Z Małopolska w II Wojnie Światowej

PŁONKA Franciszek

PŁONKA Franciszek Balbo, Jeleń”, Kubacki, Stanisław Kubacki, Staszek, Watra używał nazwisk Stanisław Moskal, Stanisław Nicpoń (1908-1943) oficer rezerwy Wojska Polskiego.        
Urodzony 2 stycznia 1908 r. w Krośnie. Syn Michała (pracownika kolei) i Stanisławy z d. Kubackiej. Miał braci: Teodora (sierżanta zawodowego 2. pułku strzelców podhalańskich, żołnierza II Korpusu generała Władysława Andersa, który zmarł 6 marca 1947 r. w Wielkiej Brytanii) i Józefa. W 1928 r. zdał maturę w Państwowym Gimnazjum im. M. Kopernika w Krośnie. Po ukończeniu szkoły pracował jako urzędnik Polskich Kolei Państwowych w Krośnie, a następnie w Jaśle. Przeszkolenie wojskowe przeszedł w Batalionie Podchorążych Rezerwy Nr 2 w Biedrusku od 1 października 1931 r. do 30 czerwca 1932 r. Ukończył je w stopniu plutonowego podchorążego. 1 stycznia 1934 r. został mianowany na stopień podporucznika. Ukończył zaoczne studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1935 r. Od 28 stycznia do 22 lutego 1936 r. i następnie od 23 sierpnia do 17 września 1937 r. obywał ćwiczenia wojskowe w 2. pułku strzelców podhalańskich w Sanoku. Po ich ukończeniu dowódca pułku podpułkownik Styrczula podpisał dla niego wniosek awansowy na stopień porucznika stwierdzając w uzasadnieniu: oficer silnej woli, obowiązkowy, energiczny, podejmuje szybkie i trafne decyzje, zdolny wychowawca, o dużym poczuciu honoru i godności, nadaje się bardzo dobrze na stanowisko dowódcy kompanii strzeleckiej. Miałżne zainteresowania, m. in. grał w tenisa i zajmował się szybownictwem. Jego pasją było narciarstwo. Miał uprawnienia instruktora i sędziego VIII Przemyskiego Okręgu Polskiego Związku Narciarskiego. Na krótko przed wybuchem wojny objął funkcję zawiadowcy stacji Polskich Kolei Państwowych w Jaśle. Po wybuchu wojny kolejarzy ewakuowano na wschód. Dotarł w okolice Kalnego. Zagrożony przez nacjonalistów ukraińskich przeniósł się do Sambora. Wkrótce zdecydował się na powrót do Krosna. Już na początku okupacji rozpoczął działalność konspiracyjną, co potwierdza relacja inż. J. Klewskiego, który otrzymał od niego zadanie prowadzenie wywiadowczego rozpoznania przemysłu naftowego. Wraz z Zenonem Sobotą założył organizację Nowa Polska, a gdy na Podkarpaciu powstała ekspozytura Tajnej Organizacji Wojskowejj, był w niej zastępcą dowódcy Rejonu. W listopadzie 1939 r. zainicjował powstanie organizacji konspiracyjnej w Jaśle, którą następnie włączył do Związku Walki Zbrojenj. Dysponowała ona dobrze przygotowanym programem działania (wywiad, przerzuty ludzi przez granicę, gromadzenie broni). Jesienią 1940 r. podjął nieudaną próbę włączenia grupy endeckiej do Związku Walki Zbrojnej (związała się ona z Narodową Organizacją Wojskową). Po scaleniu Nowej Polski ze Związkiem Walki Zbrojnej objął funkcję zastępcy szefa wywiadu i kontrwywiadu w sztabie Inspektoratu. Należąc do Związku Walki Zzbrojnej (a później do Armii Krajowej) pozostawał jednocześnie do wiosny 1943 r. w strukturach Tajnej Organizacji Wojskowej. Podwójna przynależność organizacyjna stała się przyczyną wielu nieporozumień, podejrzeń i oskarżeń, szczególnie kierowanych pod adresem Zenona Soboty. Jednocześnie jednak dzięki tej podwójnej konspiracji ich grupa przetrwała w 1942 r. wielką wsypę na Podkarpaciu. W latach 