Z Małopolska w II Wojnie Światowej

SZTUMBERK-RYCHTER Tadeusz Ignacy „Miłosz”, „Tadeusz”, „Żegota” używał nazwisk Sergiusz Bojarski i Tadeusz Klimkowski (1907 - 1972), oficer Armii Krajowej.        
Urodzony 19 sierpnia 1907 r. w Koluszkach. Syn Witolda Rychtera (urzędnika kolejowego) i Stefanii z d. Klimkowskiej. Wychowywał się w Skierniewicach, Piotrkowie Trybunalskim i Włocławku. W czasie I wojny światowej został ewakuowany do Czerepowa w Rosji. Początkowo uczył się tylko w rodzinnym domu. Od 1917 r. uczęszczał do Szkoły Polskiej Macierzy w Moskwie. W maju 1918 r. wrócił do Kraju. Był uczniem Gimnazjum Kulwiecia w Warszawie, Gimnazjum Ziemi Kujawskiej we Włocławku i od 25 maja 1926 r. Gimnazjum Męskiego im. J. Długosza we Włocławku, gdzie 17 czerwca 1927 r. zdał maturę. Od października 1927 r. studiował prawo na Uniwersytecie Warszwskim. Od 1927 r. był redaktorem „Słowa Kujawskiego”. Studia przerwał ze względu na trudne warunki materialne w 1929 r. Od 13 sierpnia 1929 r. był podchorążym Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim. 27 listopada 1929 r. został awansowany na stopień bombardiera. 1 marca 1930 roku otrzymał awans na stopień kaprala. 20 czerwca 1930 r. został awansowany na stopień stopniu plutonowego podchorążego. 21 czerwca 1930 r. przeniesiono go do 4. pułku strzelców podhalańskich. 15 września 1930 r. został awansowany na stopień ogniomistrza i następnego dnia przeniesiony do rezerwy. Od 13 października 1931 r. służył w Szkole Podchorążych Rezerwy. 10 sierpnia 1932 r. skierowano go na praktykę do 4. pułku artylerii lekkiej w Toruniu. 14 sierpnia 1932 r. został awansowany na stopień starszego ogniomistrza. 14 października 1932 r. wrócił po praktyce w pułku do Szkoły Podchorążych Artylerii w Toruniu. Mieszkał w Krakowie przy ul. Litewskiej 4. W 1933 r. był oficerem kierunkowym rewii kawalerii w Krakowie. Później dowodził plutonem łączności. Od 29 stycznia 1934 r. do 17 lutego 1934 r. był na kursie narciarskim w Worochcie. Kolejno dowodził plutonem 1. baterii, był adiutantem dywizjonu i w 1938 r. dowódcą baterii w 5. dywizjonie artylerii konnej. W 1936 r. awansowano go na stopień porucznika 26 września 1938 r. zmienił rodowe nazwisko „Rychter” dodając do niego pierwszy człon „Sztumberk” wywodzący się z pseudonimu ojca. W styczniu 1939 r. zdał egzamin do Wyższej Szkoły Wojennej. W marcu 1939 r. zaliczył kurs w Rembertowie. Od maja 1939 r. był oficerem placu w Oświęcimiu. W lipcu 1939 r. przydzielono go na praktykę do 8. pułku ułanów. W sierpniu 1939 r. odbywał praktykę w 2. pułku lotniczym. 24 sierpnia 1939 r. został wyznaczony na stanowisko oficera zwiadu 5. dywizjonu artylerii konnej. Od 1 września 1939 r. był II oficerem artylerii 6. Dywizji Piechoty Armii „Kraków”. W czasie odwrotu na wschód był oficerem przeprawowym w Uściu Solnym. Do niemieckiej niewoli dostał się 20 września 1939 r. W październiku 1939 r. zbiegł przebrany za kobietę z obozu w Bochni. Ukrywał się w Krakowie jako ukraiński student Sergiusz Bojarski z indeksem dostarczonym przez Münnicha. Od listopada 1939 r. był oficerem do zleceń pułkownika Tadeusza Komorowskiego. W lutym 1940 r. został oficerem ewidencyjnym Komendy Obszaru Krakowskiego Związku Walki Zbrojnej. Przeniesiono go 31 sierpnia 1940 r. do Warszawy na stanowisko szefa II Oddziału Okręgu Warszawskiego Związku Walki Zbrojnej. Mieszkał w Warszawie przy ul. Raszyńskiej 58. Formalnie był zatrudniony jako buchalter w firmie handlu drewnem Schmidta. 