Z Małopolska w II Wojnie Światowej
TOWPASZ Włodzimierz „Wyrwa” (1908 - 1990), żołnierz Armii Krajowej.
Urodzony 30 stycznia 1908 r1. Syn Grzegorza
i Stefanii Wechter2.
Miał brata Stefana (nauczyciela, działacza Polskiej Partii Socjalistycznej
Wolność Równość Niepodległość)
3.
Ukończył studia ekonomiczne4. W lipcu 1939
r. w stopniu sierżanta
był szefem III batalionu 20.
pułku piechoty5.
Został odwołany telegraficznie w ostatnią niedzielę lipca z urlopu spędzanego z rodziną na Podkarpaciu6. Jego batalion
przewieziono pociągiem w
rejon Pszczyny, gdzie przystąpił do budowy
polowych umocnień
przesłaniających od strony granicy
niemieckiej7. Budową
kierował major Tytus
Brzosko. Batalion był w tym
czasie wizytowany przez kwatermistrza majora Rybkę i generała Bernarda Monda, dowódcę 6. Dywizji Piechoty8. 1
września 1939 r.
około 5,00 rano
poderwał go alarm z powodu
wybuchu wojny i nisko latających nad pozycjami batalionu samolotów rozpoznawczych
Luftwaffe9. Tego samego dnia, około godziny 14,00, brał udział w
odpieraniu ataku niemieckich czołgów na pozycje batalionu – strzelał z
karabinu przeciwpancernego10. 3 września 1939 r. wycofał się wraz z batalionem na
wschód11. Walczył pod
Biskupicami, Janowem Lubelskim, Tomaszowem Lubelskim, Werhratą i Cieszanowem gdzie pułk złożył
broń12. Nie poszedł do niemieckiej niewoli13. Wraz z
niezorganizowanymi grupami żołnierzy i
cywilami próbował
przedostać się do Rumunii14. Pod Buczaczem
został zatrzymany przez
Sowietów. Po krótkim pobycie w stadninie koni pod Buczaczem, a
później w salach
tamtejszego gimnazjum został
przewieziony koleją do
Moskwy15. Pieszo pomaszerował do obozu Talica (dawnego łagru dla „bezprizornych”)
w lasach na północny-wschód od Moskwy16. Został wybrany starszym baraku17. Kiedy
wywożono oficerów,
ukrywający się wśród żołnierzy NN pułkownik (?) siłą
nie pozwolił mu
wsiąść do ciężarówki18. W połowie października 1939 r. jeńców urodzonych w byłym zaborze austriackim (?)
przeprowadzono nad Wiaźmę,
załadowano na statek i po
dwóch dniach żeglugi
odstawiono do Moskwy. Stamtąd koleją zostali
przewiezieni do Brześcia nad
Bugiem19. Do połowy
mostu granicznego jeńców
odprowadził sowiecki
żołnierz. Niemcy czekali na zachodnim
brzegu20. Przez dwa tygodnie przetrzymywano go w piwnicach koszar
pułku lotniczego21. Dostawali
znikome racje żywnościowe, ale
mogli kontaktować
się przez druty z cywilami i
kupowali chleb22. Wywieziono go
koleją przez
Warszawę do
Norymbergi23. Nadal ukrywał
swój stopień
oficerski24. Mieszkał pod
namiotem, potem w baraku z piętrowymi pryczami25. Ponownie wybrano go
komendantem baraku26. 24 grudnia 1939 r.
otrzymał paczkę od żony – dopuszczalne regulaminem 25 dkg
chleba27. Zorganizował
wówczas dla jeńców
Wigilię i jasełka28. 6 stycznia 1940 r.
przeniesiono go z obozu do pracy w gospodarstwie rolnym29.
Pracował przy
wyrębie lasu30. W marcu
1940 r. został przeniesiony
do pracy w kamieniołomie31. Później skierowano go do ubojni
świń, a następnie otrzymał pracę pasterza owiec32, a jeszcze
później przy sianokosach na
polach żeńskiego klasztoru33. W maju 1940
r. został formalnie
zwolniony z obozu jenieckiego, ale pozostał w Rzeszy jako cywilny robotnik
przymusowy34. Skierowano go do pracy w mleczarni35. Został urlopowany do Generalnego
Gubernatorstwa36. 9 października 1940 r. wrócił do Krakowa37. W czerwcu 1941 r.
wstąpił do Związku Walki Zbrojnej38. Równolegle
działał w konspiracyjnej Polskiej Partii
Socjalistycznej Wolność
Równość
Niepodległość39. Mieszkał wraz z trzynastoosobową rodziną w pożydowskim mieszkaniu przy ul.
św. Sebastiana
22/340. Prowadził w
mieszkaniu skrzynki kontaktowe Polskiej Partii Socjalistycznej
Wolność Równość Niepodległość i Związku Walki Zbrojnej41.
