Z Małopolska w II Wojnie Światowej

WĘdrychowska Maria, „Jola”, „Kinga”, „Rysia”, „F-4”, „F-42” (1904 – 1989), żołnierz Armii Krajowej.        
Urodzona 7 grudnia 1904 r. w Szydłowcu. Córka Kazimierza (lekarza) i Marty z d. Dubelt. W latach 30. XX w. mieszkała w Warszawie. Była śpiewaczką (altem) Opery Warszawskiej, oraz sekretarka dyrektora opery Janiny Korolewicz – Wajdowej. Została zaprzysiężona 28 lipca 1941 r. w Związku Walki Zbrojnej. Działała w strukturach organizacyjnych Administracji Zastępczej „Teczka”. W jej mieszkaniu przy al. Jerozolimskich 39/10 mieszkał Delegat Rządu na Kraj Cyryl Ratajski. Po aresztowaniu przez Gestapo, podczas nieudanej próby aresztowania C. Ratajskiego, zdołała zbiec po pierwszym przesłuchaniu z gmachu Gestapo. W 1943 r. skierowano ją do Kedywu Armii Krajowej. Do jej obowiązków należało utrzymanie kontaktu z dr Marią Maternowską „Przemysława”, kierowniczką poczty konspiracyjnej. Brała udział w powstaniu warszawskim. Wyszła z miasta z ludnością cywilną. Została skierowana do Krakowa, skąd kierowała odcinkiem łączności z Katowicami. Po rozwiązaniu Armii Krajowej działała w Delegaturze Sił Zbrojnych, a następnie w Zrzeszeniu Wolność i Niezawisłość. Po aresztowaniu pułkownika Antoniego Sanojcy ukrywała się w Miechowie, a następnie w Brwinowie i w Warszawie. Za pośrednictwem Marii Sipayłło nawiązała zerwane kontakty i jako łączniczka (maszynistka) szefa wywiadu Obszaru Centralnego Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość Haliny Sosnowskiej prowadziła dalej działalność konspiracyjną. Została aresztowana 16 listopada 1946 r. Był sądzona w procesie grupy Łączności Obszaru Centralnego Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, którą kierowała doktor Zofia Franio. Skazano ją 31 lipca 1947 r. wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego z art. 86 Kodeksu Karnego Wojska Polskiego i 7 Małego Kodeksu Karnego na siedem lat więzienia. W listopadzie 1947 r. przebywała w więzieniu Mokotowskim. W akcie oskarżenia przeciwko III Zarządowi Głównemu Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość była wnioskowana na świadka. Jesienią 1948 r. został przewieziona do więzienia w Fordonie. Została zwolniona 16 listopada 1953 r. Zamieszkała w Krakowie. Pracowała jako pracownik umysłowy w Spółdzielni Inwalidów „Ogniwo”.        
Zmarła 5 czerwca 1989 r. w Krakowie.        
Odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Krzyżem Armii Krajowej, Medalem Wojska.        
Akt oskarżenia III ZG WiN; Informator o osobach skazanych w Polsce za działalność szpiegowską w latach 1944 - 1984 , Warszawa 1986 s. 563, 564; Otwinowska Barbara, Zawołać po imieniu. Księga kobiet - więźniów politycznych 1944 - 1958, Sylwetki. Maria Wędrychowska, t. 1, Nadarzyn 1999 s. 319-324; Zagórski Andrzej, Maria Wędrychowska, „Orzeł Biały. Miesięcznik Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość” 2000 nr 5, s. 13, 14;