Z Małopolska w II Wojnie Światowej

WOJTUSIAK Roman Józef.       
Urodzony 28 grudnia 1906r. w Krakowie. Syn Romana (urzędnika kolejowego) i Karoliny z d. Najbor. W 1925 r. zdał w Krakowie maturę. Podjął studia zoologiczne i geograficzne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jeszcze w czasie studiów, w 1926 r., został asystentem, a następnie starszym asystentem w Zakładzie Psychogenetyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1928 r. był stypendystą w Morskiej Stacji Biologicznej w Roscoff we Francji. Ukończył studia w 1929 r. i złożył egzamin ze Studium Pedagogicznego. W 1929 r. brał udział w Morskim Kursie Naukowym Biologicznym w Wielkiej Wsi (dziś Władysławowo) nad Bałtykiem. W 1930 r. zwiedzał Instytut Oceanograficzny w Splicie. Krótko pracował w Stacjach Morskich w Helgolandzie i w Warnie. W 1930 r. obronił doktorat z zoologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1932 jako stypendysta Funduszu Kultury Narodowej odbył roczne studia naukowe na uniwersytetach w Getyndze, Wiedniu i Monachium u Karla von Frischa. W 1933 r. zdał egzamin na nauczyciela szkół średnich oraz odbył praktykę nauczycielską w Gimnazjum im. św. Anny w Krakowie. W 1933 r. zaprojektował plan badań orientacji ptaków, prowadzony następnie przez jego zespół przez wiele lat. Zwiedził zakłady naukowe w Hamburgu, Kilonii, Halle, Lipsku, Bernie Szwajcarskim i Zurichu. W latach 1934 i 1936 brał udział w podróży naukowej na Czarnohorę i Górki Czywczyńskie. Był jednym z założycieli Tatrzańskiego Parku Narodowego. W 1935 r. obronił rozprawę habilitacyjną. Uczestniczył w Pierwszej Polskiej Wyprawie do Centralnego Kaukazu. Przy okazji zwiedził zakłady naukowe w Moskwie i Tbilisi. W 1936 r. został adiunktem i zaczął kierować administracją Zakładu Psychogenetyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. W latach 1937, 1957 i 1963 pracował w Instytucie Oceanograficznym w Splicie. Został aresztowany 6 listopada 1939 r. w czasie Sonderaktion Krakau. Przy aresztowaniu zrewidowano go. Po przewiezieniu krytą ciężarówką przez Gołębią, Wiślną, Zwierzyniecką, Podwalem, Karmelicką, Alejami Trzech Wieszczów do więzienia Montelupich został wpisany do więziennej ewidencji. 7 listopada 1939 r. ok. 10,00 rano przewieziono go do koszar 20. pułku piechoty przy ul. Mazowieckiej. 9 listopada 1939 r. został wywieziony koleją z Krakowa-Łobzowa do więzienia we Wrocławiu. 10 listopada 1939 r. osadzono go w więzieniu karnym przy Kletschkauerstrasse 31 (obecnie ul. Kleczkowska) lub więzieniu śledczym przy Freiburgerstrasse (obecnie ul. Świebodzka). 27 listopada 1939 r. po godz. 20,00 został przewieziony karetką więzienną na dworzec główny we Wrocławiu. Po dwugodzinnym oczekiwaniu w tunelu pod torami kolejowymi zapędzono go do pociągu. 28 listopada 1939 r. z przystanku leśnego za stacją kolejową w Oranienburgu około godz. 16,00 w padającym deszczu ze śniegiem przepędzono go do bramy KL Sachsenhausen i poddano procedurze przyjęcia (kąpiel, strzyżenie, odebranie ubrań, pieniędzy i zegarków, wydanie obozowych pasiaków). 29 listopada 1939 r. zapoznano go z regulaminem obozowym i przydzielono do baraku. 4 marca 1940 r. przeniesiono go do KL Dachau. 7 lub 8 września 1940 r. został zwolniony z obozu po interwencji Karla von Frischa. W latach 1941-1952 pracował jako kustosz Muzeum Przyrodniczego Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie. Uczestniczył w ratowaniu zbiorów naukowych i bibliotek polskich. Brał udział w tajnym nauczaniu, gdzie w latach 1943-1945 wykładał zoologię ogólną i systematyczną oraz zoogeografię. W styczniu 1945 r. powrócił na stanowisko adiunkta Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1946 r. został docentem etatowym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kierował Zakładem Psychogenetycznym, przemianowanym następnie na Zakład Zoopsychologii i Etologii Zwierząt. W 1946 r. odbył 3-tygodniową podróż naukową z ramienia British Council