22 stycznia 1941 r. został awansowany na stopień kapitana ze starszeństwem 11 listopada 1941 r. Od kwietnia 1942 r. był szefem wywiadu ofensywnego Wydziału II Komendy Obszaru Warszawa Armii Krajowej. Jesienią 1942 r. został zastępcą szefa komórki legalizacyjnej „Park” w Warszawie. We wrześniu 1942 r. brał udział w wysadzeniu transportu pod Radomiem. Od marcu 1943 r. dowodził „Kompanią Warszawską” na Lubelszczyźnie. W czerwcu 1943 r. wyznaczono go na stanowisko zastępcy dowódcy Kedywu Inspektoratu Biłgoraj Armii Krajowej. Od 30 listopada 1943 r. dowodził 9. pułkiem piechoty Armii Krajowej. Jesienią 1943 r. dowodził nieudanym atakiem na posterunek policji w Księżopolu. Dowodził 23 września 1943 r. rozbiciem więzienia w Biłgoraju. W grudniu 1943 r. został przeniesiony na stanowisko szefa sztabu Okręgu Polesie Armii Krajowej, a potem Okręgu Wołyń Armii Krajowej. Od lutego 1944 r. był szefem sztabu 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej, od 28 lutego 1944 r. przebywał w Dywizji. Pertraktował 8 marca 1944 r. w Rymaszach z Węgrami o przekazanie broni dla 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej. Kontaktował się 20 marca 1944 r. w Radomlu z oficerami Armii Czerwonej. 12 kwietnia 1944 r. awansowano go na stopień majora ze starszeństwem z 3 maja 1944 r.. Od 18 kwietnia 1944 r. był dowódcą 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej (inne źródła podają że od 4 maja 1944 r. do 16 lipca 1944 był p.o. dowódcą 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej). 16 lipca 1944 r. zdał dowództwo 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej. 17 lipca 1944 r. uczestniczył w odprawie dla oficerów Armii Krajowej w Lublinie. Wyjechał 19 lipca 1944 r. na urlop do Warszawy. Używał wówczas nazwiska „Tadeusz Klimkowski”. W czasie powstania warszawskiego prowadził pertraktacje z Rosjanami i Węgrami. W sierpniu 1944 r. został aresztowany w Świdrze (wg. innych źródeł w Józefowie) i przewieziony samolotem do Charkowa. W 1947 r. przeniesiono go do Griazowca i Diagilewa koło Riazania. Zbiegł z łagru, został schwytany i osadzony w obozie dla jeńców niemieckich w Wystruciu. 18 kwietnia 1948 r. wrócił do Kraju. Od czerwca 1948 pracował w Centrali Zbytu Produktów Przemysłu Węglowego w Katowicach - Oddział w Warszawie w wydziale administracyjno - gospodarczym, m.in. na stanowisku kierownika tego wydziału. 28 grudnia 1949 r. zweryfikowano mu w ludowym Wojsku Polskim stopień podporucznika. Od lutego 1951 r. był starszym inspektorem w Centralnym Zarządzie Uzdrowisk Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej. Od kwietnia 1952 r. pracował fizycznie w Zjednoczonych Zespołach Gospodarczych „Inco”. Od marca 1953 r. był pracownikiem umysłowym Zjednoczonych Zespołów Gospodarczych „Inco”. W listopadzie 1953 r. został kierownikiem administracyjno - gospodarczym Oddziału „Bitum” w Warszawie. W lutym 1954 r. przeniesiono go do Oddziału w Zakopanem. W czerwcu 1954 r. został przeniesiony do Oddziału przy ul. Białostockiej w Warszawie. W grudniu 1957 r. został kierownikiem tego Oddziału. W 1959 r. wybrano go na członka Rady Naczelnej Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. 16 czerwca 1959 r. zweryfikowano mu stopień majora. Od grudnia 1961 r. był zastępcą dyrektora ds. administracyjno - finansowych Zakładu Zjednoczonych Zespołów Gospodarczych na Żeraniu. W kwietniu 1964 r. został dyrektorem zakładów w Górze Kalwarii. 14 lutego 1968 r. awansowano go na stopień podpułkownika. W 1969 r. został wybrany członkiem Zarządu Głównego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Od stycznia 1970 r. był wicedyrektorem w Biurze Nadzoru Gospodarczego Zarządu Przemysłu i Handlu Zjednoczonych Zespołów Gospodarczych. Od lutego 1971 r. ze względu na stan zdrowia pracował jedynie na 1/6 etatu jako doradca dyrektora. 1 marca 1972 r. wrócił na pełny etat, na stanowisko wicedyrektora. Był autorem szeregu artykułów wspomnieniowych i książki Artylerzysta piechurem wydanej w 1968 r. w Warszawie.        
