Z Małopolska w II Wojnie Światowej

TUMIDAJSKI Kazimierz Antoni „Edward”, „Marcin” (1897-1947), generał Wojska Polskiego.        
Urodzony 28 lutego 1897 r. w Radłowie. Syn Karola (działacza społecznego, prezesa miejscowego „Sokoła” i Kasy Stefczyka) i Magdaleny z d. Jawień. Uczęszczał do I Gimnazjum im. K. Brodzińskiego w Tarnowie. W 1914 r. wstąpił ochotniczo do Legionów i został przydzielony do 2. pułku piechoty Brygady Karpackiej. Walczył w Karpatach i Besarabii. Po kryzysie przysięgowym w lipcu 1917 r. został wcielony do armii austriackiej. Zdezerterował i w maju 1918 r. wstąpił do lotnego oddziału KN-3 Polskiej Organizacji Wojskowej w Kijowie, dowodzonego przez Leopolda Lisa-Kulę. Od listopada 1918 r. służył w Wojsku Polskim. Uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej. Początkowo przydzielono go do sztabu Dowództwa Frontu Wołyńskiego, potem do Oddziału II sztabu 3. Armii, później do Grupy Operacyjnej gen. Edwarda Śmigłego-Rydza. Po zakończeniu wojny pozostał w służbie stałej. Ukończył kurs dowódców kompanii w Rembertowie. Służył kolejno w 6. pułku piechoty Legionów J. Piłsudskiego w Wilnie, Oddziale V Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie, Dowództwie Okręgu Korpusu IX w Brześciu nad Bugiem i Departamencie Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie. W 1929 r. w stopniu kapitana został kwatermistrzem 36. pułku piechoty Legii Akademickiej w Warszawie. W 1932 r. został awansowany na stopień majora. Dowodził III batalionem 2. pułku strzelców podhalańskich w Olechowcach k. Sanoka. We wrześniu 1939 r. jego batalion wszedł w skład 156. pułku piechoty rez. Dowodzonego przez podpułkownika Waleriana Młyńca. Wraz z pułkiem przeszedł szlak bojowy 21. Dywizji Piechoty Górskiej. Walczył pod Bochnią, Brzeskiem i w lasach radłowskich nad Dunajcem, gdzie 9 września 1939 r. jego batalion został otoczony i rozbity. On sam zdołał przedostać się do Tarnowa. Pod nazwiskiem Kazimierz Grabowski zorganizował pierwsze struktury Służby Zwycięstwu Polski na tym terenie. Był Inspektorem Rejonowym Związku Walki Zbrojnej w Tarnowie. Budował zręby tej organizacji na terenie powiatów tarnowskiego, brzeskiego i dąbrowskiego. Zagrożony aresztowaniem, został w połowie 1940 r. przeniesiony do Krakowa i mianowany II zastępcą komendanta Obszaru Południowego Związku Walki Zbrojnej. Jednocześnie awansowano go na stopień podpułkownika ze starszeństwem z 11 listopada 1940 r. Na przełomie marca i kwietnia 1941 r. przeniesiono go do Lublina na stanowisko szefa sztabu Okręgu Lubelskiego Związku Walki Zbrojnej. Od stycznia 1943 r., pod pseudonimem „Marcin”, był komendantem Okręgu Lubelskiego Armii Krajowej. W tym samym roku awansowano go na stopień pułkownika. Współpracował ściśle z konspiracyjnym wojewodą lubelskim, Władysławem Cholewą. Po wkroczeniu Sowietów do Lublina spotykał się dwukrotnie, 27 i 29 lipca 1944 r., z dowódcą 69. Armii, generałem pułkownikiem Władimirem Kołpakczim, który zażądał od niego wcielenia żołnierzy Armii Krajowej do I Armii ludowego Wojska Polskiego lub rozbrojenia. Pod naciskiem sytuacji wydał rozkaz rozbrojenia oddziałów Armii Krajowej. 6 sierpnia 1944 r. został podstępnie aresztowany przez NKWD. Przewieziono go do więzienia Lefortowo w Moskwie, a następnie do więzienia w Charkowie i obozu w Diagilewie koło Riazania. W obozie cieszył się szacunkiem współwięźniów, otaczał opieką młodych współwięźniów. Jesienią 1944 r. został mianowany na stopień generała brygady.        
