Z Małopolska w II Wojnie Światowej
SZCZOTKA Stanisław.
Urodzony 13 lutego 1912 r. w Milówce. Syn Stanisława i Weroniki. Miał liczne rodzeństwo. Szkołę powszechną ukończył w Milówce. W 1930 r. zdał maturę w gimnazjum w Żywcu i podjął studia historyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Działał w Polskiej Akademickiej Młodzieży Ludowej. Bronił Żydów przed Młodzieżą Wszechpolską. W 1934 r. obronił pracę magisterską. W tym samym 1934 r. został współzałożycielem Towarzystwa Miłośników Ziemi Żywieckiej. W 1935 r. ostał zatrudniony w Komisji Historycznej Polskiej Akademii Umiejętności z zadaniem opracowania i udostępnienia jej zbiorów. W 1936 r. uzyskał stopień naukowy doktora filozofii. Współorganizował Uniwersytet Ludowy w Wierzchosławicach. Od 1937 r. pracował na stanowisku asystenta katedry historii kultury Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zajmował się historią Żywiecczyzny. Należał do Stronnictwa Ludowego. Prowadził wykłady na kursach dla działaczy terenowych Stronnictwa Ludowego. Współorganizował w 1937 r. strajk chłopski, ale już w maju 1937 r. informował działaczy, że marszu na Warszawę nie będzie ponieważ kierownictwo krajowe obawia się otwartego starcia z policją i wojskiem i krwawych ofiar. Odrzucał wówczas możliwość jakiejkolwiek współpracy z endecją, natomiast dopuszczał taktyczne sojusze z socjalistami przy realizacji ich niektórych postulatów programowych. Utrzymywał kontakt w pozostającym na emigracji Wincentym Witosem dostarczając mu informacji o sytuacji w kraju. Działał w Kole Krakowskiego Zrzeszenia Inteligencji Ludowej i Przyjaciół Wsi. W 1938 r. zakładał kwartalnik „Gronie” i został jego redaktorem. Współorganizował Muzeum Regionalne w Żywcu. Organizował wykopaliska na stanowisku z okresu kultury łużyckiej na żywieckim Grojcu. We wrześniu 1939 r. Niemcy w Cieszynie przejęli i zniszczyli nakład drugiego tomu opracowanego przez niego tłumaczenia z łaciny Dziejopisu Żywieckiego autorstwa Andrzeja Komonieckiego. Został aresztowany 6 listopada 1939 r. w czasie Sonderaktion Krakau. Przy aresztowaniu zrewidowano go. Po przewiezieniu krytą ciężarówką przez Gołębią, Wiślną, Zwierzyniecką, Podwalem, Karmelicką, Alejami Trzech Wieszczów do więzienia Montelupich został wpisany do więziennej ewidencji. 7 listopada 1939 r. ok. 10,00 rano przewieziono go do koszar 20. pułku piechoty przy ul. Mazowieckiej. 9 listopada 1939 r. został wywieziony koleją z Krakowa-Łobzowa do więzienia we Wrocławiu. 10 listopada 1939 r. osadzono go w więzieniu karnym przy Kletschkauerstrasse 31 (obecnie
ul. Kleczkowska) lub więzieniu śledczym przy Freiburgerstrasse (obecnie ul. Świebodzka).
27 listopada 1939 r. po godz. 20,00 został przewieziony karetką więzienną na
dworzec główny we Wrocławiu. Po dwugodzinnym oczekiwaniu w tunelu pod torami
kolejowymi zapędzono go do pociągu. 28 listopada 1939 r. z przystanku leśnego
za stacją kolejową w Oranienburgu około godz. 16,00 w padającym deszczu ze
śniegiem przepędzono go do bramy KL Sachsenhausen i poddano procedurze
przyjęcia (kąpiel, strzyżenie, odebranie ubrań, pieniędzy i zegarków, wydanie
obozowych pasiaków. 29 listopada 1939 r. zapoznano go z regulaminem obozowym i
przydzielono do baraku. 8 lutego 1940 r. zwolniono go z obozu (wg. innych źródeł 4 marca 1940 r. został przeniesiony do KL Dachau. Zwolniono go z KL Dachau 14 września 1940 r.). Należał do konspiracyjnego Stronnictwa Ludowego „Roch”. Używał pseudonimu „Weroncyn”. Współorganizował konspiracyjne pisma ludowe „Znicz” i „Myśl ludową”. Prowadził szkolenia polityczne na Kielecczyźnie i Lubelszczyźnie. Działał w spółdzielczości wiejskiej, był lustratorem Oddziału Okręgowego w Kielcach. Był też zastępcą komendanta powiatowego Batalionów Chłopskich w Stopnicy. Brał bezpośredni udział w walkach. W jednej z akcji został ranny. Organizował partyzancki szpital. 2 sierpnia 1944 r. w czasie potyczki oddziałów Batalionów Chłopskich z 8. szwadronem niemieckiej 17. Dywizji Pancernej pod Słupią sprowadził na pomoc trzy sowieckie pojazdy pancerne. Został aresztowany w czasie partyzanckich walk wspierających Sowietów na przyczółku sandomiersko-baranowskim. Zbiegł z transportu do obozu koncentracyjnego. Ukrywał się w Krakowie. 1 stycznia 1946 r. powrócił do pracy na Uniwersytecie Jagiellońskim. W lipcu 1945 r. uzyskał habilitację na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. 25 listopada 1945 r. wybrano go na prezesa krakowskiego koła Polskiego Stronnictwa Ludowego. Był wielokrotne zatrzymywany, a jego mieszkanie przeszukiwane przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego. W lipcu 1946 r. zrezygnował ze stanowiska w Polskim Stronnictwie Ludowym i wycofał się z działalności politycznej. Było to związane z szykanami politycznymi w Krakowie i przeniesieniem 1 września 1946 r. do Poznania na stanowisko profesora historii i socjologii wsi na Wydziale Rolniczo-Leśnym Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Pracował społecznie w Polskim Towarzystwie Historycznym. W 1952 r. został przeniesiony na stanowisko profesora nadzwyczajnego, kierownika Katedry Historii Gospodarczej na Wydziale Filozoficzno-Historycznym. W 1953 r. wybrano go na stanowisko dziekana Wydziału Filozoficzno-Historycznego Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Na początku lat 50. XX w. został złamany psychicznie. Przeszedł w swojej pracy na „pozycje marksistowskie”. W listopadzie 1953 r. zmuszono go do wstąpienia w szeregi kandydatów na członka Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Ostatecznie członkiem PZPR nie został. W 1954 r. został kierownikiem Pracowni Historycznej Rolnictwa i Hodowli w Polsce Instytutu Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk.
