Z Małopolska w II Wojnie Światowej

SZYNALSKI Zygfryd Kasper „Klin”, „Kulas”, „Tryk”, „Zakordonnyj”, „Znicz”, „Zyg”, używał nazwiska Zdzisław Skawiński (1915-1993),  oficer Armii Krajowej.        
Urodzony 7 sierpnia 1915 r. w Hörde (Wesfalia). Syn Stanisława (policjanta) i Cecylii z d. Helak. Miał siostrę Martę (łączniczkę w Obwodzie Brzeżany Armii Krajowej). W 1922 r. rodzina powróciła z Niemiec, osiedlając się w Brzeżanach. Ukończył szkołę powszechną w Dunajewie, w pow. Przemyśl. Od 1928 do 1936 r. uczęszczał do gimnazjum w Brzeżanach, gdzie zdał egzamin maturalny. Był harcerzem, osiągał ponadprzeciętne wyniki w sporcie. Od września 1937 do czerwca 1938 r. uczestniczył w kursie Szkoły Podchorążych Rezerwy przy 12. Dywizji Piechoty w Tarnopolu. Od lipca 1938 do marca 1939 r. kształcił się w Szkole Podchorążych Piechoty w Komorowie k. Ostrowii Mazowieckiej. W kwietniu 1939 r. został skierowany na praktykę do 51. pułku piechoty w Brzeżanach. Przed wybuchem wojny mianowano go na stopień podporucznika. W kampanii wrześniowej 1939 r. był dowódcą plutonu w 7. kompanii III batalionu 51. pułku piechoty. Walczył w rejonie Kielc i Iłży. Po rozbiciu pułku przedostał się za Wisłę. Brał udział w walkach pod Hrubieszowem, Chełmnem i Zamościem. 22 września 1939 r. w walce pod Bożym Darem został ciężko ranny w prawą nogę (strzaskana kość strzałkowa). Do lipca 1940 r. był leczony w szpitalach w Zamościu i Lublinie. Od sierpnia 1940 do stycznia 1943 r. pracował jako księgowy w majątkach Kozłówka i Elizówka (ordynacja kozłowiecka) k. Zamościa. W styczniu 1941 r. został zaprzysiężony do Okręgu Lublin Związku Walki Zbrojnej. Był wówczas kolporterem podziemnej prasy i prowadził punkt kontaktowy. Następnie powrócił do Brzeżan. W styczniu 1943 r. został ponownie zaprzysiężony do Armii Krajowej przez porucznika Bolesława Tomaszewskiego. Od lutego do maja 1943 r. pełnił funkcje zastępcy komendanta Obwodu Brzeżany Armii Krajowej, porucznika Jana Ciska. W marcu 1943 r. został organizatorem plutonów, a od maja 1943 r. komendantem Kedywu w Inspektoracie Brzeżany Armii Krajowej. Utworzył 11 pięcioosobowych patroli dywersyjnych w b. powiatach Brzeżany i Podhajce. Dowodził akcjami dywersyjnymi, uczestniczył w atakach na niemieckie transporty kolejowe, brał udział w wysadzaniu wiaduktów i likwidacji konfidentów. W nocy z 8/9 marca 1943 r. na linii kolejowej Putotory - Tarnopol k. wsi Krzywe dowodził akcją wykolejenia pociągu towarowego z materiałami pędnymi w cysternach i sprzętem wojskowym. Zorganizował także akcję dywersyjną na linii kolejowej Chodorów - Tarnopol - Kijów, przeprowadzoną w grudniu 1943 r. k. stacji Pututory. 11 listopada 1943 r. został awansowany na stopień porucznika. W styczniu 1944 r. k. stacji Krzywe, na czele patrolu dywersyjnego, obrzucił butelkami zapalającymi pociąg towarowy. W tym samym miesiącu zniszczył sieć telefoniczną wychodzącą z Brzeżan i wykoleił pociąg k. stacji Złota Słoboda. W maju 1944 r. na rynku w Brzeżanach spalił butelkami zapalającymi 2 niemieckie samochody łączności z amunicją. Był również wykładowcą na lokalnych kursach dla podoficerów i podchorążych. W czasie „Burzy” dowodził 1. kompanią (ok. 100 ludzi) odtwarzanego w Inspektoracie Brzeżany 51. pułku piechoty Armii Krajowej. Walczył z oddziałami Ukraińskiej Powstańczej Armii. Zorganizował zasadzkę na szosie Brzeżany – Rohatyn, gdzie doszło do walki z Niemcami. 