1940-1942 odgrywał pierwszorzędną rolę w wywiadzie Inspektoratu Związku Walki Zbrojnej, kierował rozpoznaniem wywiadowczym obejmującym wszystkie płaszczyzny działalności okupanta - od Zakopanego po San. Przypisuje mu się zapoczątkowanie sabotażu przemysłowego poprzez akcję na kopalnię w Równem i podpalenie baraku Wehrmachtu w Krośnie. Od 1941 r. był szefem dywersji Inspektoratu Związku Walki Zbrojnej Jasło. W połowie tego roku namówił przyrodniego brata, Józefa Czuchrę Bogumił”, do przejścia z zespołem bojowym z Narodowej Organizacji Wojskowej do Związku Walki Zbrojnej. W 1942 r. przygotowywał plan uwolnienia majora Witolda Obidowicza z więzienia. Po rozbiciu Inspektoratu Armii Krajowej w 1942 r. w szeregach Tajnej Organizacji Wojskowej uczestniczył w przygotowaniach i przeprowadzeniu wielu akcji. 20 listopada 1942 r. z grupą dywersyjną zagarnął transport masła w mleczarni w Krośnie. 18 grudnia 1942 r. jego grupa zakładała zapalniki czasowe w wagonach wojskowego transportu na wschód (w rejonie Zagórza spłonęły dwa wagony), a 23 grudnia 1942 r. podkładała zapalniki czasowe do transportu paliwa - 3 cysterny spłonęły w rejonie Stróż. 7 stycznia 1943 r. brał udział w likwidacji konfidenta gestapo Kmiecika. 26 stycznia 1943 r. uczestniczył w akcji na kasę Karpathen Ől, podczas której zdobyto 800 tys. zł. 22 maja 1943 r. jego grupa rozbijała Liegenschaft we dworze w Bratkówce, a 12 grudnia 1942 r. zagarnęła kasę Komunalnej Kasy Oszczędności w Gorlicach. W marcu i kwietniu 1943 r. zlikwidowali wielu konfidentów oraz zatruli żywność w ośrodku szkoleniowym dla Ukraińców w Moderówce. Od marca 1943 r. był zastępcą porucznika Zenona Soboty, dowódcy Ośrodka Kedywu Olgierd, powstałego na bazie Tajnej Organizacji Wojskowej i obejmującego teren Inspektoratu Jasło i Obwodu Gorlice Armii Krajowej. Od maja 1943 r. przeszedł na stanowisko zastępcy dowódcy Rejonu Kedywu „Świteź” obejmującego teren Podokręgu Armii Krajowej Rzeszów. 30 maja 1943 r. został przeniesiony na stanowisko dowódcy Ośrodka Kedywu w Łańcucie z zadaniem jego odbudowy po ciężkich stratach, jakie w tym czasie poniósł (zginął jego dowódca ks. J. Tęcza „Łęgowski, aresztowano wielu żołnierzy). Ze względu na trudną sytuację rodzinną, choroby i kontuzje zwlekał jednak z wyjazdem i objęciem stanowiska. 25 czerwca 1943 r. wziął udział w likwidacji konfidenta Goryni w Sanoku. 26 czerwca 1943 r. w czasie powrotu z akcji jego zespół Kedywu został zaskoczony podczas naprawy samochodu na drodze w rejonie Przysietnicy przez Schupo i policję granatową. Jego żołnierze J. Kurowski Klon, W. Michalski Orlik i J. Wiklowski Jurand zostali aresztowani i straceni, Zenon Sobota zdołał zbiec.        
Poległ w tej strzelaninie 26 czerwca 1943 r. pod Przysietnicą. Z polecenia Niemców został pochowany na cmentarzu żydowskim w Brzozowie. W marcu 1946 r., w wyniku starań rodziny i komitetów społecznych, dokonano ekshumacji i po nabożeństwach pogrzebowych w Brzozowie i Krośnie złożono jego prochy w grobowcu w kwaterze żołnierzy Armii Krajowej na krośnieńskim cmentarzu.        
Był od 1934 r. żonaty z Elżbietą Bachurską (zginęła w KL Auschwitz w marcu 1943 r. ). Dzieci nie mieli.        
Wspomnienie o nim umieszczono na tablicach w Liceum Ogólnokształcącym w Krośnie i na płycie pomnika w Przysietnicy odsłoniętego w 1993 r.        
