Z Małopolska w II Wojnie Światowej
Zarychta Wanda
Maria (1900 - 1973), łączniczka Armii Krajowej.
Urodzona
12 kwietnia 1900 r. w Tarnopolu. Córka Karola Lelow (urzędnika) i Jadwigi z d. Śliwińskiej (kancelistki). W 1913 r.
ukończyła szkołę ludową w Tarnopolu. Od 1913 do 1917 r.
uczęszczała do tamtejszego Gimnazjum s.s.
Józefitek. Naukę
kontynuowała w Seminarium
Nauczycielskim. W latach 1918-1919, podczas działań wojennych, uczyła się na tajnych
kompletach nauczycielskich prof. Zygmunta Szweykowskiego, zorganizowanych
wówczas w Tarnopolu. Maturę
zdała w 1920 r.
Równocześnie od
października 1919 do lutego
1921 r. pracowała jako
biuralistka w wojskowym szpitalu zapasowym nr 1 Tarnopolu. Od marca 1921 do
czerwca 1923 r. była
nauczycielką
szkoły powszechnej w
Lubieniu Zdroju pow. Gródek Jagielloński. Na przełomie lat 1923/1924 przeszła kurs kwalifikacyjny dla nauczycieli utrakwistycznych
szkół z językiem wykładowym ukraińskim i niemieckim. Po wyjściu za mąż w 1923 r. została nauczycielką szkoły powszechnej w Zawidowicach k. Gródka.
W 1929 r. przeniesiono ją do
szkoły w Zatoce k. Gródka
(byłej kolonii
austriackiej). Pracowała tam
do 1931 r. Zrezygnowała z
pracy ze względu na stan
zdrowia. Przeniosła
się wtedy z
rodziną do Lwowa,
następnie
zamieszkała w Stryju.
Działała tam w Akcji Katolickiej i Katolickiej
Lidze Kobiet, zajmowała
się malarstwem. Po
śmierci męża zamieszkała w marcu 1939 r. w Tarnopolu, gdzie
uczestniczyła w kursach
Przysposobienia Wojskowego dla kobiet, zorganizowanych przy 54. pułku piechoty. W czasie sowieckiej
okupacji pracowała w
Urzędzie Zarządu Miasta. Od września 1941 r., wspólnie z
Zofią Wajdową, organizowała tajne nauczanie. Działała także w
strukturach Inspektoratu Tarnopol Armii Krajowej. Brała udział w zakupie broni od Niemców.
Dostarczała paczki
żywnościowe dla Żydówki Reginy Preisner,
przebywającej w getcie
tarnopolskim. Na początku
października 1942 r.
została zatrudniona w biurze
firmy „Brewollet” w
Tarnopolu, gdzie pracowała
do wiosny 1944 r. Podczas walk frontowych o miasto została ranna w nogi i rękę. Po zajęciu
Tarnopola przez Armię
Czerwoną pracowała w łączności Inspektoratu NIE. Z polecenia
kapitana Bronisława
Żeglina „Ordon” dostarczała rozkazy i odbierała meldunki z obwodów. 8
września 1945 r.
otrzymała dokumenty
ewakuacyjne i osiem dni później przybyła
transportem kolejowym razem z córką do Krakowa. Na stałe osiedliła
się w Żarach na Dolnym Śląsku przy ul. Legnickiej 17. 20 września 1945 r. otrzymała pracę w miejscowym oddziale Państwowego Urzędu Repatriacyjnego. Była najpierw referentką, a od 1 lutego 1947 r. kierownikiem
referatu planowania i statystyki. Od wiosny 1946 r. utrzymywała w swoim mieszkaniu w Żarach punkt kontaktowy i pocztowy
eksterytorialnego Okręgu
Tarnopolskiego Armii Krajowej, później Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość.
Odbierała od Barbary Baziak
pakiety z podziemną
prasą („Strażnica Kresowa”) i instrukcjami, przekazywane
następnie córce Kamili
Zarychcie i porucznikowi Wiktorowi Rzeźnikowi. 1 kwietnia 1948 r. przeniesiono ją do pracy w starostwie powiatowym
Żary na stanowisko referenta
osiedleńczego. W 1949 r.
wstąpiła do Ligi Kobiet. W 1952 r.
pracowała w Wydziale Zdrowia
Powiatowej Rady Narodowej w Żarach jako kierowniczka kancelarii ogólnej. W opinii wystawionej w
1953 r. kierownik Działu
Kadr Eugeniusz Wilczyński
pisał o niej: „Z pracy zawodowej wywiązuje się nienagannie, jest pracownicą pilną i posiada dużą znajomość ustawodawstwa [...]. Moralnie
prowadzi się dobrze (bardzo
religijna)”. Jej
powiązania z
konspiracją
tarnopolską na Dolnym
Śląsku ujawniono dopiero na
przełomie lat 1952/1953
podczas dochodzenia prowadzonego w Wydziale Śledczym Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego Zielona Góra. W
związku z tym
została aresztowana
wiosną 1953 r.
Przesłuchiwał ją śledczy zielonogórskiego Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego podporucznik Tadeusz
Gąsiorek, który jednak nie
uzyskał sankcji
prokuratorskiej. Została
zwolniona po kilkunastogodzinnym śledztwie. Ubowcy doprowadzili jednak do dyscyplinarnego wydalenia
jej z pracy. 7 lipca 1953 r. wyłączono ją
„do odrębnego rozpracowania” ze sprawy śledczej aresztowanego porucznika Wiktora
Rzeźnika. W połowie 1954 r. została zatrudniona w Centrali Rybnej na
stanowisku księgowej. Po
kilku miesiącach zmuszono
ją ponownie do zmiany
miejsca pracy. Znalazła
zatrudnienie w Przychodni Przeciwgruźliczej w Żarach,
gdzie pracowała do 1960 r. W
1961 r. przeniosła
się do Wrocławia.
Zmarła 6 października 1973 r. we Wrocławiu.
Od 1923 r. była zamężna z Pawłem Zarychtą (nauczycielem i oficerem rezerwy Wojska
Polskiego, zmarłym 23 lutego
1939 r. w Stryju). Mieli córkę Kamilę
(łączniczkę dwóch inspektorów tarnopolskich Armii
Krajowej i Organizacji „NIE”,
przewodniczkę oficerów
inspekcyjnych Kedywu na terenie Inspektoratu Tarnopol Armii Krajowej,
łączniczkę eksterytorialnego Okręgu Tarnopolskiego Armii Krajowej
– Zrzeszenia
Wolność i
Niezawisłość, więźnia NKWD i Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego).
Biuro
Ewidencji i Archiwum UOP w Warszawie: Charakterystyka
WiN Obwód Żary
(życiorysy,
charakterystyki członków,
kwestionariusze osobowe), opr. SB z lat 1972
– 1978, sygn. 80/ KW MO
Zielona Góra; Okręgowa
Komisja Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu – Instytut Pamięci Narodowej w Zielonej Górze:
Akta śledczo - sądowe K. Zarychty i in., sygn. 156/53, t.
I - II; zbiory prywatne i relacja pisemna K. Zarychty - Zielińskiej z 11 IV 1999 (zb. wł.)