22 czerwca 1944 r. jego kompania została okrążona przez oddziały sowieckie i rozbita. Na początku sierpnia 1944 r. ujawnił się w Brzeżanach. Został wyznaczony na dowódcę tamtejszego „istriebitielnego batalionu” NKWD (ok. 360 ludzi), ochraniającego polskie gromady i prowadzącego działania pacyfikacyjne przeciwko Ukraińskiej Powstańczej Armii i strukturom wiejskim niepodległościowego podziemia ukraińskiego. Był wówczas kilkakrotnie wzywany na przesłuchania do siedziby NKWD w Brzeżanach. 30 listopada 1944 r. został wezwany do naczelnika brzeżańskiego NKWD i zmuszony do podpisania zobowiązania do współpracy z sowieckimi służbami specjalnymi. Otrzymał pseudonim agenturalny „Zakordonnyj”. Zbiegł wtedy do Lwowa, gdzie nadal działał w siatce Organizacji NIE. W styczniu 1945 r., wg niepotwierdzonych informacji, miał otrzymać awans na stopień kapitana. Od kwietnia 1945 r. był zastępcą komendanta Dzielnicy Północnej NIE we Lwowie, kapitana Franciszka Garwola. W lipcu 1945 r. przejął jego funkcję. Razem z podporucznikiem Stanisławem Muszyńskim w sierpniu 1945 r. opuścił Lwów transportem kolejowym. Przez Lublin i Tarnów dotarł na Śląsk. Mieszkał kolejno w Opolu i Zabrzu, gdzie jego żona prowadziła sklep spożywczy. Oficjalnie pracował jako jej zaopatrzeniowiec. Po nawiązaniu kontaktu z majorem Marianem Jędrzejewskim, od lutego do czerwca 1946 r. był komendantem Dzielnicy Południowej w eksterytorialnym Okręgu Lwowskim Armii Krajowej – Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. W „poziomej” konspiracji odnowił współpracę także z kierownikiem Okręgu Jelenia Góra Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, podpułkownikiem Bolesławem Tomaszewskim. Otrzymywał do kolportażu biuletyn jeleniogórskiego Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość „Wolność”. W czerwcu 1946 r., z polecenia majora Anatola Sawickiego, został przeniesiony z częścią podległych mu ludzi (ok. 60-70 osób) do struktur eksterytorialnego Okręgu Tarnopolskiego Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. Prawdopodobnie objął tam funkcję szefa organizacyjnego. Na terenach Górnego i Dolnego Śląska odnalazł dziesiątki akowców przesiedlonych z kresów południowo-wschodnich, usiłował wciągnąć ich do dalszej pracy niepodległościowej. Zorganizował siatkę informacyjną, w tym kilka „wtyczek” w placówkach Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, Milicji Obywatelskiej i Polskiej Partii Robtniczej. Odbierał sprawozdania informacyjne z terenu przekazywane dla kapitana Bolesława Żeglina. Dostarczał środki finansowe na działalność podziemną. Latem 1946 r. próbował utworzyć komórki konspiracji tarnopolskiej w woj. szczecińskim i zachodniej Wielkopolsce. Podporządkowywał sobie luźne grupy byłych żołnierzy Armii Krajowej z Okręgu Tarnopol, którzy osiedlili się na ziemiach zachodnich. We wrześniu 1946 r. został ostrzeżony o rewizji dokonanej przez pracowników Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w jego mieszkaniu w Zabrzu, które zostało wówczas opieczętowane. Zmienił wtedy miejsce zamieszkania. Wszystkie górnośląskie kontakty konspiracyjne przekazał Karolowi Całce i Edwardowi Zamojskiemu. Na początku października 1946 r. wyjechał z żoną do Gorzowa Wielkopolskiego, gdzie zamieszkał przy ul. Wawrzyniaka 74/5. 10 października 1946 r. podjął pracę pomocnika referenta w gorzowskiej Ubezpieczalni Społecznej. Wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej. Był również sekretarzem oddziału Związku Zawodowego Pracowników Instytucji Społecznych w Gorzowie. 14 kwietnia 1947 r. ujawnił się przed komisją amnestyjną przy Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego Gorzów. Powrócił do prawdziwego nazwiska, zaprzestał działalności. 