po Anglii, zwiedzając zakłady naukowe w Londynie, Cambridge, Oksfordzie, Tring i Stację Morską w Plymouth. Równocześnie występował wówczas jako delegat władz polskich i Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie dla przejęcia zbiorów Muzeum Wojska Polskiego Armii Polskiej na Bliskim Wschodzie dla Polskiej Akademii Umiejętności. Misja ta była udana. W 1948 r. mianowano go tytularnym profesorem zoologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1952 r. wyjeżdżał do Albanii jako delegat Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego i do Bułgarii z ramienia Polskiej Akademii Umiejętności. Przebywał w ramach wymiany kulturalnej w Helsinkach. W 1954 r. został mianowany profesorem nadzwyczajnym. W 1958 r. w ramach stypendium Fundacji Rockefellera odbył podróż naukową po Stanach Zjednoczonych, zwiedzając zakłady i muzea w Nowym Jorku, Bostonie, Woods Hole, Waszyngtonie, Chicago, Miami, Orange Parku, Marinelandzie i Vero Beach. W 1960 r. został profesorem zwyczajnym. Był wiceprzewodniczącym Komisji Profilaktyki Zdrowia Psychicznego Polskiej Akademii Nauk. Przewodniczył Sekcji Biometeorologicznej Polskiej Akademii Nauk. Był członkiem rad naukowych Morskiego Instytutu Rybackiego w Gdyni, Zakładu Zoologii Systematycznej i Doświadczalnej Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, Miejskiego Ogrodu Zoologicznego w Krakowie, Komisji Ochrony Zwierząt Państw, Rady Ochrony Zwierząt, Pienińskiego Parku Narodowego i Tatrzańskiego Parku Narodowego. Był wiceprzewodniczącym Komitetu Wojewódzkiego Ochrony Przyrody w Krakowie, członkiem Komisji Biologicznej Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, Komisji Słownika Biologicznego Polskiej Akademii Nauk, Komisji Zastępczości Narządów Zmysłowych Polskiej Akademii Nauk, Sekcji Polskiej Międzynarodowej Unii Biologicznej oraz New York Academy of Science. Należał do Polskiego Towarzystwa Zoologicznego, Pol. Towarzystwa Entomologicznego, Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. M. Kopernika. W 1976 r. przeszedł na emeryturę.     
Zmarł 5 grudnia 1987 r. w Krakowie. Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim.     
Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Oświęcimskim, Medalem Komisji Edukacji Narodowej, tytułami Zasłużonego Nauczyciela PRL, oraz Zasłużonego Pracownika Morza.     
Był żonaty Haliną Franckiewicz, miał troje dzieci: Janusza, Danutę i Andrzeja.  
Chmurzyński Jerzy A., Roman Wojtusiak, Polskie Towarzystwo Etologiczne, https://ptetol.nencki.gov.pl/biogramy/wojtusiak.htm [dostęp 17 lutego 2021]; Ferens B., Roman Józef Wojtusiak 1906-1987, „Chrońmy Przyrodę Ojczystą”, 1988 Nr 4, s. 56-61; Gwiazdomorski Jan, Wspomnienia z Sachsenhausen, Kraków 1969, s 275; Harmata W., Prof. dr hab. Roman J. Wojtusiak (1906-1987), „Informacja sekretarza d/s prasowych UJ z dn. 5-II-1988”, s. 7-8; Kępiński Andrzej, Kilar. Zbigniew, Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny. Warszawa 1989, s. 1467 – 1468; Lenkiewicz Z., Prof. dr Roman Józef Wojtusiak, „Wszechświat”, 1988 Nr 6, s. 143-144; Nekrolog Romana Józefa Wojtusiaka, „Dziennik Polski” 1987 nr 288 s. 5; Roman Józef Wojtusiak, http://krakowianie1939-56.mhk.pl/pl/archiwum,1,wojtusiak,3866.chtm, [dostęp 17 lutego 2021]; S. Jerzy, Kto to przypomni Niemcom?, http://web.archive.org/web/20110719042740/http://lists.ceti.pl/pipermail/wiec/20071011/011790.html [dostęp 19 czerwca 2020]; Urbańczyk Stanisław, Uniwersytet za kolczastym drutem, Kraków 1969, s. 221, 272; Wojtusiak Roman Józef, Utworzenie „oddziału naukowego” w Dachau, „Przegląd Lekarski” 1977 nr 1-3, s. 178-182; Wojtusiak Roman Józef, Przyczynek do dziejów tzw. Sonderaktion Krakau, „Przegląd Lekarski” 1978 Nr 1-3, s. 178-182; Wojtusiak Roman, [w:] Kto jest kim w Polsce, Warszawa 1984, s. 1088-1089;Wroński Tadeusz, Kronika okupowanego Krakowa, Kraków 1974, s. 44 – 46; Zaborowski Jan, Poznański Stanisław, Sonderaktion Krakau, Warszawa 1964, s. 69;