Z Małopolska w II Wojnie Światowej

STARMACH Karol.                        
Urodzony 22 września 1900 r. w Mszanie Dolnej. Syn Franciszka (rolnika) i Tekli z d. Strama. Był uczniem gimnazjum klasycznego w Myślenicach. W 1918 r. przerwał naukę i wstąpił na ochotnika do Wojska Polskiego. Walczył o Lwów z Ukraińcami i w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. W 1921 r. zdał maturę w Myślenicach. W 1921 r. podjął studia biologiczne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Równolegle w roku szkolnym 1922/1923 uczył w gimnazjum w Dziśnie. W latach 1923-1924 w Studium Wychowania Fizycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego zdobywał uprawnienia do nauczania wychowania fizycznego. W 1925 r. podjął pracę zastępcy asystenta katedry botaniki na Wydziale Rolniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1927 r. obronił pracę doktorską. Specjalizował się w hydrobiologii. Od 1927 r. był członkiem Komisji Fizjograficznej Polskiej Akademii Umiejętności. W latach 1928–1938 był jej sekretarzem. W latach 1933-1939 kierował Wieczorowej Szkole Zawodowej dla Ogrodników. W 1935 r. przeszedł do Katedry i Zakładu Ichtiobiologii i Rybactwa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Awansowano go na stanowisko zastępcy kierownika Katedry Ichtiologii. Współorganizował Rybacką Stację Doświadczalną Uniwersytetu Jagiellońskiego w Mydlnikach. 20 kwietnia 1939 r. otrzymał stopień doktora habilitowanego Wydziału Rolniczego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Poza pracą na Uniwersytecie uczył w VIII Gimnazjum im. Augusta Witkowskiego i III Gimnazjum im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie. Był także nauczycielem w Państwowym Pedagogium i Centralnej Pracowni Przyrodniczej.  Został aresztowany 6 listopada 1939 r. w czasie Sonderaktion Krakau. Przy aresztowaniu zrewidowano go. Po przewiezieniu krytą ciężarówką przez Gołębią, Wiślną, Zwierzyniecką, Podwalem, Karmelicką, Alejami Trzech Wieszczów do więzienia Montelupich został wpisany do więziennej ewidencji. 7 listopada 1939 r. ok. 10,00 rano przewieziono go do koszar 20. pułku piechoty przy ul. Mazowieckiej. 9 listopada 1939 r. został wywieziony koleją z Krakowa-Łobzowa do więzienia we Wrocławiu. 10 listopada 1939 r. osadzono go w więzieniu karnym przy Kletschkauerstrasse 31 (obecnie ul. Kleczkowska) lub więzieniu śledczym przy Freiburgerstrasse (obecnie ul. Świebodzka). 27 listopada 1939 r. po godz. 20,00 został przewieziony karetką więzienną na dworzec główny we Wrocławiu. Po dwugodzinnym oczekiwaniu w tunelu pod torami kolejowymi zapędzono go do pociągu. 28 listopada 1939 r. z przystanku leśnego za stacją kolejową w Oranienburgu około godz. 16,00 w padającym deszczu ze śniegiem przepędzono go do bramy KL Sachsenhausen i poddano procedurze przyjęcia (kąpiel, strzyżenie, odebranie ubrań, pieniędzy i zegarków, wydanie obozowych pasiaków. 29 listopada 1939 r. zapoznano go z regulaminem obozowym i przydzielono do baraku. 4 marca 1940 r. przeniesiono go do KL Dachau i oznaczono numerem 5261. 20 kwietnia 1940 r. został wylosowany do zwolnienia z okazji urodzin Adolfa Hitlera. 23, 25 lub 30 kwietnia 1940 - został zwolniony z KL Dachau. Podjął pracę w niemieckiej placówce naukowo-badawczej Institut für Fischerei, Landwirtschaftliche Forschungsanstalt des Generalgouverments (Zakład Rybacki Państwowego Instytutu Rolniczego). Został nieformalnym kierownikiem Instytutu. Działał w konspiracyjnym ruchu ludowym. Był członkiem wojewódzkiego kierownictwa Związku Pracy Ludowej Orka w Krakowie. Organizował tajne nauczanie. Wykładał botanikę dla studentów rolnictwa i farmacji, a także hydrobiologię dla studentów rybactwa i hydrobiologii na konspiracyjnym Uniwersytecie Jagiellońskim. Był członkiem Okręgowej Komisji Oświaty i Kultury w Małopolsce. W marcu 1945 r. został kierownikiem Zakładu i Katedry Ichtiobiologii i Rybactwa Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Rybackiej Stacji Doświadczalnej w Mydlnikach. Wcielił do mydlnickiej Stacji gospodarstwo rybackie w Zatorze oraz zorganizował dodatkową stację badawczą w Uściu Solnym. W lipcu 1946 r. wstąpił do Polskiego Stronnictwa Ludowego. Został przewodniczącym koła Polskiego Stronnictwa Ludowego Kraków Śródmieście. Wybrano go do Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie. Należał do Rady Naukowej dla Ziem Odzyskanych. Od Eugeniusza Ralskiego ze Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość otrzymywał materiały wywiadowcze WiN, które przekazywał władzom Polskiego Stronnictwa Ludowego. Informował E. Ralskiego o sytuacji politycznej w Wojewódzkiej Radzie Narodowej. 