Z Małopolska w II Wojnie Światowej
SPYCHALSKI Józef „Czarny”, „Grudzień”, „Jurand”, „Lawina”, „Luty”, „Maciej”, „Socha”, „Soroka”, „Stryjek”, „Taran”, „Włast”,
używał nazwisk Józef
Jurand, Józef Szymborski (1898 – 1944), oficer Wojska
Polskiego.
Urodzony 19 marca 1898 r. w Łodzi. Syn Józefa (majstra włókienniczego) i Franciszki z d. Liśkiewicz. Miał brata Mariana (marszałka ludowego Wojska Polskiego). Od
najmłodszych lat
brał udział w ruchu niepodległościowym. Był
członkiem Polskiej
Organizacji Wojskowej. Jesienią 1918 r. uczestniczył w akcjach rozbrajania Niemców. Od 1918 r. podjął służbę
stałą w Wojsku Polskim. W
1919 r. został awansowany na
stopień porucznika. Podczas
wojny polsko –
bolszewickiej służył w 28. pułku piechoty Strzelców Kaniowskich. Od
1924 r. służył w 70. pułku
piechoty w Pleszowie. W 1925 r. otrzymał awans na stopień kapitana. W 1938 r. został w stopniu majora dowódcą Baonu Stołecznego w Warszawie, na którego czele we wrześniu 1939 r. brał udział w obronie stolicy na odcinku Warszawa
– Północ. Po kapitulacji Warszawy nie
poszedł do niewoli
niemieckiej i natychmiast wstąpił szeregi
Służby Zwycięstwu Polski. Przysięgę konspiracyjną
złożył 28 września
1939 r. Został pierwszym
komendantem Okręgu
Lubelskiego Służby Zwycięstwu Polski (od początku 1940 r. Związku Walki Zbrojnej), który
organizował od podstaw.
Występował wówczas pod pseudonimami „Socha” i „Stryjek” oraz pod fałszywym nazwiskiem Józef Jurand. Ze
względu na zagrożenie aresztowaniem w połowie 1940 r. został przeniesiony do sztabu Głownej Komendy Związku Walki Zbrojnej i otrzymał awans na stopień podpułkownika. Natomiast jesienią 1940 r. skierowano go na stanowisko
komendanta Obszaru Północno-Wschodniego Związku Walki Zbrojnej. 17 lub 18 listopada 1940 r. został aresztowany przez NKWD w Morusach
koło Tykocina, w drodze do
Wilna. Po zawarciu układu
Sikorski-Majski został
zwolniony z wiezienia. Wstąpił do Armii
Polskiej, formowanej na terenach ZSRR przez generała dywizji Władysława Andersa. Generał Władysław Sikorski , w czasie swojej wizyty w
ZSRR w grudniu 1941 r. spośród licznego grona oficerów formującego się sztabu Armii Polskiej, wziął ze sobą w drodze powrotnej do Londynu jedynie
jego. Przeszkolono go w ośrodku dla cichociemnych i 6 marca 1942 r. awansowano na
stopień pułkownika. Nocą z 30 na 31 marca 1942 r.
został zrzucony do kraju w
ramach operacji lotniczej „Legging”.
Zgodnie z tradycją powinien
zostać wówczas awansowany
na kolejny stopień, w tym
wypadku mianowany na stopień
generalski. Otrzymał
specjalne pełnomocnictwa od
generała Władysława Sikorskiego. Przeznaczono go na
stanowisko zastępcy
Komendanta Głównego Armii
Krajowej (funkcji tej nigdy nie objął). Wylądował poza
placówką
zrzutową w rejonie
Tłuszcza i samodzielnie
przedostał się do Stanisławowa. 11 maja 1942 r. objął funkcję inspektora Komendy Głównej Armii Krajowej. 1 listopada 1942
r. został mianowany
komendantem Okręgu
Krakowskiego Armii Krajowej. Używał wówczas
pseudonimu „Luty”.
