacjonalistów ukraińskich przeniósł się do Sambora. Wkrótce
zdecydował się na powrót do Krosna. Już na początku okupacji rozpoczął działalność konspiracyjną, co potwierdza relacja inż. J. Klewskiego, który
otrzymał od niego zadanie
prowadzenie wywiadowczego rozpoznania przemysłu naftowego. Wraz z Zenonem
Sobotą założył
organizację „Nowa Polska”, a gdy na Podkarpaciu
powstała ekspozytura Tajnej
Organizacji Wojskowejj, był
w niej zastępcą dowódcy Rejonu. W listopadzie 1939 r.
zainicjował powstanie
organizacji konspiracyjnej w Jaśle, którą
następnie włączył do Związku Walki Zbrojenj.
Dysponowała ona dobrze
przygotowanym programem działania (wywiad, przerzuty ludzi przez granicę, gromadzenie broni).
Jesienią 1940 r.
podjął nieudaną próbę włączenia grupy endeckiej do
Związku Walki Zbrojnej
(związała się ona z Narodową Organizacją Wojskową). Po scaleniu „Nowej Polski” ze Związkiem Walki Zbrojnej objął funkcję zastępcy szefa wywiadu i kontrwywiadu w
sztabie Inspektoratu. Należąc do Związku
Walki Zzbrojnej (a później
do Armii Krajowej) pozostawał jednocześnie do
wiosny 1943 r. w strukturach Tajnej Organizacji Wojskowej. Podwójna
przynależność organizacyjna stała się przyczyną wielu nieporozumień, podejrzeń i oskarżeń, szczególnie kierowanych pod adresem Zenona Soboty.
Jednocześnie jednak
dzięki tej podwójnej
konspiracji ich grupa przetrwała w 1942 r. wielką wsypę na
Podkarpaciu. W latach 1940-1942 odgrywał pierwszorzędną
rolę w wywiadzie
Inspektoratu Związku Walki
Zbrojnej, kierował
rozpoznaniem wywiadowczym obejmującym wszystkie płaszczyzny działalności okupanta
- od Zakopanego po San. Przypisuje mu się zapoczątkowanie
sabotażu przemysłowego poprzez akcję na kopalnię w Równem i podpalenie baraku
Wehrmachtu w Krośnie. Od
1941 r. był szefem dywersji
Inspektoratu Związku Walki
Zbrojnej Jasło. W
połowie tego roku
namówił przyrodniego brata,
Józefa Czuchrę „Bogumił”, do przejścia z zespołem bojowym z Narodowej Organizacji
Wojskowej do Związku Walki
Zbrojnej. W 1942 r. przygotowywał plan uwolnienia majora Witolda Obidowicza z więzienia. Po rozbiciu Inspektoratu Armii
Krajowej w 1942 r. w szeregach Tajnej Organizacji Wojskowej
uczestniczył w
przygotowaniach i przeprowadzeniu wielu akcji. 20 listopada 1942 r. z
grupą dywersyjną zagarnął transport masła w mleczarni w Krośnie. 18 grudnia 1942 r. jego grupa
zakładała zapalniki czasowe w wagonach
wojskowego transportu na wschód (w rejonie Zagórza spłonęły dwa wagony), a 23 grudnia 1942 r.
podkładała zapalniki czasowe do transportu paliwa
- 3 cysterny spłonęły w rejonie
Stróż. 7 stycznia 1943 r.
brał udział w likwidacji konfidenta gestapo
Kmiecika. 26 stycznia 1943 r. uczestniczył w akcji na kasę Karpathen Ől, podczas której zdobyto 800 tys.
zł. 22 maja 1943 r. jego
grupa rozbijała Liegenschaft
we dworze w Bratkówce, a 12 grudnia 1942 r. zagarnęła kasę Komunalnej Kasy Oszczędności w Gorlicach. W marcu i kwietniu 1943
r. zlikwidowali wielu konfidentów oraz zatruli żywność w ośrodku szkoleniowym dla Ukraińców w Moderówce. Od marca 1943 r.
był zastępcą porucznika Zenona Soboty, dowódcy
Ośrodka Kedywu „Olgierd”, powstałego na bazie Tajnej Organizacji
Wojskowej i obejmującego
teren Inspektoratu Jasło i
Obwodu Gorlice Armii Krajowej. Od maja 1943 r. przeszedł na stanowisko zastępcy dowódcy Rejonu Kedywu „Świteź” obejmującego teren Podokręgu Armii Krajowej Rzeszów. 30 maja 1943
r. został przeniesiony na
stanowisko dowódcy Ośrodka
Kedywu w Łańcucie z zadaniem jego odbudowy po
ciężkich stratach, jakie w
tym czasie poniósł
(zginął jego dowódca ks.