Zginął 11 sierpnia 1954 r. w wypadku kolejowym pod Kępnem. Pochowano go na Cmentarzu Górczyńskim w Poznaniu.
Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Krzyżem Partyzanckim, Medalem Zwycięstwa i Wolności.
Borkowski Jan, Stronnictwo Ludowe na Kielecczyźnie w latach 1931–1939, s. 152–153; Broda Józef, Stanisław Szczotka, [w:] Wybitni historycy wielkopolscy, pod red. Jerzego Strzelczyka, Poznań 2010, s. 275-284; Brückner Aleksander, Encyklopedia staropolska, tom II,
Warszawa 1990; Dominko Józef, Wspomnienia o działalności Spółdzielczości Spożywców w okresie okupacji hitlerowskiej, „Roczniki Dziejów Ruchu Ludowego” 1962 nr 4, , s. 249; Gmitruk Janusz, Konspiracyjny ruch ludowy na Kielecczyźnie 1939–1945, Warszawa 1978, s. 28, 94, 200, 329; Gwiazdomorski Jan, Wspomnienia z Sachsenhausen, Kraków 1969, s. 274]; Janik Jan, Stanisław Adam Szczotka (1912-1954) - zarys biografii. „Gronie”
2013, t. XIII, s. 29-37; Jaroszyk-Pawlukiewicz Joanna, Stanisław Szczotka, „Zeszyty Wiejskie”, z. XXIII, 2017 http://zhg.amu.edu.pl/kierownicy-zhg/szczotka/ [dostęp 10 września 2020]; Jeziorski J., Legenda Stanisława Szczotki, „Kalendarz Beskidzki” 2012, s. 88–92; Kowal Stefan, Rynic Mariusz, Szczotka Stanisław Adam pseudo „Weroncyn” (1912–1954) [w:] Polski Słownik Biograficzny, Warszawa-Kraków 2011, tom 47, s. 438-441; Księga Pamiątkowa Szkoły Realnej i Państwowego Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego im. M. Kopernika w Żywcu, Żywiec 1959, s. 133, 279–282; Ludzie Żywiecczyzny – Profesor Stanisław Szczotka www.zywiec.pl, [dostęp 23 lipca 2019]; Malec J., Projekt utworzenia Uniwersytetu Ludowego w Wierzchosławicach, [w:] Wierz-chosławice. Dzieje wsi i gminy, pod red. F. Kiryka i Z. Ruty, Kraków 1994, s. 396; Matuszewska Wilhelmina, Chłopski czyn u schyłku II Rzeczpospolitej, Warszawa 1973, s. 224, 231, 232, 243; Miciński Henryk Czesław, Ludowe twierdze. Działalność Batalionów Chłopskich na terenie środkowej Lubelszczyzny 1940–1944, Warszawa 2009, s. 213; Przybysz Kazimierz, Wojtas Andrzej, Bataliony Chłopskie, t. I. Geneza i rozwój struktury organizacyjnej, Warszawa 1985, s. 235; Rutkowski Tadeusz Paweł, Stanisław Kot 1885–1975. Między nauką a polityką, Warszawa 2012, s. 5–7; S. Jerzy, Kto to przypomni Niemcom? http://web.archive.org/web/20110719042740/http://lists.ceti.pl/pipermail/wiec/20071011/011790.html [dostęp 19 czerwca 2020]; Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego, Warszawa 1989 s. 388–389; Sułtanek A., 100 rocznica urodzin prof. Stanisława Szczotki, Milówka 2014; Turkowski Romuald,Stanisław
Szczotka – historyk dziejów wsi i działacz ludowy (1912–1954), [dostęp 10 września 2020]; Urbańczyk Stanisław, Uniwersytet za kolczastym drutem, Kraków 2014, s. 79, 273; Wnętrzak Paweł, [1], „Żywiec Info” [dostęp 23 lipca 2019-07-23]; Woźniak , Stanisław Szczotka, [w:] Urbaniec i inni red., Słownik biograficzny Żywiecczyzny t. 1, Żywiec 1995, s. 206-207; Woźniak H., [2]Zarys dziejów Towarzystwa Miłośników Ziemi Żywieckiej (1934-2004), [dostęp 23 lipca 2019]; Wroński Tadeusz, Kronika okupowanego Krakowa, Kraków 1974, s. 47, 407; Zakrzewski Andrzej, Wincenty Witos, Warszawa 1985, s. 72–104; <span style="color:black" />
