Z Małopolska w II Wojnie Światowej

ZARYCHTA Wanda Maria

Zarychta Wanda Maria (1900 - 1973), łączniczka Armii Krajowej.        
Urodzona 12 kwietnia 1900 r. w Tarnopolu. Córka Karola Lelow (urzędnika) i Jadwigi z d. Śliwińskiej (kancelistki). W 1913 r. ukończyła szkołę ludową w Tarnopolu. Od 1913 do 1917 r. uczęszczała do tamtejszego Gimnazjum s.s. Józefitek. Naukę kontynuowała w Seminarium Nauczycielskim. W latach 1918-1919, podczas działań wojennych, uczyła się na tajnych kompletach nauczycielskich prof. Zygmunta Szweykowskiego, zorganizowanych wówczas w Tarnopolu. Maturę zdała w 1920 r. Równocześnie od października 1919 do lutego 1921 r. pracowała jako biuralistka w wojskowym szpitalu zapasowym nr 1 Tarnopolu. Od marca 1921 do czerwca 1923 r. była nauczycielką szkoły powszechnej w Lubieniu Zdroju pow. Gródek Jagielloński. Na przełomie lat 1923/1924 przeszła kurs kwalifikacyjny dla nauczycieli utrakwistycznych szkół z językiem wykładowym ukraińskim i niemieckim. Po wyjściu za mąż w 1923 r. została nauczycielką szkoły powszechnej w Zawidowicach k. Gródka. W 1929 r. przeniesiono ją do szkoły w Zatoce k. Gródka (byłej kolonii austriackiej). Pracowała tam do 1931 r. Zrezygnowała z pracy ze względu na stan zdrowia. Przeniosła się wtedy z rodziną do Lwowa, następnie zamieszkała w Stryju. Działała tam w Akcji Katolickiej i Katolickiej Lidze Kobiet, zajmowała się malarstwem. Po śmierci męża zamieszkała w marcu 1939 r. w Tarnopolu, gdzie uczestniczyła w kursach Przysposobienia Wojskowego dla kobiet, zorganizowanych przy 54. pułku piechoty. W czasie sowieckiej okupacji pracowała w Urzędzie Zarządu Miasta. Od września 1941 r., wspólnie z Zofią Wajdową, organizowała tajne nauczanie. Działała także w strukturach Inspektoratu Tarnopol Armii Krajowej. Brała udział w zakupie broni od Niemców. Dostarczała paczki żywnościowe dla Żydówki Reginy Preisner, przebywającej w getcie tarnopolskim. Na początku października 1942 r. została zatrudniona w biurze firmy Brewollet w Tarnopolu, gdzie pracowała do wiosny 1944 r. Podczas walk frontowych o miasto została ranna w nogi i rękę. Po zajęciu Tarnopola przez Armię Czerwoną pracowała w łączności Inspektoratu NIE. Z polecenia kapitana Bronisława Żeglina Ordon dostarczała rozkazy i odbierała meldunki z obwodów. 8 września 1945 r. otrzymała dokumenty ewakuacyjne i osiem dni później przybyła transportem kolejowym razem z córką do Krakowa. Na stałe osiedliła się w Żarach na Dolnym Śląsku przy ul. Legnickiej 17. 20 września 1945 r. otrzymała pracę w miejscowym oddziale Państwowego Urzędu Repatriacyjnego. Była najpierw referentką, a od 1 lutego 1947 r. kierownikiem referatu planowania i statystyki. Od wiosny 1946 r. utrzymywała w swoim mieszkaniu w Żarach punkt kontaktowy i pocztowy eksterytorialnego Okręgu Tarnopolskiego Armii Krajowej, później Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. Odbierała od Barbary Baziak pakiety z podziemną prasą (Strażnica Kresowa) i instrukcjami, przekazywane następnie córce Kamili Zarychcie i porucznikowi Wiktorowi Rzeźnikowi. 1 kwietnia 1948 r. przeniesiono ją do pracy w starostwie powiatowym Żary na stanowisko referenta osiedleńczego. W 1949 r. wstąpiła do Ligi Kobiet. W 1952 r. pracowała w Wydziale Zdrowia Powiatowej Rady Narodowej w Żarach jako kierowniczka kancelarii ogólnej. W opinii wystawionej w 1953 r. kierownik Działu Kadr Eugeniusz Wilczyński pisał o niej: Z pracy zawodowej wywiązuje się nienagannie, jest pracownicą pilną i posiada dużą znajomość ustawodawstwa [...]. Moralnie prowadzi się dobrze (bardzo religijna). Jej powiązania z konspiracją tarnopolską na Dolnym Śląsku ujawniono dopiero na przełomie lat 1952/1953 podczas dochodzenia prowadzonego w Wydziale Śledczym Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego Zielona Góra. W związku z tym została aresztowana wiosną 1953 r. Przesłuchiwał ją śledczy zielonogórskiego Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego podporucznik Tadeusz Gąsiorek, który jednak nie uzyskał sankcji prokuratorskiej. Została zwolniona po kilkunastogodzinnym śledztwie. Ubowcy doprowadzili jednak do dyscyplinarnego wydalenia jej z pracy. 7 lipca 1953 r. wyłączono ją do odrębnego rozpracowania ze sprawy śledczej aresztowanego porucznika Wiktora Rzeźnika. W połowie 1954 r. została zatrudniona w Centrali Rybnej na stanowisku księgowej. Po kilku miesiącach zmuszono ją ponownie do zmiany miejsca pracy. Znalazła zatrudnienie w Przychodni Przeciwgruźliczej w Żarach, gdzie pracowała do 1960 r. W 1961 r. przeniosła się do Wrocławia.        
Zmarła 6 października 1973 r. we Wrocławiu.        
Od 1923 r. była zamężna z Pawłem Zarychtą (nauczycielem i oficerem rezerwy Wojska Polskiego, zmarłym 23 lutego 1939 r. w Stryju). Mieli córkę Kamilę (łączniczkę dwóch inspektorów tarnopolskich Armii Krajowej i Organizacji NIE, przewodniczkę oficerów inspekcyjnych Kedywu na terenie Inspektoratu Tarnopol Armii Krajowej, łączniczkę eksterytorialnego Okręgu Tarnopolskiego Armii Krajowej Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, więźnia NKWD i Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego).        
Biuro Ewidencji i Archiwum UOP w Warszawie: Charakterystyka WiN Obwód Żary (życiorysy, charakterystyki członków, kwestionariusze osobowe), opr. SB z lat 1972 1978, sygn. 80/ KW MO Zielona Góra; Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu Instytut Pamięci Narodowej w Zielonej Górze: Akta śledczo - sądowe K. Zarychty i in., sygn. 156/53, t. I - II; zbiory prywatne i relacja pisemna K. Zarychty - Zielińskiej z 11 IV 1999 (zb. wł.)