Zorganizował przede
wszystkim Sztab Okręgu,
usamodzielnił
Podokręg Rzeszowski,
rozwinął Kedyw,
zaktywizował
działalność oddziałów partyzanckich i wywiadu,
pomocniczą służbę
wojskową itp. Reorganizacja
trwała do wiosny 1943 r., a
jej rezultatem było
utworzenie we wszystkich ośmiu Inspektoratach Okręgu oddziałów
dyspozycyjnych i plutonów dywersyjnych na szczeblach Obwodów oraz nowych
oddziałów leśnych. Obok prac organizacyjnych
nasiliła się działalność sabotażowo-dywersyjna. Od 1942 r.
prowadził pertraktacje
scaleniowe z komendantem Okręgu Małopolskiego
Batalionów Chłopskich
Narcyzem Wiatrem „Zawojna”. W
drugiej połowie 1943 r.
powołał do sztabu Inspektoratu Krośnieńskiego Armii Krajowej J. Janaska z
Polskiej Partii Socjalistycznej Wolność Równość
Niepodległość. Zimą 1944 r. poczyniono przygotowania do
utworzenia na wiosnę
szerokiego frontu działań bojowych, a
wiosną i latem 1944 r.
działania przeszły w fazę walk partyzanckich. Rezultaty tych walk
były w znacznym stopniu jego
zasługą. Początkowo mieszkał przy ul. Brodzińskiego, później u mianowanego przez siebie oficerem
do specjalnych poruczeń
Franciszka Ponickiego. 24 marca 1944 r. został aresztowany przez gestapo przy ul.
Sebastiana 23 w Krakowie. Osadzono go w specjalnie zabezpieczonej celi na II
piętrze więzienia Montelupich. Pomimo specjalnych
środków
bezpieczeństwa
zdołał nawiązać grypsowy kontakt z Komendą Okręgu. Planowana akcja jego odbicia nie
powiodła się. Wyższy dowódca SS i Policji w Generalnym
Gubernatorstwie SS-Gruppenführer Wilhelm Koppe usiłował nakłonić go do współpracy, zezwolono mu na widzenie z
żoną co było wyjątkowym przypadkiem. Wywieziono go z
więzienia przy ul.
Montelupich w głąb III
Rzeszy.
Został
zamordowany w sierpniu 1944 r. w KL Sachsenhausen. Wg innych źródeł zamordowano go jeszcze w więzieniu Montelupich.
Odznaczony
Krzyżem Orderu Virtuti
Militari IV i V klasy, Krzyżem Niepodległości,
Krzyżem Walecznych i
Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami.
Był żonaty.
CAW akta personalne AP 16140, AP 31849,
KNzM 6.06.1931, KZ 23-489, odrzucono 4.05.1936; Bartosz Władysław, Płk Józef
Spychalski (1898-1944) „Luty”
(Komendant Okręgu
Krakowskiego AK od XI 1942 do III 1944), „Zeszyty Wojnickie” 1997 r.; Bratko Józef, Gestapowcy, Kraków 1985; Bystrzycki
Przemysław, Znak cichociemnych, Warszawa 1985;
Dąbrowa-Kostka
Stanisław, Przygotowania do rozbicia więzienia Montelupich, „W Marszu
1939-1945” nr 9;
Dąbrowa-Kostka
Stanisław, W okupowanym Krakowie, Warszawa 1972;
Fieldorf Maria, Zachuta Leszek, Generał „Nil” August Emil Fieldorf, Warszawa 1993; Głowacki L., Obrona Warszawy i Modlina
1939, Warszawa 1985; Grzywacz-Świtalski Łukasz, Z
walk na Podkarpaciu, Warszawa 1971; Jankowski
Stanisław Maria,
Monte, Warszawa 1983;
Kostka Stanisław,
Próba odbicia płk Spychalskiego, „Tygodnik
Powszechny” nr 22/1963;
Ney-Krwawicz Marek, Komenda Główna Armii Krajowej
1939-1945, Warszawa 1990; Rocznik oficerski 1932, Warszawa 1932;
Siemaszko Z., Narodowe Siły Zbrojne,
Londyn 1982; Stachiewicz Piotr, Parasol. Z dziejów
oddziału do
zadań specjalnych
Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej AK, Warszawa 1981; Ślaski Jerzy, Bitwa-Fundament, Warszawa 1985;
Tucholski Jędrzej,
Cichociemni, Warszawa 1989;
Walter-Janke Zygmunt, Książka o Wachlarzu, „Wojskowy
Przegląd
Historyczny” 1986 nr 3 s.
232-240; Wnuk W., Walka podziemna na
szczytach, Warszawa1980; Żaroń Piotr, Armia Polska w ZSRR, Warszawa
1981;