Z Małopolska w II Wojnie Światowej

WAYDA Wojciech.

Urodzony 1 maja 1897 r. w miejscowości Chłopy-Komarno pow. rudzki, woj. lwowskie. Był synem Antoniego i Apolonii z d. Cygan. Od 1909 r. uczęszczał do ośmioklasowego gimnazjum klasycznego w Gródku Jagiellońskim. 22 czerwca 1915 r. naukę przerwało mu wcielenie do armii austriackiej. Od 22 lipca 1915 służył w kadrze batalionu zapasowego 89. pułku piechoty rezerwy. 1 stycznia 1916 r. skierowano go na półroczny kurs Szkoły Oficerów Piechoty w Opawie. Po ukończeniu Szkoły został skierowany na front włoski. Brał udział w walkach w dolinie rzeki Isonzo od 1 października 1916 r. Początkowo był dowódcą plutonu 87. pułku piechoty. 1 sierpnia 1917 r. przeniesiono go na stanowisko dowódcy plutonu w 89. pułku piechoty, zarazem instruktora karabinów maszynowych. W maju 1917 r. został lekko ranny w rękę. Na stopień podporucznika armii austriackiej mianowano go ze starszeństwem z 1 listopada 1918 r. (w tym dniu nie był już żołnierzem cesarza). Korzystając z urlopu zdrowotnego zdał egzamin maturalny i zaliczył dwa semestry studiów na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Do Wojska Polskiego zgłosił się na ochotnika 30 października 1918 r. Współorganizował pułk Ziemi Rzeszowskiej (późniejszy 18. pułk piechoty). Od 11 listopada do 6 grudnia 1918 r. brał udział w walkach o Lwów. Dostał się do niewoli ukraińskiej, w której pozostawał do 16 maja 1919 r. Po zwolnieniu z obozu zgłosił się ponownie do służby w Wojsku Polskim. Początkowo przydzielono go do 18. pułku piechoty. Od 2 listopada 1919 do 10 października 1920 r. służył w batalionie zapasowym 31. pułku strzelców kaniowskich na stanowisku dowódcy kompanii. 11 października 1920 r. skierowano go na kurs broni specjalnych i ciężkich karabinów maszynowych w Chełmnie. Po jego ukończeniu 5 lutego 1921 r. powrócił do 31. pułku strzelców kaniowskich, w którym od 16 września 1922 do końca grudnia 1924 r. był dowódcą kompani. 6 lutego 1921 r. został awansowany na stopień porucznika. Od 2 kwietnia 1921 do 15 września 1922 r. był oddelegowany do służby w Dowództwie (Komendzie) miasta Łodzi. 1 stycznia 1925 skierowano go do Chełmna na kurs młodszych oficerów piechoty. Po jego ukończeniu 5 maja 1925 przeniesiono go do 35. pułku piechoty na stanowisko dowódcy kompanii. 22 sierpnia 1925 r. został awansowany na stopień kapitana ze starszeństwem z 1 stycznia 1925 r. 12 lipca 1927 r. skierowano go do Szkoły Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej, gdzie kolejno służył na stanowiskach: instruktora, dowódcy kompani oraz adiutanta i referenta bezpieczeństwa i dyscypliny. Od 9 kwietnia 1930 do 28 lutego 1931 r służył w 30. pułku strzelców kaniowskich w Warszawie. W latach 1931 - 1933 studiował w Wyższej Szkole Wojennej. Po jej ukończeniu został kierowany na praktykę do Sztabu II Dowództwa Okręgu Korpusu w Lublinie. Od 7 listopada 1934 r. był oficerem do zleceń 20. Dywizji Piechoty w Baranowiczach. 23 sierpnia 1939 r. został awansowany na stopień majora dyplomowanego (starszeństwo z 1 stycznia 1936 r.) i przeniesiony na stanowisko szefa sztabu 20. Dywizji Piechoty. We wrześniu 1939 r. bezskutecznie bronił pozycji pod Mławą. Jego dywizja został rozbita nalotami lotnictwa w czasie marszu odwrotowego na południe. Z resztkami oddziałów dotarł do Warszawy. Od 15 do 27 września 1939 r. walczył jako szef sztabu Odcinka Północnego Obrony Warszawy. Po kapitulacji miasta nie poszedł do niemieckiej niewoli. Działał w konspiracji. Od czerwca 1941 r. był Inspektorem Inspektoratu Rejonowego Związku Walki Zbrojnej (a potem Armii Krajowej) Kraków. Używał pseudonimów „Baca”, „Lincoln”, „Lux” i „Odwet”. 11 listopada 1943 roku został awansowany na stopień podpułkownika dyplomowanego. Po aresztowaniu 24 marca 1944 r. pułkownika Józefa Spychalskiego „Luty” został pełniącym obowiązki komendantem Okręgu Kraków Armii Krajowej. Podjął decyzję o próbie odbicia z więzienia Montelupich swojego poprzednika. Od kwietnia 1944 r. był pełnoprawnym komendantem Okręgu Krakowskiego AK. W maju 1944 r., po objęciu Komendy Okręgu przez pułkownika Edwarda Godlewskiego „Gardę”, powrócił na stanowisko Inspektora Inspektoratu Rejonowego Armii Krajowej Kraków. W początkach sierpnia 1944 r. przy ul. Starowiślnej 15 przeprowadził odprawę poświęconą przygotowaniom do powstania w Krakowie. W czasie akcji „Burza” był dowódcą 6. Dywizji Piechoty Armii Krajowej w organizacji (dywizja nigdy nie została sformowana jako całość, w polu walczyły jedynie jej poszczególne bataliony). W grudniu 1944 r. nakazał sprawdzenie lojalności Franciszka Ponickiego podejrzewanego o wydanie gestapo pułkownika Józefa Spychalskiego "Luty". Za jego głowę Niemcy wyznaczyli nagrodę 100 tys. zł. Po aresztowaniu w październiku 1944 r. pułkownika Edwarda Godlewskiego „Garda” ponownie został pełniącym obowiązki Komendantem Okręgu Kraków Armii Krajowej. W grudniu 1944 r. odbierał za pośrednictwem kapitana Łomnicy-Czerwińskiego "Rajmund" meldunki od Andrzeja Kuczalskiego „Rabatin” . Po wkroczeniu Sowietów do Krakowa ujawnił się dopiero 27 września 1945 r. przed Komisją Likwidacyjną dla Spraw b. AK w Krakowie. Podpisał apel grupy dowódców Armii Krajowej wzywający konspiratorów do ujawnienia się. Pracował na stanowisku urzędniczym. W 1946 r. został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego. Ciężko chorego zwolniono z więzienia w 1948 r.