4 lipca 1947 r., w czasie protestacyjnej głodówki, był przymusowo karmiony w szpitalu w Skopino i został zamordowany w czasie nieudolnie przeprowadzonego wlewania siłą gorącej kaszy. Pochowano go na cmentarzu w Skopino. W 1990 r. jego grób zidentyfikowano, prochy ekshumowano i w 1991 r. przeniesiono na cmentarz wojskowy przy ul. Lipowej w Lublinie. Jego pamięć uczczono tablicą w kościele w Lublinie i nadaniem jego imienia ulicom w Lublinie i Radłowie.        
Odznaczony Krzyżem Orderu Virtuti Militari IV i V klasy, Krzyżem Niepodległości z Mieczami, czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kaniowskim i Krzyżem Armii Krajowej (pośmiertnie).        
Był żonaty z Janiną Oborską (pielęgniarką w pociągu sanitarnym w 1920 r., urzędniczką II Oddziału Sztabu Głównego), mieli syna Leszka (ur. ok. 1921 r., żołnierza warszawskiego Kedywu Armii Krajowej, aresztowanego w listopadzie 1943 r. i rozstrzelanego 3 grudnia 1943 r.) i córkę Wandę (żołnierza warszawskiej Armii Krajowej, aresztowaną w listopadzie 1943 r., wywiezioną 1 marca 1944 r. do KL Ravensbrück, ewakuowaną do Szwecji, zamężną Tumidajską-Styrczulową).        
Bartosz W., Kawalerowie Orderu Virtuti Militari - gen. bryg. Kazimierz Tumidajski (1897-1947) w setną rocznicę urodzin, „Brzeski Magazyn Informacyjny” 1997 nr 3; Bartosz W., Oficerowie Wojska Polskiego województwa tarnowskiego zamordowani przez NKWD, Dębica 1994; Caban I., Mańkowski Z., Związek Walki Zbrojnej i Armia Krajowa w Okręgu Lubelskim 1939-1944, Lublin 1971; Chłopi w obronie Zamojszczyzny, red. J. Gmitruk i Z. Mańkowski, Warszawa 1985; Grygiel J., Związek Walki Zbrojnej - Armia Krajowa w Obwodzie Zamojskim 1939-1944, Warszawa 1985; Klukowski Z., Dziennik z lat okupacji, Lublin 1959; Kuropieska J., Wspomnienia oficera sztabu 1934-1939, Warszawa 1984; Markiewicz J., Paprocie zakwitły krwią partyzantów, Warszawa 1961; Markiewicz J., Partyzancki kraj, Lublin 1980; Pietrzykowa A., Region tarnowski w okresie okupacji hitlerowskiej, Kraków 1984; Rocznik oficerski 1932, Warszawa 1932; Rowecka-Mielczarska Irena, Ojciec, Wspomnienia córki gen. Stefana Grota Roweckiego; Stebnik W., Armia Kraków 1939, Warszawa 1989; Zamojszczyzna - Sonderlaboratorium SS. Zbiór dokumentów polskich i niemieckich z okresu okupacji hitlerowskiej, red. Cz. Madajczyk, Warszawa 1979; Żenczykowski Tadeusz, Polska Lubelska 1944; Kawski S., Wspomnienia, mps w zbiorach E. Zająca; J. Matuszek, List z 5. 01. 1996 do E. Zająca; W. Tumidajska-Styrczulowa, List z 14. 11. 1995 do E. Zająca;