Z Małopolska w II Wojnie Światowej

STOŁYHWO Kazimierz.  
Urodzony 3 marca 1880 r. w Brahiłowie na Podolu. Syn Jana Stanisława (chemika) i Marii z d. Smolskiej. W 1899 r. zdał maturę w Pierwszym Gimnazjum Klasycznym w Żytomierzu. Podjął studia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego. Otrzymał stypendium Kasy im. Mianowskiego na kontynuację studiów antropologicznych na uniwersytetach Berlina, Monachium i Paryża. W paryskiej 'Ecole d'Anthropologie studiował anatomię. W 1905 r. zorganizował pierwszą w Polsce Pracownię Antropologiczną dla Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie. W latach 1906-1913 działał w Towarzystwie Kultury Polskiej. Od 1907 r. był członkiem korespondentem towarzystwa antropologicznego w Paryżu. Od 1907 r. był członkiem rzeczywistym towarzystw antropologicznych w Wiedniu i Berlinie. W 1908 r odbył staż w Instytucie Antropologicznym w Budapeszcie. Prowadził badania naukowe w Naturhistorisches Hofmuseum w Wiedniu. Od 1909 r. należał do towarzystwa antropologicznego w Brukseli. W 1909 r. zorganizował Komisję Antropologiczną Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, którego członkiem rzeczywistym został w 1910 r. W 1910 r. był delegatem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego na Międzynarodowym Kongresie Amerykanistów w Buenos Aires, przewodniczył pracom sekcji antropologicznej Kongresu. Prowadził studia w muzeach Buenos Aires i La Platy, a w latach 1911-1912 w muzeach włoskich, w Padwie, Bolonii i Florencji. Od 1912 r. prowadził zajęcia z anatomii na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego i na Kursach Miłkowskiego. W 1913 r. prowadził badania groty w Łazach i grodziska w Sokolej Skale (Kielecczyzna) dla Elizabeth Thompson Science Fund. W 1913 r. został członkiem Królewskiego Instytutu Antropologicznego Anglii i Irlandii w Londynie. Prowadził badania terenowe na Kijowszczyźnie finansowane przez Oddział Antropologicznego United States Museum w Waszyngtonie. Eksplorował groty i schroniska skalne przy ujściu Briusy do Jenisjeju. Badał cmentarzysko protohistoryczne w Niewiadomej w Siedleckiem. Od 1914 r. był członkiem Towarzystwa Przedhistorycznego w Berlinie. Jego eksplorację kurhanów na Wołyniu przerwał wybuch wojny w sierpniu 1914 r. W czasie pierwszej wojny światowej pozostawał w Warszawie. W 1916 r. objął stanowisko dziekana Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Uniwersytetu Warszawskiego. W 1917 r. został członkiem zarządu i zastępcą sekretarza generalnego Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Przekształcał w 1918 r. Towarzystwo Kursów Naukowych w Wolną Wszechnicę Polską. W latach 1919-1924 był sekretarzem generalnym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. W 1919 r. został członkiem komitetu organizacyjnego Międzynarodowego Instytutu Antropologii w Paryżu. W 1920 r. wybrano go na członka rzeczywistego i członka Rady Zarządzającej Instytutu. W 1920 r. nie przyjął propozycji objęcia stanowiska kierownika Katedry Antropologii na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Rozbudował Pracownię Antropologiczną Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie do Instytutu Nauk Antropologicznych. Od 1920 r. współorganizował Oddział Antropologii Militarnej. W 1921 r. objął stanowisko przewodniczącego Instytutu Nauk Biologicznych i zarazem kierownika Zakładu Antropologii. W 1922 r. uczestniczył Międzynarodowym Kongresie Geografów i Etnologów w Marsylii. W 1924 r. wziął udział w II Zjeździe Międzynarodowego Instytutu