Zmarł 8 sierpnia 1949 r., został pochowany na kwaterze partyzanckiej cmentarza Rakowickiego w Krakowie.

Odznaczony Orderem Wojennym Virtuti Militari V klasy, Krzyżem Walecznych, Srebrnym Krzyżem Zasługi (1929 r.), Medalem za Wojnę 1918-1921 (1928 r.), Medalem Dziesięciolecia (1928 r.), Brązowym Medalem Za Długoletnią Służbę, austriackim brązowym Krzyżem Karola.

Był żonaty z Martą Augustyniak, miał syna Eligiusza (ur. 12 grudnia 1921 r., żołnierza Armii Krajowej, używającego pseudonimu „Słoneczko”, zmarłego 2 listopada 2004 r.) oraz córkę (ur. 30 maja 1924 r.).

CAW Akta personalne Waydy W, sygn. AP 180, AP 15993, AP 14804, KZ 13-388; Bratko Józef, Gestapowcy, Kraków 1985, s. 110, 120, 164; Horodyński Wincenty, Marsz na Kraków niewykonalny? „Kierunki” 1989 nr 39 s. 9; Jankowski Stanisław Maria, Kulisy „Akcji Koppe”, „Dziennik Polski” 1969 nr 165(7901), 13-14 VII 1969, s. 5; Jurga Tadeusz, Armia „Modlin” w kampanii wrześniowej, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1961 nr 3 s. 191; Komunikat Komisji Likwidacyjnej dla spraw byłej Armii Krajowej, „Dziennik Polski” 1945 nr 234, s. 1; Stachiewicz Piotr, „Parasol”. Dzieje oddziału do zadań specjalnych Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej, Warszawa 1981, s. 390; Wayda Eligiusz, Poczta „Kierunków”, „Kierunki” 1973 nr 10 s. 11; Wroński Tadeusz, Kronika okupowanego Krakowa, Kraków 1974, s. 74; Zapomniane postacie, „Biuletyn AK” Ogólnopolskiego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Obszar „Południe”, 1991 nr 7 s. 21;