Zmarł 14 marca 1972 r. w Warszawie.        
Był żonaty z Marią Ratyńską (wg. innych dokumentów z Krystyną Marią Rogala-Rogalską).        
Odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V klasy (1943), czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Brązowym Krzyżem Zasługi (1938), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie), Krzyżem Partyzanckim, Medalem Za Zasługi dla Obronności Kraju.        
CAW, Akta osobowe T. I. Sztumberk-Rychtera; AK w dokumentach, t. 3, Londyn 1976; Duraczyński Eugeniusz, Wojna i okupacja. Wrzesień 1939 – kwiecień 1943, Warszawa 1974, s. 229; Fijałka Michał, 27 Wołyńska Dywizja Piechoty Armii Krajowej, Warszawa 1986, s. 98; Gozdawa – Gołębiowski J., Obszar Warszawski Armii Krajowej w okresie okupacji niemieckiej, „Życie i Myśl” 1965 nr 7 - 8, s. 21, 28, 29; Kunert Andrzej Krzysztof, Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939 - 1944 t. 2, Warszawa 1986, s. 177, 178; Markiewicz J., Nie dali ziemi skąd ich ród, Lublin 1967; Mazur Grzegorz, Tragedia Armii Krajowej, „Za Wolność i Lud” 1989 nr 11, s. 6; Sztumberk – Rychter Tadeusz, Akcja w Biłgoraju, „Kierunki” 1956 nr 25; Sztumberk – Rychter Tadeusz, Artylerzysta piechurem, Warszawa 1968, s. 5, 14, 20, 21, 22, 25, 33, 49, 71, 75, 83, 84, 92, 97, 100, 103, 130, 142, 149, 167, 182, 186, 189, 223, 250, 257, 279, 292; Sztumberk – Rychter Tadeusz, List do redakcji, „Życie i Myśl” 1965 nr 12 s. 136, 137; Sztumberk – Rychter Tadeusz, Odbicie więźniów z Biłgoraja, „WTK” 1963 nr 51 - 52; Sztumberk – Rychter Tadeusz, Wyprawa na Zamojszczyznę, „Więź” 1962 nr 1, s. 105 - 120; Ślaski Jerzy, W służbie Rzeczypospolitej, „Kierunki” 1967 nr 48; Tadeusz Sztumberk – Rychter, „Za Wolność i Lud” 1972 nr 13; Truszkowski S., Wspomnienie o pułkowniku Tadeuszu Sztumberk - Rychterze, ostatnim dowódcy 27 Wo-łyńskiej Dywizji AK, „WTK” 1972 nr 13; Ważniewski Władysław, Na przedpolach stolicy 1939 - 1945, Warszawa 1974; Zamojszczyzna w okresie okupacji hitlerowskiej, Warszawa 1968; Związek Walki Zbrojnej i Armia Krajowa w Okręgu Lubelskim 1939 - 1944, Lublin 1971;