Z Małopolska w II Wojnie Światowej

PRZYSIĘŻNIAK Franciszek.

Urodzony 22 listopada 1909 r. w Krupem, pow. Krasnystaw. Szkołę podstawową ukończył w Krupem. Naukę w gimnazjum rozpoczął w Krasnymstawie. Gdy w 1923 r. rodzice jego kupili ziemię w rejonie Brodnicy, przeniósł się tam z całą rodziną. Naukę kontynuował w gimnazjum w Brodnicy nad Drwęcą, gdzie zdał maturę. Po zdaniu matury, czynną służbę wojskową rozpoczął w 1931 r. w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim. Po jej ukończeniu odbył praktykę i ćwiczenia w 16. pułku artylerii lekkiej w Grudziądzu. W 1935 r. został mianowany na stopień podporucznika rezerwy artylerii. Od 1935 r. pracował w Gdyni. Należał do Związku Oficerów Rezerwy. Przed 1939 r. został awansowany na stopień porucznika rezerwy artylerii. W obliczu wzrastającego zagrożenia wojennego ze strony Niemiec, w marcu 1939 r. zgłosił się do służby wojskowej w 16. pułku artylerii lekkiej w Grudziądzu. W jego szeregach wziął udział w kampanii wrześniowej 1939 r. na stanowisku dowódcy kolumny amunicyjnej III dywizjonu 16. pułku artylerii lekkiej. Został odkomenderowany w rejon Skierniewic i wyznaczony na stanowisko zastępcy komendanta Ośrodka Zapasowego 16. pułku artylerii lekkiej. Po kilku dniach pobytu w Ośrodku Zapasowym, dołączył z grupą żołnierzy do wycofujących się i walczących oddziałów, które przebijały się w kierunku południowo wschodnim. 28 września 1939 r., po kapitulacji walczących oddziałów, dostał się pod Korolówką koło Tomaszowa Lubelskiego do niewoli niemieckiej. W kolumnie jeńców dotarł do Ostrowca Świętokrzyskiego, gdzie dzięki pomocy miejscowej ludności zbiegł z niewoli. Po ucieczce z niewoli mieszkał do listopada 1941 r. w Ostrowcu Świętokrzyskim. Z początkiem 1941 r. nawiązał pierwszy kontakt ze Związkiem Walki Zbrojnej. Zagrożony aresztowaniem przeniósł się w lubelskie do swego krewnego w Topoli koło Izbicy. Wiosną 1942 r. nawiązał łączność z Narodową Organizacją Wojskową i do lipca 1942 r. był oficerem organizacyjnym w Komendzie Powiatowej Narodowej Organizacji Wojskowej Krasnystaw. Pod koniec lata 1942 r. został zatrzymany przez Niemców w Wysokiem i po tygodniowym pobycie w niemieckim areszcie zbiegł, dzięki pomocy kolegów z organizacji. Będąc „spalonym”, otrzymał rozkaz od Komendanta Okręgu Narodowej Organizacji Wojskowej Lublin kapitana Adama Mireckiego „Adaś” udania się w lasy janowskie i zorganizowania tam oddziału partyzanckiego. Zgodnie z tym rozkazem udał się w rejon Huty Krzeszowskiej, gdzie przystąpił do organizowania specjalnego oddziału dywersyjnego. W 1942 r. jako dowódca „Oddziału egzekucyjnego powiatu” używał początkowo pseudonimu „Jan”. W wykopanym w lesie pod Pszczelną bunkrze, na zabranych w Urzędach Gminnych maszynach do pisania i powielaczach, rozpoczął wydawanie gazetek podziemnych. W 1942 r. podjął działalność zbrojną dokonując pierwszego wypadu na uzbrojoną i współpracującą z Niemcami wieś ukraińską Gożdzie Huciańskie. W akcji tej zdobyto 2 karabiny i zarekwirowano towar miejscowej spółdzielni. Za zarekwirowany towar zakupił ręczny karabin maszynowy i cztery karabiny. W tym też roku wykonał kilka akcji niszczenia ksiąg i rejestrów w gminach oraz likwidacji małych patroli niemieckich i ukraińskich. Na zimę 1942/43 przeniósł się z oddziałem pod Momoty do przysiółka Habudy. W nocy 12 na 13 maja 1943 r. na czele swojego oddziału liczącego 33 żołnierzy zaatakował załogę niemieckiego Liegenschaftu w Groblach koło Łętowni. W walce tej został ranny, a oddział poniósł poważne straty w wysokości 5 zabitych i 6-ciu rannych. 