Z Małopolska w II Wojnie Światowej

RYSIEWICZ Adam.                                
Urodzony 24 lutego 1918 r. w Wilczyskach, powiat Gorlice. Syn Mikołaja i Genowefy z d. Krzysztoń. Miał rodzeństwo: Jadwigę Barbarę (1921-1966, zamężną Rożankowską, łączniczkę Gwardii Ludowej Polskiej Partii Socjalistycznej Wolność Równość Niepodległość „Zocha”, ) i Kazimierza (1919-1967, bojowiec Gwardii Ludowej Polskiej Partii Socjalistycznej Wolność Równość Niepodległość „Rzepa” ). W 1937 r. zdał maturę w Gimnazjum im. B. Chrobrego w Nowym Sączu. W latach 1937-1939 studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Nawiązał wówczas kontakt z ruchem socjalistycznym. Został członkiem Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej. Wszedł w skład ostatniego Zarządu Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej. Po przekształceniu Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej w Związek Niezależnej Młodzieży Akademickiej, w 1937 r., kontynuował działalność. We wrześniu 1939 r. ewakuował się na wschód. Dotarł do Lwowa. Powrócił do Krakowa. Od 11 listopada 1939 r. był członkiem Okręgowego Komitetu Robotniczego Polskiej Partii Socjalistycznej Wolność Równość Niepodległość w Krakowie. Używał pseudonimu „Teodor”. Współpracował z Mieczysławem Bobrowskim. W zakresie organizacji działań wywiadowczych blisko współpracował z Marianem Bombą, Zygmuntem Kłopotowskim, Władysławem Skąpskim i Leonem Zdybalskim[1]. Na przełomie 1939 i 1940 r. organizował przerzuty wojskowych i działaczy socjalistycznych na Węgry. W marcu 1940 r. został oddelegowany przez Okręgowy Komitet Robotniczy Polskiej Partii Socjalistycznej Wolność Równość Niepodległość w Krakowie do tworzenia konspiracji socjalistycznej na obszarach powiatu krakowskiego przyłączonych do Rzeszy. We wrześniu 1940 r. rozpoczął tworzenie „sieci przyośwęcimskiej", organizacji o charakterze pomocowym. Po aresztowaniu 19 kwietnia 1941 r. Józefa Cyrankiewicza wrócił do Krakowa - został II sekretarzem Okręgowego Komitetu Robotniczego Polskiej Partii Socjalistycznej Wolność Równość Niepodległość[2] i przewodniczącym Miejskiego Komitetu Polskiej Partii Socjalistycznej Wolność Równość Niepodległość w Krakowie. Dostarczył fałszywe dokumenty ukrywającemu sie w Krakowie Janowi Celadynowi. Wszedł do Kierownictwa Walki Cywilnej[3]. W tym okresie kierował również redakcjami „Naprzodu” i „Wolności”. 7 listopada 1941 r. reprezentował Kraków na ogólnopolskiej naradzie Polskiej Partii Socjalistycznej Wolność Równość Niepodległość. Również w listopadzie 1941 r. został członkiem powołanego wówczas Komitetu Pomocy Więźniom w Oświęcimiu. W 1941 r. Feliks Jędrusik "Murzyn" skontaktował z nim Józefa Proficza. Dostawał odniego matryce i farbę do powielacza. Zaangażował się w akcję pomocy Żydom - był inicjatorem przerzutów ludzi z lwowskiego getta do Krakowa. W kwietniu 1942 r. polecił Józefowi Proficzowi "Czarny" przenieść paczkę „termitówek” ze składu mebli na ulicy Paulińskiej do firmy „Atlas” na ulicy Potockiego. Wiosną 1943 r. umożliwił Józefowi Proficzowi „Duce” nawiązanie kontaktu z Janem Pańczakiewiczem „Skała”. W maju 1943 r. zorganizował i przeprowadził przerzut rannego Mariana Bomby „Roman” w rejon Wieliczki. Zorganizował Socjalistyczny Batalion Śmierci oraz Komitet Pomocy Więźniom Obozów Koncentracyjnych (od lipca 1943 r. inicjatywa była realizowana wspólnie ze Stronnictwem Ludowym). Jesienią 1943 r. skierował do partyzantki w rejon Nowego Sącza Jerzego Mariana Tabeau. Zaplanował wykradzenie z KL Auschwitz kierownictwa krakowskiej organizacji Polskiej Partii Socjalistycznej Wolność Równość Niepodległość, głównie Józefa Cyrankiewicza. Prowadząc działalność konspiracyjną w terenie posługiwał się dokumentami i mundurem kolejarskim, gdyż oficjalnie był zatrudniony na kolei. Utrzymywał stały kontakt z Biurem Informacji i Propagandy Okręgu Kraków Armii Krajowej. W 1943 r. zorganizował ucieczkę Michała Boruchowicza (Michała Borwicza) z obozu janowskiego we Lwowie. Od grudnia 1943 do lutego 1944 r. (po wyjeździe Mariana Bomby „Roman” z Krakowa) pełnił obowiązki komendanta Okręgu Krakowskiego Gwardii Ludowej Polskiej Partii Socjalistycznej Wolność Równość Niepodległość. Od lutego 1944 r. kierował bezpośrednio grupą organizującą ucieczki z KL Auschwitz. Organizując ucieczkę Józefa Cyrankiewicza z KL Auschwitz został zaskoczony na stacji kolejowej w Ryczowie (na granicy pomiędzy GG i III Rzeszą) przez patrol własowców. Pozwolił odprowadzić się na strażnicę Grenzschutzu, gdzie doszło do walki.         