20 września 1948 r. ok. godz. 15 został aresztowany na schodach swojego domu w Gorzowie (po powrocie z pracy). Zatrzymali go dwaj funkcjonariuszy sekcji II Wydziału III Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego z Wrocławia. Aresztowania oraz rewizji jego mieszkania i piwnicy dokonali chorąży Stanisław Madej i referent Wacław Gajda. Zabrali album fotograficzny (170 sztuk różnych zdjęć), korespondencję i zapiski osobiste. W gorzowskim Powiatowym Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego był wstępnie przesłuchiwany przez chorążego S. Madeja. Po czterech dniach przetransportowano go pociągiem (w separatce) do Wydziału III Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego we Wrocławiu. Tutaj został oskarżony „o szpiegostwo i działalność na szkodę Państwa Polskiego”. 9 października 1948 r. przekazano go do dyspozycji Wydziału Śledczego Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego. 12 października 1948 r. sankcję prokuratorską wystawił kapitan Henryk Kubler. Był przesłuchiwany głównie w nocy przez sowieckiego doradcę oraz śledczych chorążego Władysława Ciaputę, chorążego Stanisława Duszę, Justynę Reznik (śledczą Wydziału F d. s. funkcjonariuszy) i prowadzącego sprawę podporucznika Józefa Nowickiego, który 6 marca 1949 r. sporządził akt oskarżenia. 16 listopada 1948 r., jako świadek oskarżenia, występował na procesie byłego dowódcy kompanii operacyjnej Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej we Wrocławiu, kapitana Ferdynanda Szlachetki, którego w 1946 r. zwerbował na informatora. Torturował go śledczy podporucznik J. Nowicki (siadanie na nodze odwróconego stołka, karcer – „kantówka”, głodzenie, groźby fizycznej likwidacji pistoletem – zastrzelę jak psa). 7 marca 1949 r. formalnie zakończono dochodzenie. 11 marca 1949 r. osadzono go we wrocławskim więzieniu karno-śledczym nr 2 przy ul. Sądowej. Tam, już po wyroku, był przesłuchiwany przez chorążego Antoniego Kowalskiego z Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Złotoryji. 22 marca 1949 r. został skazany przez Wojskowy Sąd Rejonowy we Wrocławiu (Sr. 275/49) pod przewodnictwem majora Romana Abramowicza na 7 lat więzienia. Oskarżał go podprokurator porucznik Eugeniusz Turkiewicz. 8 października 1949 r. został przeniesiony do więzienia nr 1 przy ul. Kleczkowskiej we Wrocławiu. 12 stycznia 1950 r. przewieziono go do Rawicza. 23 marca 1953 r. został wysłany do więzienia w Łodzi. 28 kwietnia 1953 r. przetransportowano go do Sieradza. 20 kwietnia 1954 r. został osadzony w Potulicach, gdzie 5 maja 1955 r. był przesłuchiwany przez porucznika Zenona Gawrona z Wojskowej Prokuratury Rejonowej w Bydgoszczy. Został zwolniony 20 września 1955 r. Mieszkał w Poznaniu, Gorzowie i Słupcy (woj. konińskie). Przez dłuższy czas nie mógł dostać pracy. Po śledztwie i więzieniu był w 40% niezdolny do pracy (orzeczenie Zakładu Medycyny Sądowej w Poznaniu). Od 22 lutego do października 1956 r. pracował w poznańskiej Wytwórni Okuć Metalowych J. Paradowskiego. Następnie do 1975 r. prowadził własny zakład rzemieślniczy. Pracował w Powiatowej Spółdzielni Pracy i był inspektorem d. s. ekonomiczno-oświatowych Cechu Rzemiosł Różnych w Słupcy. Należał do Stronnictwa Demokratycznego. Działał w Kole Filatelistów i Froncie Jedności Narodu (Słupca, Konin). Od 1965 r. był radnym Miejskiej Rady Narodowej w Słupcy. W 1985 r. wstąpił do Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Spisał swoje wspomnienia z lat 1939-1956, których fragmenty dotyczące aresztowania i śledztwa (Zapiski wroga ludu) opublikował w 1990 r. „Tygodnik Demokratyczny”.        