20 maja 1943 r., po krótkiej rekonwalescencji, ponownie objął dowództwo. W maju 1943 r., w ramach akcji scaleniowej, złożył przysięgę na rotę Armii Krajowej wraz z całym oddziałem. Od 24 czerwca 1943 r. zaczął używać pseudonimu „Ojciec Jan”. W drugiej połowie 1943 r., z grupy wypadowej dowodzonej przez niego, został sformowany stały oddział partyzancki, liczący około 30 ludzi. Pod koniec 1943 r., w ramach akcji scaleniowej Narodowej Organizacji Wojskowej z Armią Krajową, wraz ze swoim oddziałem został podporządkowany dowódcy zgrupowania OP - 9 z Okręgu Armii Krajowej Lublin. W maju 1944 r. oddział osiągnął stan około 90 ludzi. Przy dowodzonym przez niego oddziale organizowano kursy szkoły podoficerskiej i szkoły podchorążych. Współpracował z sowieckimi oddziałami partyzanckimi, m. in. Jakowlewa, Sangina, Nadielina, Samkowa. Kwaterując w gajówce Werfla pod Brzyską Wolą, poznał łączniczkę z Kuryłówki Janinę Oleszkiewicz „Jaga”, z którą 27 grudnia 1943 r. zamierzał wziąć ślub w Grabiach. Wkrótce po tych wydarzeniach wziął konspiracyjny ślub w kościele parafialnym w Jarocinie. Miejscowy ksiądz, prawdopodobnie w obawie przed dekonspiracją, nie odnotował tego ślubu w księgach parafialnych. Przeniesienie uroczystości nastąpiło po ataku niemieckim na obóz partyzancki po zdradzie miejscowego gajowego. W czasie akcji „Burza” dowodzony przez niego oddział OP - 44 podlegał Podokręgowi Armii Krajowej Rzeszów. W dniu 22 lipca 1944 r. otrzymał od komendanta Okręgu Narodowej Organizacji Wojskowej Rzeszów Kazimierza Mireckiego „Tadeusz”, rozkaz rozwiązania oddziału, co też uczynił, a broń zakopał w lesie koło wsi Brzyska Wola. W sierpniu 1944 r. zamieszkał w Kuryłówce u swoich teściów. Od września 1944 r., zagrożony aresztowaniem przez NKWD, zaczął się ukrywać. Po dokonaniu przez NKWD rewizji u jego teściów otrzymał wezwanie do stawienia się w sowieckiej Komendzie Miasta w Leżajsku. Wyjechał wówczas z żoną do Jarosławia i za pośrednictwem Kazimierza Mireckiego otrzymał pracę w Rokietnicy, gdzie pracował przez półtora miesiąca. Zagrożony aresztowaniem porzucił pracę, powrócił do Jarosławia i zamieszkał u pani Wójcickiej przy ul. Dolnoleżajskiej. W grudniu 1944 r., w czasie obławy, został zatrzymany przez NKWD i przekazany Urzędowi Bezpieczeństwa Publicznego, skąd dzięki lewym dokumentom 14 grudnia 1944 r. został zwolniony. Ponownie zamieszkał wraz z żoną w Kuryłówce, gdzie pomagał w gospodarstwie, ale spędzał noce poza domem, obawiając się aresztowania. Nocą z 30 na 31 marca 1945 r. funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego otoczyli dom teściów w Kuryłówce, by go aresztować. Nie zastali go jednak w domu. Jego będącą w siódmym miesiącu ciąży żonę zamordował serią z pepeszy w plecy funkcjonariusz Machaj (latem 1945 r. zastrzelono go podczas rozbrajania posterunku Milicji Obywatelskiej w Kamieniu). 15 kwietnia 1945 r. objął dowództwo Oddziałów Leśnych Okręgu „San” Narodowego Związku Wojskowego, które pełnił do września 1945 r. 5 maja 1945 r. dowodził pod Kuryłówką oddziałami Narodowego Związku Wojskowego, które w boju z Sowietami zadały im największe straty jakie ponieśli w walce z polskimi oddziałami partyzanckimi - wyniosły one 57 zabitych żołnierzy i oficerów sowieckich. We wrześniu 1945 r. wyjechał na Pomorze do swoich rodziców mieszkających w Sumówku. Wydzierżawił wspólnie z Bolesławem Czyżem w Wąbrzeźnie tartak i czynił starania, aby go uruchomić. W Bydgoszczy uczestniczył w zebraniu konspiracyjnym, na którym powołano Komendę Okręgu Narodowego Związku Wojskowego Pomorze, a jego mianowano komendantem Okręgu. Po otrzymaniu nominacji przeniósł się do Bydgoszczy. Funkcję komendanta Okręgu XIII Pomorskiego Narodowego Związku Wojskowego pełnił do grudnia 1945 r. używając pseudonimów „Ojciec Jan” i „Marek”. Zorganizował oddział partyzancki w sile około 40 łudzi, który pod jego dowództwem operował na terenie powiatów Brodnica i Wąbrzeźno. 