Antropologii w Pradze. W 1924 r. został członkiem Komisji Geograficznej Polskiej Akademii Umiejętności, a także Towarzystwa Miłośników Przyrody, Antropologii i Etnografii w Moskwie. W 1925 r. wziął udział w Międzynarodowym Zjeździe Geografów w Kairze. Poznał wówczas zbiory muzealne Kairu i Cypru. Przeprowadził obserwacje antropologiczne w Syrii, na Rodos i na Cyprze. W 1926 r. został członkiem Towarzystwa Antropologii Fizycznej w Monachium. Uzyskał tam stopień doktora rerum naturalium (nostryfikował go na wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego). Wziął także udział w zjazdach naukowych w Paryżu (50-lecie 'Ecole d'Anthropologie), Salzburgu, Monachium. W 1927 r. uczestniczył w zjazdach naukowych w Kilonii i Amsterdamie. 28 kwietnia 1927 r. uzyskał habilitację z zakresu antropologii na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1929 r. prowadził badania kolonistów polskich w Paranie. Jednocześnie wygłosił cykl wykładów w Rio de Janeiro, Kurytybie i São Paulo. W 1930 r. powołano go na członka korespondenta Portugalskiego Towarzystwa Antropologicznego w Porto. Także w 1930 r. wziął udział w IV Zjeździe Międzynarodowego Instytutu Antropologii w Coimbrze w Portugalii. Przewodniczył pracom sekcji dziedziczności i eugeniki Zjazdu. W 1931 r. uczestniczył w zjeździe monachijskiego Towarzystwa Antropologii Fizycznej we Wrocławiu i II Zjeździe Pomorzoznawczym organizowanym przez Instytut Bałtycki w Toruniu. W latach akademickich 1931/1932 i 1932/1933 był wybierany na funkcję dziekana Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Wolnej Wszechnicy Polskiej. W 1932 r. został członkiem Towarzystwa Anatomicznego Portugalsko-Hiszpańsko-Amerykańskiego w Lizbonie. Na zaproszenie rządu argentyńskiego wziął udział w Międzynarodowym Zjeździe Amerykanistów w La Plata, przewodniczył pracom sekcji antropologicznej Zjazdu. Przeprowadził wówczas w Muzeach Narodowych w La Plata i Buenos Aires studia nad zagadnieniem starożytności człowieka w Argentynie. Wygłosił cykl wykładów w Muzeum Narodowym w Buenos Aires i na uniwersytecie w La Plata. Odwiedził ponownie w 1932 r. Brazylię: w Rio de Janeiro wygłosił wykłady w Academia Brasileira de Letras. W Londynie przestudiował zbiory antropologiczne British Museum i Royal College of Surgeons. W 1933 r. został powołany do komitetu do badań kryminalno-biologicznych przy Departamencie Karnym Ministerstwa Sprawiedliwości. Prowadził badania antropologiczne nad więźniami. W 1933 r. został członkiem zwyczajnym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego oraz członkiem korespondentem Instytutu Bałtyckiego w Toruniu. Wybrano go w 1933 r. na funkcję prorektora Wolnej Wszechnicy Polskiej. 10 listopada 1933 r. mianowano go na stanowisko profesura nadzwyczajnego antropologii. 14 grudnia 1933 r. objął stanowisko kierownika Zakładu Antropologii na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zapoczątkował terenowe badania antropologiczne na Górnym Śląsku. W 1934 r. został członkiem Komitetu Wydawnictw Śląskich Polskiej Akademii Umiejętności. W 1935 r. wybrano go na członka honorowego Polskiego Towarzystwa Eugenicznego. Z ramienia tego Towarzystwa brał udział w Europejskim Zjeździe Eugenicznym w Amsterdamie. Został aresztowany 6 listopada 1939 r. w czasie Sonderaktion Krakau. Przy aresztowaniu zrewidowano go. Po przewiezieniu krytą ciężarówką przez Gołębią, Wiślną, Zwierzyniecką, Podwalem, Karmelicką, Alejami Trzech Wieszczów do więzienia Montelupich został wpisany do więziennej ewidencji. 