Zginął w tej walce wraz z dwoma towarzyszami 20 (inne źródła podają 24 lub 26) czerwca 1944 r. Poległych pochowano na miejscu w Ryczowie. Jego prochy ekshumowano w maju 1958 r. i uroczyście pochowano na cmentarzu w Wilczyskach.                         
Rodziny nie założył.                                   
Archiwum MHmK, Proficz Józef, Relacja 24/R/84 s. 29, 43, 61; IPN Kr 075/32 WRN-PPS województwo krakowskie kryptonim „V-2”; IPN Kr 111/3157 Władysław Wójcik s. Józefa, Władysław Dziadoń s. Jana, Zdzisław Brablec s. Zygmunta, b. Żołnierze WRN z czasów okupacji podejrzani o nielegalne przechowywanie broni i rozpowszechnianie fałszywych wiadomości na szkodę Polski Ludowej; Aleksandrowicz Julian, Kartki z dziennika doktora Twardego, Kraków-Wrocław 1983, s. 62, 68; Andrusikiewicz Janusz, Zbrojna działalność Polskiej Partii Socjalistycznej w Beskidach Zachodnich w okresie II wojny światowej, „Wierchy” 1982, s. 227-231, 235-240; Bieniek Józef,Dzieje „Zochy”, „Almanach Sądecki” R. VI nr 1 s. 62; Dunin-Wąsowicz Krzysztof, Rysiewicz Adam, [w:] Polski Słownik Biograficzny; Duraczyński Eugeniusz, Socjaliści polscy 1939-1941, „Dzieje Najnowsze” 1978 nr 2 s. 110; Jarowiecki Jerzy, Konspiracyjna prasa w Krakowie w latach okupacji hitlerowskiej 1939-1945, Kraków 1986, s. 193; Jekiełek Władysław, W pobliżu Oświęcimia, Warszawa 1963, s. 292; Kantyka Józef, Polska Partia Socjalistyczna na Śląsku i w Zagłębiu, Katowice 1975; Lewandowska Stanisława, Kryptonim „Legalizacja” 1939-1945, Warszawa 1984, s. 297; Madajczyk Czesław, Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, t. 2, Warszawa 1970, s. 298; Mariańscy M. M., Wśród przyjaciół i wrogów. Poza gettem w okupowanym Krakowie, Kraków 1988, s. 16, 150; Matusowa Barbara, Na partyzancki poszły bój, Warszawa 1970, s. 435; Mazur Grzegorz, Biuro Informacji i Propagandy SZP-ZWZ-AK 1939-1945, Warszawa 1987, s. 200; Michta Norbert, Machaj, Bomba, Otahalik, Rysiewicz, Cyrankiewicz i inni, „Życie Literackie” 1984 nr 26 s. 9; Owca Mieczysław, Zdjęcia są znane, „Za Wolność i Lud” 1985 nr 4, s. 9; Proficz Józef, Odyseja wojenna i początek konspiracji, „W marszu 1939-1945” 1979 nr 7 s. 64; Przewodnik po upamiętnionych miejscach walki i męczeństwa. Lata wojny, Warszawa 1979, s. 77; Sobański Tomasz, Ucieczki oświęcimskie, Warszawa 1969, s. 65, 66, 73-75, 104, 106, 108; Tuszyński Waldemar, Działania zbrojne ruchu oporu w Polsce południowej, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1988 nr 3 s. 142; Tuszyński Waldemar, Pomoc dla wielkiej ofensywy, „Za Wolność i Lud” 1985 nr 5 s. 7; Uziembło Adam, Ludzie i Tatry, Kraków 1987, s. 320; W lasach Gościbii, Sułkowice 1983, s. 13; Wroński Tadeusz, Kronika okupowanego Krakowa, Kraków 1974; Zaremba Zygmunt, Wojna i konspiracja, Kraków 1991, s. 285;