1 grudnia 1945 r. rozkazem KG Narodowego Związku Wojskowego został odwołany ze stanowiska komendanta Okręgu Pomorskiego Narodowego Związku Wojskowego. Przeniósł się do Gdańska, gdzie zamieszkał i podjął pracę w Rolniczej Centrali Mięsnej w Gdańsku. W Gdańsku używał nazwiska Jerzy Jan Tytus. Został aresztowany 15 maja 1946 r. w Gdańsku przez dwóch funkcjonariuszy Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego z Warszawy - kapitanów Jana Goca i Feliksa Szapana. Przewieziono go do stolicy i osadzono w więzieniu przy ul. Rakowieckiej. Przesłuchiwali go Feliksa Szapan i Józef Dusza. Na wniosek Józefa Różańskiego 5 lipca 1946 r., jego sprawa została przekazana do dalszego śledztwa w Wojewódzkim Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Rzeszowie, gdzie od początku prowadził ją oficer śledczy Józef Sikora. Śledztwo zakończono 4 września 1946 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Rzeszowie po rozprawach 20 listopada 1946 r. i 10 stycznia 1947 r. skazał go, po zastosowaniu amnestii, na łączną karę 4 lata więzienia. 4 marca 1947 r. prokurator wojskowy podpułkownik Cezary Matkowski zastosował przepisy amnestii z dnia 22 lutego 1947 r. i zarządził natychmiastowe zwolnienie go z więzienia, co nastąpiło 5 marca 1947 r. Po zwolnieniu ujawnił się w Wojewódzkim Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Rzeszowie i podjął ponownie pracę zawodową w Przedsiębiorstwie Budownictwa Wiejskiego w Rzeszowie na stanowisku kierownika działu handlowego. 16 lipca 1947 r. uległ wypadkowi złamania ręki, co stało się powodem przerwy w pracy. W styczniu 1948 r. podjął pracę jako kierownik skupu w Okręgowej Spółdzielni Zakupu Zwierząt w Jarosławiu. Ożenił się powtórnie z Eugenią Trójniak. 3 września 1948 r został po raz drugi aresztowany przez funkcjonariuszy Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Rzeszowie. Śledztwo pod nadzorem zastępcy szefa Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego płk. Dudy i naczelnika Wydziału II Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego Bielaka prowadzili oficerowie śledczy: Franciszek Zawadzki, Marian Małecki, Tadeusz Kaczor, Ignacy Pacia, Ludwik Radzik, Aleksander Chudzik, Florian Maderer i Jan Dudek. Rozprawa przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Rzeszowie toczyła się od 1 do 4 marca 1949 r. Został skazany na 15 lat więzienia. Najwyższy Sąd Wojskowy postanowieniem z 2 sierpnia 1949 r. wyrok Wojskowego Sądu Rejonowego w Rzeszowie zatwierdził. Osiem lat odsiedział w więzieniu we Wronkach. Na wniosek rewizyjny Prezesa Najwyższego Sądu Wojskowego - Zgromadzenie Sędziów Najwyższego Sądu Wojskowego postanowieniem z dnia 8 grudnia 1954 r. złagodziło wyrok Wojskowego Sądu Rejonowego w Rzeszowie do 6 lat więzienia i poleciło zarządzić natychmiastowe wypuszczenie go na wolność. Zwolniono go z więzienia 24 grudnia 1954 r. Sąd Najwyższy w Warszawie w Izbie Karnej z udziałem Prokuratora Generalnej Prokuratury decyzją z dnia 28 lutego 1959 r. postanowił zlecić Sądowi Wojewódzkiemu w Rzeszowie ponowne rozpatrzenie sprawy. Sąd Wojewódzki w Rzeszowie IV Wydział Karny postanowieniem z 23 kwietnia 1959 r. umorzył postępowanie karne. Po zwolnieniu z więzienia zamieszkał na stałe w Jarosławiu.