7 listopada 1939 r. ok. 10,00 rano przewieziono go do koszar 20. pułku piechoty przy ul. Mazowieckiej. 8 listopada 1939 r. około południa Fritz Arlt bezskutecznie proponował mu w koszrarach na ul. Mazowieckiej zwolnienie z więzienia w zamian za podjęcie współpracy z  Wydziałem Ludności i Opieki Społecznej w rządzie Generalnego Gubernatorstwa. 9 listopada 1939 r. został wywieziony koleją z Krakowa-Łobzowa do więzienia we Wrocławiu. 10 listopada 1939 r. osadzono go w więzieniu karnym przy Kletschkauerstrasse 31 (obecnie ul. Kleczkowska) lub więzieniu śledczym przy Freiburgerstrasse (obecnie ul. Świebodzka). 27 listopada 1939 r. po godz. 20,00 został przewieziony karetką więzienną na dworzec główny we Wrocławiu. Po dwugodzinnym oczekiwaniu w tunelu pod torami kolejowymi zapędzono go do pociągu. 28 listopada 1939 r. z przystanku leśnego za stacją kolejową w Oranienburgu około godz. 16,00 w padającym deszczu ze śniegiem przepędzono go do bramy KL Sachsenhausen i poddano procedurze przyjęcia (kąpiel, strzyżenie, odebranie ubrań, pieniędzy i zegarków, wydanie obozowych pasiaków. 29 listopada 1939 r. zapoznano go z regulaminem obozowym i przydzielono do baraku. 5 grudnia 1939 r. został na wieczornym apelu pobity przez SS-manów z załogi obozu. Przeszedł w obozie tyfus i zapaleniu płuc. Przed zwolnieniem go z obozu 23 kwietnia 1940 r. esesmani znęcali się nad nim psychicznie przez parę godzin, pozorując m.in. rozstrzelanie; musiał także podpisać oświadczenie, że jest zupełnie zdrowy, że zobowiązuje się nie nawiązywać żadnego kontaktu z przedstawicielami rządu polskiego, że nie ma prawa sabotować rozporządzeń władz niemieckich i że nie będzie krytykował działalności NSDAP. Wrócił do Krakowa. 20 stycznia 1945 r. objął kierownictwo Katedry i Zakładu Antropologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1946 r. został mianowany profesorem zwyczajnym. W 1947 r. został członkiem korespondentem Towarzystwa Włoskiego Antropologii i Etnografii. W 1948 r. reprezentował Polskę w Brukseli na III Kongresie Nauk Antropologicznych i Etnologicznych. W tym samym 1948 roku objął funkcję wiceprezesa Polskiego Towarzystwa Anatomicznego i został członkiem korespondentem Towarzystwa Antropologicznego Czecho-Słowackiego, a także uczestniczył w XXIX Międzynarodowym Kongresie Amerykanistów w Nowym Jorku. W 1951 r. wybrano go czynnym członkiem Polskiej Akademii Umiejętności. 30 września 1960 r. przeszedł na emeryturę.             
Zmarł 28 czerwca 1966 r. w Krakowie. Został pochowany na Cmentarzu Salwatorskim.            
Odznaczony Krzyż Kawalerski Orderu Polonia Restituta, Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta, Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta, Orderem Sztandaru Pracy I klasy, francuskimi Krzyżem Oficerskim Orderu Legii Honorowej, Krzyżem Kawalerskim Orderu Legii Honorowej.             
Był żonaty z Eugenią Piotrowską, miał syna Olgierda (urodzonego w 1916 r., cichociemnego „Stewa”, rozstrzelanego w 1943 r.).   
Gwiazdomorski Jan, Wspomnienia z Sachsenhausen, Kraków 1969, s. 274; Łoza Stanisław, Czy wiesz kto to jest?, Warszawa 1938, s. 701; Nowa encyklopedia powszechna PWNt. 6, Warszawa 1998; S. Jerzy, Kto to przypomni Niemcom?http://web.archive.org/web/ 20110719042740/http://lists.ceti.pl/pipermail/wiec/20071011/011790.html [dostęp 19 czerwca 2020]; Stołyhwo Kazimierz, „W niewoli u N.S.D.A.P. Zestawienie biograficzne w okresie 1 września 1939 - 18 stycznia 1945”, Kraków 1946; Wroński Tadeusz, Kronika okupowanego Krakowa, Kraków 1974, s. 93;