Zmarł 7 kwietnia 1993 r. w Słupcy, został pochowany na miejscowym cmentarzu.        
Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami i Krzyżem Walecznych.        
Był dwukrotnie żonaty. Pierwszy raz z Marią Seredyńską (we wrześniu 1939 r. sanitariuszką Wojska Polskiego), po raz drugi z Barbarą Drabińską, miał syna Marka i córkę.        
Wydział Ewidencji i Archiwum Delegatury UOP we Wrocławiu: Repertorium Wydziału Śledczego WUBP we Wrocławiu 7 VI 1947 - 2 XII 1949, sygn. 9/11, poz. 332 (rejestracja aresztowania 4 IX 1949); Terminarz spraw śledczych i aresztów WUBP we Wrocławiu 22 III 1948 - 12 VII 1949, sygn. 48/3, poz. 1577 (rejestracja aresztowania 24 IX 1949); Biuro Ewidencji i Archiwum UOP w Warszawie: Nielegalna organizacja AK i WiN Okręg Lwowski (charakterystyka i kwestionariusze osobowe), opr. SB z lat 1986 – 1987, sygn. 18/WUSW Wrocław; Archiwum Śląskiego Okręgu Wojskowego: akta śledczo-sądowe Z. Szynalskiego, sygn. 275/49; sygn. 924/48, k. 8-9; sygn. 925/48, k. 4; sygn. R. 1568/46, k. 28v; Sprawozdanie Wojskowej Prokuratury Rejonowej we Wrocławiu za III 1949 r., opr. ppłk A. Lachowicz, sygn. 4775/55/3, k. 210; Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu – Instytut Pamięci Narodowej: materiały dot. Z. Szynalskiego i in., sygn. 662/49, sygn. 665/49, sygn. 32/55; Archiwum Państwowe we Wrocławiu: materiały dot. Z. Szynalskiego i in., sygn. Pr. II 2571/48; sygn. Pr. II 2457/48; sygn. Pr. II 1486/46; zbiory rodzinne i prywatne B. i M. Szynalskich oraz J. Węgierskiego; relacja pisemna W. Szlachetko z 23 III 1999 (zb. wł.); Balbus Tomasz, Akcja „X” i komunistyczne represje, „Kurier Zjazdowy. Biuletyn XVI Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich”, Wrocław, nr 2, 15 IX 1999, s. 3; Biegalski B., Wykaz organizacji konspiracyjnych działających na terenie Środkowego Nadodrza w latach 1945-1956, Zielona Góra 1994, s. 74; Biegalski B., Organizacje podziemne na Środkowym Nadodrzu w latach 1945 – 1956, Zielona Góra 1999, s. 70-71; Cisek J., Wspomnienia z działalności AK na terenie pow. Brzeżany, woj. tarnopolskie, mszps, 1972 (zb. wł.); Informator o nielegalnych antypaństwowych organizacjach i bandach zbrojnych działających w Polsce Ludowej w latach 1944-1956, MSW Biuro „C”, Tajne (Warszawa 1964), Lublin 1993, s. 66; Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” w dokumentach. Pod red. M. Huchli i in., Wrocław 1998, t. III, s. 432 (błędny przedruk za w/w pozycją - jako Sajnalski); Z. Rusiński, Tryptyk brzeżański, Wrocław 1998; Mazur Grzegorz, Węgierski Jerzy, Konspiracja lwowska 1939-1944. Słownik biograficzny, Katowice 1997, s. 198-199; Szwagrzyk Krzysztof, Winni ? – Niewinni ? Dolnośląskie podziemie niepodległościowe (1945 – 1956) w świetle dokumentów sądowych, Wrocław 1999, s. 209; Szynalski Zygfryd, Pamiętnik z lat 1939 – 1956, mszps, b.d. (zb. wł.); Szynalski Zygfryd, Zapiski wroga ludu (cz. I-IV), „Tygodnik Demokratyczny”, nr 9-12, 4, 11, 18 i 25 III 1990; Węgierski Jerzy, „Lwowskie” Okręgi WiN, „Zeszyty Historyczne WiN-u”, nr 1, 1992, s. 14-15, 17, 19; Wojciechowska B., Zakordonnyj czyli Hamlet 1944, „Gazeta Poznańska”, 1 XII 1989, s. 7;