Zmarł 30 września 1975 r. w Jarosławiu i został pochowany na miejscowym cmentarzu.

Odznaczony Krzyżem Virtuti Militari.

Był dwukrotnie żonaty. Po raz pierwszy z Janiną Oleszkiewicz (łączniczką Armii Krajowej „Jaga”, zamordowaną 31 marca 1945 r.). Po raz drugi z Eugenią Trójniak.

Postanowienie Zgromadzenia Sędziów NSW z dnia 8 XII 1954 r. Zg. Org. 380/54. Kserokopia w zbiorach A. Zagórskiego; Caban Ireneusz, Mańkowski Zygmunt, Związek Walki Zbrojnej i Armia Krajowa w Okręgu Lubelskim 1939 - 1944, część pierwsza. Zarys monograficzny, Lublin 1971, s. 57, 58, 132, 256, 257, 296, 311; Caban Ireneusz, Mańkowski Zygmunt, Związek Walki Zbrojnej i Armia Krajowa w Okręgu Lubelskim 1939 - 1944, część druga. Dokumenty, Lublin 1971, s. 170, 171, 393, 528; Garbacz Dionizy, Wołyniak legenda prawdziwa, Stalowa Wola 1996, s. 7, 8, 10, 11, 12, 13, 14, 16, 17, 18, 20 - 29, 30, 35, 38, 40, 41, 44, 47, 48, 51, 42, 54, 56, 66, 67, 68, 76, 79, 80, 85, 87, 88, 89, 93, 95, 97, 100, 101, 102, 105, 106, 109, 110, 112, 124, 126, 135, 144, 145, 154, 157, 158, 159, 160, 162, 167, 170, 172; Informator o nielegalnych antypaństwowych organizacjach i bandach zbrojnych działających w Polsce Ludowej w latach 1944 - 1956, Wyd. MSW Biuro „C”, Warszawa 1964, s. 201, 202, 210; Janicki Stanisław, Działalność i likwidacja Rzeszowskiego Okręgu Narodowej Organizacji Wojskowej w latach 1944 - 1947 [w:] W walce ze zbrojnym podziemiem 1945 - 1947, Warszawa 1972, s. 214, 217, 222, 226 - 228, 251; Puchalski Stanisław, Partyzanci „Ojca Jana”, Stalowa Wola 1996, s. 6, 9, 11, 12, 14, 16, 20, 21, 117, 123, 126 - 130, 133, 160 - 163, 165, 168, 171, 175, 177, 179, 182, 183, 188, 189, 208, 234, 249 - 252, 266, 268, 276, 277, 279, 284, 285, 289, 294 - 296, 300, 301, 315, 340, 350, 383, 411, 413, 414, 417, 450, 464 - 468, 470 - 472, fot. ; Socha Skarbimir, Czerwona śmierć czyli narodziny PRL-u, Stalowa Wola 1997, s. 135 - 138, 142, 145 - 148; Tyliszczak Mikołaj, 9 Drezdeńska Dywizja Piechoty w walce z ukraińskim i polskim podziemiem zbrojnym (czerwiec 1945 - październik 1947) [w:] W walce ze zbrojnym podziemiem 1945 - 1947, Warszawa 1972, s. 147; Zagórski Andrzej, Przysiężniak Franciszek,[w:] Małopolski słownik biograficzny uczestników działań niepodległościowych 1939 – 1956, Kraków 1997, s. 110-114; Przysiężniak Franciszek: Życiorys spisany w Jarosławiu w dniu 10 X 1971 r. Zbiory A. Zagórskiego, sygn. I - 1070; Przysiężniak Franciszek: Życiorys. [życiorys własnoręcznie napisany przez Fr. Przysiężniaka - oryginał]. Zbiory A. Zagórskiego, sygn. I - 2661;