Z Małopolska w II Wojnie Światowej

WIATR Narcyz „Brzoza”, „Kłonica”, „Podkulek”, „Wyżykowski”, „Zawojna”, używał nazwiska Władysław Brzoza (1907 - 1945), członek Batalionów Chłopskich.        
Urodzony 18 września 1907 r. (niektóre źródła podają datę 18 listopada 1907 r. ) w Stróżach Niżnych. Syn Jana (drobnego rolnika, zmarłego w 1930 r. ) i Marii z d. Szkaradek (zmarłej w 1915 r. ). W latach 1915 - 1917 z powodu działań wojennych nie chodził do szkoły. W latach 1917 - 1921 uczęszczał do czteroklasowej szkoły powszechnej w Stróżach. Od 1921 r. był uczniem II Państwowego Gimnazjum i Liceum im. Króla Bolesława Chrobrego w Nowym Sączu. Utrzymywał się z korepetycji. W latach 1928 - 29 odbył służbę wojskową w 1. pułku strzelców podhalańskich. Ukończył w stopniu plutonowego podchorążego Szkołę Podchorążych nr 5 w Krakowie. W latach 1930 - 1932 był prezesem zarządu Polskiej Akademickiej Młodzieży Ludowej. W latach 1929 - 1934 studiował na Wydziale Prawno - Ekonomicznym Uniwersytetu Poznańskiego. Nadal utrzymywał się z korepetycji i stypendium. W 1930 r. został aresztowany i osadzony w więzieniu w Nowym Sączu. Po zwolnieniu z więzienia powrócił do działalności politycznej. W 1932 r. mianowano go na stopień podporucznika rezerwy piechoty. W tym czasie działał w Wielkopolskim Związku Młodzieży Wiejskiej „Społem” i należał do Związku Młodzieży Wiejskiej „Wici”. 31 października 1934 r. złożył egzamin prawniczy i uzyskał dyplom magistra prawa Uniwersytetu Poznańskiego. W tym samym roku został członkiem Zarządu Powiatowego Związku Młodzieży Wiejskiej „Wici” w Grybowie. W 1935 r. został prezesem Związku Młodzieży Wiejskiej „Wici” powiatu sądeckiego i członkiem Stronnictwa Ludowego. Jako aktywista ruchu ludowego został współpracownikiem „Znicza”. Od 15 kwietnia 1935 do 15 października 1936 r. był aplikantem adwokackim w kancelarii dr. Eugeniusza Dzikiewicza. Następnie do 12 marca 1937 r. został aplikantem u Franciszka Długopolskiego w Nowym Sączu (formalnie zwolniono go z pracy 29 kwietnia 1937 r). 12 marca 1937 r. osadzono go na sześć tygodni w obozie w Berezie Kartuskiej. W jego sprawie interweniowała Rada Adwokacka w Krakowie, uważając za wyjątkowe zdarzenie aresztowanie człowieka za działalność w ruchu ludowym, mimo braku podstaw do wytoczenia mu sprawy karnej. Po zwolnieniu z Berezy wszedł w konflikt z prezesem Zarządu Powiatowego Stronnictwa Ludowego w Nowym Sączu. Powodem był spór o przygotowywany przez niego marsz chłopów na dom Prezydenta Ignacego Mościckiego w Krynicy. Od 25 czerwca do 23 listopada 1937 r. był aplikantem w kancelarii dr. Tadeusza Flisa. Od 25 listopada 1937 do 14 czerwca 1939 r. pracował jako aplikantem w kancelarii dr. Henryka Dohnalaka. Później był aplikantem u dr. Paulina Hyżego. W 1937 r. współorganizował strajki chłopskie w powiecie gorlickim; został aresztowany i osadzony w Rawiczu. Po zwolnieniu z więzienia wpisano go na listę adwokacką. Bronił ludowców w procesach sądowych. Od 16 października 1938 r. pełnił funkcję sekretarza Rady Nadzorczej wojewódzkiego Związku Młodzieży Wiejskiej w Krakowie. W sierpniu 1939 r. zmobilizowano go do wojska. 3 września 1939 r. został dowódcą kompanii ckm w 1. pułku strzelców podhalańskich. Walczył wraz z pułkiem w rejonie Dunajca i Popradu. Po tych walkach wycofywał się ze swoją jednostką za San. Od końca września do grudnia 1939 r. przebywał we Lwowie, skąd przez Wilno i Warszawę dotarł w styczniu 1940 r. w nowosądeckie. Włączył się w działalność konspiracyjną. Został oficerem łącznikowym ludowców ze Związkiem Walki Zbrojnej. Od 1940 r. był komendantem Obwodu Nowy Sącz Batalionów Chłopskich. Przeorganizował „Nadleśnictwo” Nowy Sącz, w wyniku czego odszedł z konspiracji Józef Janiak „Brodacz”. Pozostając członkiem kierownictwa organizacji „Młody Las” organizował szlaki przerzutowe przez granicę dla Związku Walki Zbrojnej. Nawiązał współpracę z Ludowym Związkiem Kobiet. Od