J. Tęcza „Łęgowski”, aresztowano wielu żołnierzy). Ze względu na trudną
sytuację rodzinną, choroby i kontuzje zwlekał jednak z wyjazdem i objęciem stanowiska. 25 czerwca 1943 r.
wziął udział w likwidacji konfidenta Goryni w
Sanoku. 26 czerwca 1943 r. w czasie powrotu z akcji jego zespół Kedywu został zaskoczony podczas naprawy samochodu na
drodze w rejonie Przysietnicy przez Schupo i policję granatową. Jego żołnierze J. Kurowski „Klon”, W.
Michalski „Orlik” i J.
Wiklowski „Jurand” zostali
aresztowani i straceni, Zenon Sobota zdołał
zbiec.
Poległ w tej
strzelaninie 26 czerwca 1943 r. pod Przysietnicą. Z polecenia Niemców został pochowany na cmentarzu żydowskim w Brzozowie. W marcu 1946 r., w
wyniku starań rodziny i
komitetów społecznych,
dokonano ekshumacji i po nabożeństwach
pogrzebowych w Brzozowie i Krośnie złożono jego
prochy w grobowcu w kwaterze żołnierzy Armii
Krajowej na krośnieńskim
cmentarzu.
Był od 1934 r.
żonaty z Elżbietą Bachurską (zginęła w KL Auschwitz w marcu 1943 r. ).
Dzieci nie mieli.
Wspomnienie o nim umieszczono na tablicach w
Liceum Ogólnokształcącym w
Krośnie i na płycie pomnika w Przysietnicy
odsłoniętego w 1993 r.
Akta sprawy Eliasza
Kowalskiego Sr. 269/49. Protokoły przesłuchania, II-III 1949. Archiwum Soboty, odpisy w zbiorach
Czesława Nowaka; Akta
śledcze Sr758/49 p-ko
Klewski Jan, s. 12,13,14,20,23,29,40-41, odpisy w zbiorach Czesława Nowaka; Archiwum Orskiego,
Meldunki dotyczące F.
Płonki i „Zestawienie Akcji”, kserokopie w zbiorach
Czesława Nowaka; Centralne
Archiwum Wojskowe, akta personalne F. Płonki; Materiały archiwalne Zarządu Wojewódzkiego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację
w Jaśle, ankieta
personalna L. Czuchry; MiD WIH III/35/5 k. 48,75,98,99; MiD WIH III/35/13 k.
2,4,5,9,20,22; WAP Rzeszów, zespół 108. syg 113 k. 10, 11, 268; Betlej Józef, Na węźle
jasielskim [w:] Żołnierze żelaznych szlaków, s. 517; Brygidyn
A., Kryptonim „San”, 1992, s. 214; Brzozów. Zarys monograficzny, pod
redakcją zespołu, Brzozów 1990, s. 423; Daszkiewicz
A., Z dziejów ruchu oporu w powiecie krośnieńskim w latach 1939-1944, [w:] Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu, t. II, Kraków
1973, s. 190, 191, 202; Daszkiewicz A., Ruch oporu w
regionie Beskidu Niskiego 1939-1944, Warszawa 1975,
s. 29, 36, 42, 85, 98, 101; Dąbrowa-Kostka Stanisław, Odbicie więźniów w Jaśle w 1943 r. Akcja „W”, [w:] Księga pamiątkowa b. Szkoły realnej i b. Gimnazjum obecnie
Liceum Ogólnokształcącego im. M.
Kopernika w Krośnie,
Krosno 1967, s. 149-150, 154, 170, 171; Dąbrowa-Kostka Stanisław, Jankowski Stanisław Maria, Rozkaz zdobyć
więzienie, Kraków 1998, s. 6, 8, 11, 12, 72, 73, 75; Grzywacz-Świtalski Łukasz, Inspektorat AK „Joachim”
Krosno-Jasło-Brzozów-Sanok-Lesko 1939-1944,
„Najnowsze Dzieje
Polski” 1968 t. XII, s.