Akta sprawy Eliasza Kowalskiego Sr. 269/49. Protokoły przesłuchania, II-III 1949. Archiwum Soboty, odpisy w zbiorach Czesława Nowaka; Akta śledcze Sr758/49 p-ko Klewski Jan, s. 12,13,14,20,23,29,40-41, odpisy w zbiorach Czesława Nowaka; Archiwum Orskiego, Meldunki dotyczące F. Płonki i Zestawienie Akcji, kserokopie w zbiorach Czesława Nowaka; Centralne Archiwum Wojskowe, akta personalne F. Płonki; Materiały archiwalne Zarządu Wojewódzkiego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Jaśle, ankieta personalna L. Czuchry; MiD WIH III/35/5 k. 48,75,98,99; MiD WIH III/35/13 k. 2,4,5,9,20,22; WAP Rzeszów, zespół 108. syg 113 k. 10, 11, 268; Betlej Józef, Na węźle jasielskim [w:] Żołnierze żelaznych szlaków, s. 517; Brygidyn A., Kryptonim San, 1992, s. 214; Brzozów. Zarys monograficzny, pod redakcją zespołu, Brzozów 1990, s. 423; Daszkiewicz A., Z dziejów ruchu oporu w powiecie krośnieńskim w latach 1939-1944, [w:] Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu, t. II, Kraków 1973, s. 190, 191, 202; Daszkiewicz A., Ruch oporu w regionie Beskidu Niskiego 1939-1944, Warszawa 1975, s. 29, 36, 42, 85, 98, 101; Dąbrowa-Kostka Stanisław, Odbicie więźniów w Jaśle w 1943 r. Akcja W, [w:] Księga pamiątkowa b. Szkoły realnej i b. Gimnazjum obecnie Liceum Ogólnokształcącego im. M. Kopernika w Krośnie, Krosno 1967, s. 149-150, 154, 170, 171; Dąbrowa-Kostka Stanisław, Jankowski Stanisław Maria, Rozkaz zdobyć więzienie, Kraków 1998, s. 6, 8, 11, 12, 72, 73, 75; Grzywacz-Świtalski Łukasz, Inspektorat AK Joachim Krosno-Jasło-Brzozów-Sanok-Lesko 1939-1944, Najnowsze Dzieje Polski 1968 t. XII, s. 126; Grzywacz-Świtalski Łukasz, Z walk na Podkarpaciu, Warszawa 1971, s. 124, 145, 152-153, 228, 230-231, 233, 234, 264-265; Hap W., Kedyw Podokręgu AK Rzeszów, Jasło 1996 s. 26, 28, 39, 44, 50, 54; Hap W., Obwód ZWZ-AK, Jasło 1997 s. 15-16, 40-41, 43, 46; Jasło oskarża. Zbrodnie hitlerowskie w regionie jasielskim 1939-1945, red. S. Cynarski i J. Garbacik, Warszawa 1973, s. 127-128; Konieczko T., Relacja Józefa Daty, Brzozowskie Zeszyty Historyczne 1993 s. 66-67; Krupska-Okólska D.J., Harcerki i harcerze w Szarych Szeregach i ZWZ-AK w Krośnie, Kraków 1996, s. 12-13; Księga pamiątkowa b. Szkoły realnej I b. Gimnazjum obecnie Liceum Ogólnokształcącego im. M. Kopernika w Krośnie, Krosno 1967, s. 188-190, 205; Lignowski M., Kościół katolicki w Brzozowskim i Sanockim [w:] Diecezja przemyska w latach 1939-1945 (Dekanat brzozowski) w l. 1939-1945, s. 24; Mazurkiewicz S., Jan Mazurkiewicz Radosław Sęp Zagłoba, Warszawa 1994, s. 130, 133; Modrzejewski Jerzy, Akowcy na Podkarpaciu, Brzozów 1989, s. 62; Nowak Czesław, Bohaterowie z obelisku, Nowe Podkarpacie 1994 nr 6 s. 1, 8; Nowak Czesław, Kpt. F. Płonka ps. Kubacki Brzozowskie Zeszyty Historyczne 1993 s. 67; Nowak Czesław, Czuchra Józef, [w:] Małopolski Słownik Biograficzny Uczestników Działań Niepodległościowych 1939-1956. Kraków 1997 s. 46; Nowak Czesław, Przerwany lot Orlika, Nowe Podkarpacie 1993 nr 12 s. 6, 11; Nowak Czesław, W obronie Orskiego, Nowe Podkarpacie 1993 nr 8 s. 7; Nowak Czesław, Materiały historyczne dotyczące odsłonięcia pomnika w Przysietnicy, 1993, zbiory autora; Wieliczko M., Jasielskie w latach drugiej wojny światowej, Warszawa 1974, s. 201-202, 205, 212, 246-247; Wójcik Z., Miasto Brzozów i powiat pod okupacją hitlerowską [w:] Sześć wieków Brzozowa. Księga pamiątkowa, Brzozów 1959, s. 214; Zagórski Andrzej, Konspiracja w Sanoku w okresie okupacji [w:] Sanok. Dzieje miasta. Kraków 1995, s. 726-728; Dąbrowa-Kostka Stanisław, Kedyw Okręgu AK Kraków i Podokręgu AK Rzeszów, mps.; Gonet-Teklińska S., Wspomnienie z lat okupacji hitlerowskiej 1939-1944, mps.; Ginalski M., Akcja Sękowa, rkps.; Patla A., Zadziwiające materii pomieszanie. Jeszcze raz o Z. Sobocie, List do redakcji, Za Wolność i Lud z 1 kwietnia 1974 r.; Pieńkowski S., Na drogach I ścieżkach Armii Krajowej (Wspomnienia z lat 1939-1945) Biblioteka Jagiellońska, rkps. sygn. 9895, s. 100, 114, 119, 274; Wilk J., Przeżycia i wspomnienia z czasów okupacji niemieckiej, Krosno 1970, s. 33, 35; Relacje i wywiady: I. Barć, B. Birecki, ks. K. Bugiel, J. Data, J. Filipów, W. Findysz, W. Habrat, A. Hebzda, Z. Jara, Z. Klewska, T. Konieczko, R. Kozłowska, J. D. Krupska-Okólska, Z. Kubas, Z. Kurowska, J. Kusiba, W. Łącki, J. Pytlak, L. Rygiel, Zb. Szczepkowski, A. Styrkosz, S. Szopa, F. Świder, D. Urbańska, A. Walczak, J. Warchoł, T. Zajdel;