19 maja 1946 r. został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego. Postanowienie o tymczasowym aresztowaniu wydano dopiero 21 września 1946 r. We wrześniu 1947 r. został skazany w tzw. „procesie krakowskim” działaczy Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość i działaczy ludowych przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Krakowie na 10 lat więzienia, 5 lat utraty praw publicznych i przepadek mienia na rzecz Skarbu Państwa (wyrok unieważniono 1989 r.). 24 września 1947 r. został wywieziony do Centralnego Więzienia Karnego we Wronkach. 14 grudnia 1947 r. przeniesiono go do więzienia Warszawa-Mokotów. W więzieniu napisał podręcznik „Życie ryb słodkowodnych”. Zwolniono go z więzienia 26 maja 1950 r., ale kara utraty praw publicznych obowiązywała do 1952 r. (skutkowało to m.in. utratą stopni naukowych i zakazem pracy na Uniwersytecie Jagiellońskim). W latach 1952-1953 pracował w Komisji Ekologiczno-Rolniczej Polskiej Akademii Umiejętności. Został przewodniczącym Sekcji Ichtiologicznej Komitetu Naukowego przy Ministerstwie Rolnictwa. W 1951 r. zorganizował oddział Instytutu Rybactwa Śródlądowego w Krakowie. W 1952 r. zorganizował Zakład Ekologii Stawów Komisji Ekologiczno-Rolniczej Polskiej Akademii Umiejętności (kierował nim do 1965 r. w strukturze Polskiej Akademii Nauk). Pracował w Instytucie Botaniki im. prof. Władysława Szafera Polskiej Akademii Nauk. W 1954 r. organizował Dział Algologiczny Pracowni Flory Polskiej Instytutu Botaniki Polskiej Akademii Nauk (kierował nim do 1958 r.). Współtworzył Katedrę Biologii Sanitarnej na Politechnice Śląskiej w Gliwicach i objął jej kierownictwo (pozostawał na tym stanowisku do 1957 r.). Po październiku 1956 r. wrócił do pracy na Uniwersytecie Jagiellońskim. Uzyskał wówczas stopień profesora nadzwyczajnego. W 1958 objął stanowisko kierownika zorganizowanej przez siebie Katedry Hydrobiologii na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Jagiellońskiego. W latach 1960–1982 był przewodniczącym oddziału krakowskiego Polskiego Towarzystwa Hydrobiologicznego. Przewodniczył w latach 1960-1969 Komitetowi Zagospodarowania Ziem Górskich Polskiej Akademii Nauk. Z tego tytułu współtworzył Zakład Gospodarki Górskiej Polskiej Akademii Nauk. W 1969 r. wybrano go na członka korespondenta Polskiej Akademii Nauk. W 1970 r. przeszedł na emeryturę. W 1976 r. został wybrany członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk. W 1987 r. został wyróżniony tytułem doctora honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Botanicznego. Opublikował ponad 210 prac.            
Zmarł 2 marca 1988 r. w Krakowie, został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.               
Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Zwycięstwa i Wolności, Medalem Komisji Edukacji Narodowej, Krzyżem Oświęcimskim, Złotą Odznaką „Zasłużony dla Województwa Katowickiego”.      
Od lutego 1928 r. był żonaty z Bolesławą Kawecką. Miał kilkoro dzieci, w tym Janusza (hydrobiologa). 
Księga ewidencyjna więźniów śledczych CWK Wronki nr8/47; Księga ewidencyjna więźniów CWK Wronki nr 1243/47; Draus Jan, Mazur Grzegorz,. Lista aresztowanych działaczy Zrzeszenia WiN, „Studia Rzeszowskie”, t. IV z 1997; Gumiński Stefan, Wspomnienie o Karolu Starmachu (22 IX 1900 – 2 III 1988), „Wiadomości Botaniczne” 1989 nr 33 (1), s. 3–6; Gwiazdomorski Jan, Wspomnienia z Sachsenhausen, Kraków 1969, s. 273; Nekrolog Karola Starmacha, „Dziennik Polski” 1988 nr 56, s. 5; Nekrolog Karola Starmacha, „Dziennik Polski” 1988 nr 57, s. 5; Opozycja parlamentarna w Krajowej Radzie Narodowej i Sejmie Ustawodawczym 1945-1947,  Wybór, wstęp i opracowanie Romuald Turkowski, Warszawa 1997, s. 93;Profesor Karol Starmach - biolog wód PAN 1900-1988, „Echo Krakowa” 1992 nr 217 s. 3; Przybysz Kazimierz, Wojtas Andrzej, Bataliony Chłopskie w walce z okupantem, t.2, Warszawa 1985, s. 308; S. Jerzy, Kto to przypomni Niemcom? http://web.archive.org/web/20110719042740/http://lists.ceti.pl/pipermail/wiec/20071011/011790.html [dostęp 19 czerwca 2020]; Siemińska Jadwiga, Bolesława Kawecka-Sarmachowa 91902-1965) – w 40 rocznicę śmierci, „Wiadomości Botaniczne” 2006 nr 50 (1/2), s. 43–46; Terlecki Ryszard, Dyktatura zdrady. Polska w 1947 roku, Kraków 1991, s. 101; Urbańczyk Stanisław, Uniwersytet za kolczastym drutem, Kraków 1969, s. 189, 237, 273; Zagórski Andrzej. Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” w dokumentach, t. VI, cz. 3, Wrocław 2000; Z dziejów komunistycznego terroru - wyrok w sprawie przeciwko członkom II ZG WiN, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 1992 nr 1 s. 127; https://lustronauki.wordpress.com/2009/05/14/karol-starmach/ [dostęp 2020-07-06];