126; Grzywacz-Świtalski
Łukasz, Z walk na Podkarpaciu, Warszawa 1971, s.
124, 145, 152-153, 228, 230-231, 233, 234, 264-265; Hap W., Kedyw Podokręgu AK Rzeszów, Jasło 1996 s. 26, 28, 39, 44, 50, 54; Hap
W., Obwód ZWZ-AK,
Jasło 1997 s. 15-16,
40-41, 43, 46; Jasło oskarża. Zbrodnie hitlerowskie w regionie
jasielskim 1939-1945, red. S. Cynarski i J. Garbacik,
Warszawa 1973, s. 127-128; Konieczko T., Relacja
Józefa Daty, „Brzozowskie Zeszyty
Historyczne” 1993 s.
66-67; Krupska-Okólska D.J., Harcerki i harcerze w
Szarych Szeregach i ZWZ-AK w Krośnie, Kraków 1996, s. 12-13;
Księga pamiątkowa
b. Szkoły realnej I b.
Gimnazjum obecnie Liceum Ogólnokształcącego im. M.
Kopernika w Krośnie, Krosno 1967, s. 188-190, 205;
Lignowski M., Kościół katolicki w Brzozowskim i
Sanockim [w:] Diecezja przemyska w latach 1939-1945
(Dekanat brzozowski) w l. 1939-1945, s. 24; Mazurkiewicz S., Jan Mazurkiewicz „Radosław”
„Sęp” „Zagłoba”, Warszawa 1994, s. 130, 133;
Modrzejewski Jerzy, Akowcy na Podkarpaciu, Brzozów 1989, s. 62; Nowak Czesław, Bohaterowie z obelisku, „Nowe Podkarpacie” 1994 nr 6 s. 1, 8; Nowak
Czesław, Kpt. F. Płonka ps. „Kubacki”
„Brzozowskie Zeszyty
Historyczne” 1993 s. 67;
Nowak Czesław,
Czuchra Józef, [w:]
Małopolski Słownik Biograficzny Uczestników
Działań Niepodległościowych 1939-1956. Kraków 1997 s. 46;
Nowak Czesław,
Przerwany lot „Orlika”, „Nowe Podkarpacie” 1993 nr 12 s. 6, 11; Nowak
Czesław, W obronie „Orskiego”,
„Nowe
Podkarpacie” 1993 nr 8 s.
7; Nowak Czesław,
Materiały historyczne dotyczące odsłonięcia
pomnika w Przysietnicy, 1993, zbiory autora;
Wieliczko M., Jasielskie w latach drugiej wojny
światowej, Warszawa 1974, s. 201-202, 205, 212, 246-247; Wójcik Z.,
Miasto Brzozów i powiat pod okupacją hitlerowską [w:] Sześć wieków Brzozowa. Księga pamiątkowa, Brzozów 1959, s. 214;
Zagórski Andrzej, Konspiracja w Sanoku w okresie
okupacji [w:] Sanok. Dzieje miasta. Kraków 1995, s.
726-728; Dąbrowa-Kostka
Stanisław, Kedyw Okręgu
AK Kraków i Podokręgu AK
Rzeszów, mps.; Gonet-Teklińska S., Wspomnienie z lat okupacji hitlerowskiej 1939-1944, mps.; Ginalski M., Akcja „Sękowa”, rkps.; Patla A., Zadziwiające
materii pomieszanie. Jeszcze raz o Z. Sobocie,
List do redakcji,
„Za Wolność i Lud” z 1 kwietnia 1974 r.;
Pieńkowski S.,
Na drogach I ścieżkach
Armii Krajowej (Wspomnienia z lat 1939-1945)
Biblioteka Jagiellońska,
rkps. sygn. 9895, s. 100, 114, 119, 274; Wilk J., Przeżycia i
wspomnienia z czasów okupacji niemieckiej, Krosno
1970, s. 33, 35; Relacje i wywiady: I. Barć, B. Birecki, ks. K. Bugiel, J. Data,
J. Filipów, W. Findysz, W. Habrat, A. Hebzda, Z. Jara, Z. Klewska, T.
Konieczko, R. Kozłowska,
J. D. Krupska-Okólska, Z. Kubas, Z. Kurowska, J. Kusiba, W. Łącki, J. Pytlak, L. Rygiel, Zb.
Szczepkowski, A. Styrkosz, S. Szopa, F. Świder, D. Urbańska, A. Walczak, J. Warchoł, T. Zajdel;