lipca 1941 r. był p.o. komendantem, a od 25 września 1941 r. komendantem Okręgu Krakowskiego Batalionów Chłopskich. Przez dłuższy czas nie zorganizował Komendy, lecz osobiście zajmował się wszystkimi sprawami. W 1942 r. prowadził rozmowy scaleniowe z komendantem Okręgu Armii Krajowej w Krakowie. Po scaleniu został zastępcą komendanta Okręgu Armii Krajowej. Blisko współpracował z pułkownikiem Józefem Spychalskim „Luty”. W 1943 r. założył pismo „Polska Ludowa”, przemianowane wkrótce na „Myśl Chłopską”. Organizował szkolenia oddziałów dywersyjnych. Wspólnie z Adamem Rysiewiczem planował wykradzenie osadzonego w KL Auschwitz kierownictwa krakowskiej Polskiej Partii Socjalistycznej Wolność Równość Niepodległość. Nakazał akcję likwidowania konfidentów i przeciwdziałanie ściąganiu kontyngentów przez okupanta. 29 marca 1944 r. brał udział w rozmowach scaleniowych Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich Obwodu Dębica. W tym i innych Obwodach przeciągał sprawy scalenia i nakazywał utrzymywanie propagandowych wpływów ruchu ludowego na przekazanych do Armii Krajowej ludzi. Od marca 1944 r. był członkiem Okręgowego Kierownictwa Ruchu Ludowego w Krakowie. Kontaktował się z dowództwem postania słowackiego. Nakazał oddziałom Batalionów Chłopskich i Ludowej Straży Bezpieczeństwa realizować zadania wynikające z „Burzy” jedynie w stosunku do Niemców, a do nadciągających Sowietów ustosunkować się poprawnie, ale nie ujawniać oddziałów i próbować obsadzić swoimi ludźmi powstające posterunki Milicji Obywatelskiej i Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego. W marcu 1945 r. został awansowany w Armii Krajowej na stopień kapitana czasu wojny, ze starszeństwem od 1 stycznia 1945 r., a następnie awansowany na stopień podpułkownika Batalionów Chłopskich. Po wkroczeniu Sowietów nie ujawnił się. 15 marca 1945 r. uczestniczył w naradzie Centralnego Kierownictwa Ruchu Ludowego w Warszawie, na której zdecydowano o ujawnieniu Batalionów Chłopskich i Ludowej Straży Bezpieczeństwa. Odmówił podjęcia współpracy ze Stronnictwem Ludowym „Wola Ludu” i Polską Partią Robotniczą.        
Z inspiracji myślenickiej placówki NKWD został zastrzelony przez Stanisława Paryłę (funkcjonariusza myślenickiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego) na krakowskich Plantach 21 kwietnia 1945 r.        
Akta aplikanta adwokackiego mgr N. Wiatra w Okręgowej Radzie Adwokackiej w Krakowie; Czerny E., Polska Walcząca, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1991 nr 3/4; Dąbrowa - Kostka Stanisław, Więzień bezpieki, „Dziennik Polski” 1991 nr 46; Filar Alfons, U podnóża Tatr, Warszawa 1985; Fitowa Alina, Bataliony Chłopskie w Małopolsce, Warszawa 1984; Fitowa Alina, Sprawa zabójstwa Narcyza Wiatra „Zawojny”, komunikat naukowy na posiedzeniu plenarnym OKBZPNP w Krakowie 7 maja 1996 r.; Guzik Józef, Działacze i partyzanci Ziemi Miechowskiej 1939 - 1945, Wawrzeńczyce 1983; HP, Tajemnica śmierci Narcyza Wiatra „Zawojna”, „Echo Krakowa” 1994 nr 127; Jarowiecki Jerzy, Konspiracyjna prasa w Krakowie w latach okupacji hitlerowskiej 1939 - 1945, Kraków 1986; Kapustka E., Ptaszek B., Partyzancka idzie wiara..., Warszawa 1972; Kołodziejski S., Płk mgr Narcyz Wiatr - Zawojna aplikant adwokacki komendant VI Okręgu BCh, „Palestra” 1988 nr 4; Mała Encyklopedia Wojskowa, Warszawa 1970; Marcinkowski Józef, Na marginesie artykułu Weroniki Wilbik - Jagusztynowej „BCh na Rzeszowszczyźnie", „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1970 nr 1; Matusowa Barbara, Na partyzancki poszły bój, Warszawa 1970; Przybysz Kazimierz, Wojtas A., BCh. O kształt społeczno - polityczny Polski t. 1, Warszawa 1986; Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego, Warszawa 1989; Stańko Antoni, Gdzie Karpat progi, Warszawa 1984; Wnuk Włodzimierz, Walka podziemna na szczytach, Warszawa 1980; Zając Stanisław, W pobliżu siedziby Hansa Franka, Warszawa 1986;