Ukrywał tam Żydów i „spalonych” Polaków42. W 1942 r.
prowadził zajęcia w Szkole Podoficerskiej43. 9 maja 1943
r. brał udział w nieudanej próbie likwidacji
konfidenta Porębskiego przy
Placu Bawół
(dziś Plac Wolnica). W 1943
r., po dekonspiracji Franciszka Korfela „Franciszek”, został dowódcą pododcinka A Odcinka I „Żelbet” Obwodu Kraków-Miasto Armii
Krajowej44. Prowadził kurs
Szkoły Podchorążych45. Pracował w niemieckiej firmie tekstylnej przy
ul. Stradom 1046. W połowie 1943 r. otrzymał kontakt na NN sierżanta policji granatowej z posterunku
przy ul. św. Gertrudy.
Wprowadził go do konspiracji
pod pseudonimem „Biały” i
nakazał zorganizowanie
plutonu policyjnego47. W październiku 1943 r. brał udział w likwidacji konfidentki Szmajdler przy
ul. Chodkiewicza w Krakowie48. W 1944 r. był poszukiwany przez gestapo49.
Ukrywał się, a do firmy dostarczono lewe zwolnienie
lekarskie od dr Heleny Szlapak50. Prowadził Szkołę Podoficerską dla Batalionów Chłopskich51.
Był
adiutantem Inspektora Wojskowej Służby Ochrony
Powstania w Krakowie52. Ujawnił się 16 października 1945 r. w stopniu
podporucznika53. Po wojnie był
kierownikiem finansowym w krakowskim Przedsiębiorstwie Budowlanym54. W 1953 r.
pracował w zakładach „Polfa” w Krakowie55. 15 września 1959 r. był przesłuchiwany przez funkcjonariusza
Służby Bezpieczeństwa56. Działał w Komisji d/s Współpracy z Młodzieżą
Związku Inwalidów
Wojennych57. Został
awansowany na stopień
kapitana w stanie spoczynku58.
Zmarł 20 września 1990 r., został pochowany na cmentarzu Rakowickim w
Krakowie59.
Odznaczony Krzyżem Walecznych, Krzyżem Partyzanckim, Krzyżem Armii Krajowej, czterokrotnie Medalem
Wojska60.
Był żonaty z
Janiną Halo (łączniczką Armii Krajowej „Janka”, zmarłą w 1987 r.)61.
Miał synów62.
IPN Kr,
Kartoteka ogólno-informacyjna; IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986; Młodzianowski Tadeusz, Zarys rodowodu 20
pułku piechoty Ziemi
Krakowskiej [w:] W rocznicę pułkowego święta, Kraków 1987, s. 37; Nekrolog Janiny Towpasz, Dziennik Polski
1987 nr 184, s 5; Nekrolog Włodzimierza Towpasza, „Dziennik Polski” 1990 nr 223, s. 4;
1 IPN Kr Kartoteka ogólno-informacyjna;
2 IPN Kr Kartoteka ogólno-informacyjna;
3 IPN Kr Kartoteka ogólno-informacyjna;
4 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 4;
5 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 3;
6 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 3;
7 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 3;
8 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 4;
9 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 5;
10 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 6;
11 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 8;
12 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 9;
13 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 9;
14 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 9;
15 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 9;
16 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 9;
17 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 10;
18 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 11;
19 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 12;
20 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 13;
21 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 14;
22 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 14;
23 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 15;
24 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 16;
25 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 17;
26 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 18;
27 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 23;
28 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 41;
29 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 25;
30 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 29;
31 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 32;
32 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 33;
33 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 34;
34 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 38;
35 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 39;
36 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 43;
37 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 50;
38 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 53;
39 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 53;
40 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 50;
41 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 53;
42 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 74;
43 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 57;
44 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 53;
45 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 57;
46 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 55;
47 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 61;
48 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 61;
49 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 55;
50 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 55;
51 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 57;
52 IPN Kr Kartoteka ogólno-informacyjna;
53 IPN Kr Kartoteka ogólno-informacyjna;
54 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 31;
55 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 49;
56 IPN Kr Kartoteka ogólno-informacyjna;
57 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 65;
58 Nekrolog Włodzimierza Towpasza, „Dziennik Polski” 1990 nr 223, s. 4;
59 Nekrolog Włodzimierza Towpasza, „Dziennik Polski” 1990 nr 223, s. 4;
60 Nekrolog Włodzimierza Towpasza, „Dziennik Polski” 1990 nr 223, s. 4;
61 Nekrolog Janiny Towpasz, Dziennik Polski 1987 nr 184, s 5;
62 IPN Kr 1/2158 Włodzimierz Towpasz, Moja droga kombatancka w latach 1939-1945, mps. Kraków 1986, s. 23;
