Z Małopolska w II Wojnie Światowej

ZAJĄC Józef. 

Urodzony w 1905 r. W 1929 r. odbył zasadniczą służbę wojskową w Krakowie. Organizował strajk w kamieniołomach w Ustroniu. Był bezrobotny. Wraz z W. Wojnarowiczem kolportował socjalistyczne pismo „Naprzód”. W warsztacie J. Grodowskiego w krakowskim Podgórzu wstąpił do Komunistycznej Partii Polski. 26 marca 1936 r. brał udział w wiecu w krakowskim „Domu Kolejarza”, na którym proklamowano strajk bezrobotnych. W początkach 1937 r. wyruszył do Hiszpanii. Zawrócono go z drogi w Czechosłowacji po wycofaniu Brygad Międzynarodowych z walk. W sierpniu 1939 r. został zmobilizowany do 6. pułku artylerii lekkiej w Krakowie. W czasie kampanii wrześniowej 1939 r. ewakuowano go przez Tarnów za San, a następnie nad granicę węgierską. W październiku 1939 r. przez Lwów wyjechał do Donbasu. Wstąpił do Komsomołu. W 1940 r. brał udział w Zjeździe Górników-Stachanowców w Woroszyłowgradzie. 22 czerwca 1941 r., po ataku III Rzeszy na Związek Sowiecki, zgłosił się na ochotnika do Armii Czerwonej. Walczył na froncie ukraińskim. Z miejscowości Czerwone skierowano go na niemieckie tyły w celu zorganizowania dywersji. Przez Przeworsk i Sanok przedostał się do Krakowa. Został członkiem Komitetu Dzielnicowego Polskiej Partii Robotniczej „Podgórze”. Używał pseudonimu „Michał”. W maju 1942 roku przeniesiono go do Komitetu Dzielnicowego Polskiej Partii Robotniczej „Zachód”. We wrześniu 1942 r. ukrywał się w mieszkaniu Waligórów przy ul. Wiślnej w Krakowie. We wrześniu 1942 r. brał udział w akcji kolejowej pod Swoszowicami. Zwerbował do Polskiej Partii Robotniczej Jędrasa, Stefana Kuczfała, Stanisława Podborskiego i Mariana Szafarskiego. 26 grudnia 1942 r. uczestniczył w zebraniu Komitetu Miejskiego Polskiej Partii Robotniczej w Krakowie. W lutym 1943 r. (wg innych źródeł nastąpiło to już we wrześniu 1942 r.) został mianowany drugim z kolei komendantem Okręgu Podhale Gwardii Ludowej Polskiej Partii Robotniczej i przeniósł się do Bochni. 9 marca 1943 r. brał udział w odprawie u Franciszka Raczyńskiego w Kalwarii. W lipcu 1943 r. brał udział w naradzie w lokalu przy ul. Skawińskiej 14 w Krakowie. 13 września 1943 r. w rejonie gajówki Kosycarzy zauważył policję i wycofał się nie uprzedzając oddziału partyzanckiego im. Ludwika Waryńskiego dowodzonego przez Stanisława Stachaka „Czarny” (część oddziału została zlikwidowana, a S. Stachak został aresztowany). 20 listopada 1943 r. brał udział w akcji w Zembrzycach. 5 stycznia 1944 r. reprezentował (wraz z Walerią Gębską „Wala”) Polską Partię Robotniczą na spotkaniu z Robotniczą Partią Polskich Socjalistów w łagiewnickiej cegielni. Był poszukiwany przez Gestapo. Mieszkał przy ul. Limanowskiego w Krakowie. Kontaktował się z Leonidem Czetyrką „Czarny”. W maju 1944 r. spotkał się u Sendorów w Mogile z sowieckimi wywiadowczyniami Jelizawietą Wołogodską i NN „Hanką”. 26 maja 1944 r. brał udział w ich przeprowadzeniu do Rybnej. Spotkał się w Krakowie z NN „Fiedią” i Rudolfem Hasskelem „Józef” na punkcie „przejazdowym” przy ul. Kalwaryjskiej 29 u Bronisława Chaberkiewicza. Został aresztowany za uchylanie się od prac przy okopach i osadzony w więzieniu Montelupich. Po 9 dniach wykupiono go z więzienia.  
Garas Józef, Oddziały Gwardii i Armii Ludowej w Obwodzie Krakowskim. Rodowody, zarys organizacyjny, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1960 nr 4 s. 180; Hillebrandt Bogdan, Oddział partyzancki GL i AL im. Ludwika Waryńskiego w Krakowskiem, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1960 nr 2 s. 53; Jankowski Stanisław Maria, Czarny nadaje o trzeciej, Warszawa 1979, s. 96; Sulewski Wojciech, Pod bokiem Generalnego Gubernatora, Warszawa 1965 s. 248; Z lat wojny i okupacji 1939 – 1945, t. 1, Warszawa 1968, s. 91; Zając Józef, Toczyły się boje, Warszawa 1965, s. 9; 11, 12, 14, 16, 17, 18, 30, 33, 34, 44, 58, 65, 71, 85, 172, 205, 209, 246, 261, 270, 310;