Z Małopolska w II Wojnie Światowej

TOKARZEWSKI-KARASZEWICZ Michał Tadeusz, „Doktor”, „Torwid”, „Stolarski”.

Urodzony 21 grudnia 1892 r. (w aktach Centralnego Archiwum Wojskowego i publikacjach – 5 stycznia 1893 r.) we Lwowie. Syn Bolesława (urzędnika podatkowego namiestnikostwa we Lwowie) i Heleny z d. Lerch de Lerchensfeld. Uczył się w gimnazjum realnym w Drohobyczu, gdzie w 1911 r. zdał maturę. Rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. W 1913 r. przeniósł się na Uniwersytet Jagielloński. Od 1 października 1911 r. należał do Związku Walki Czynnej i Związku Strzeleckiego. Używał wówczas pseudonimu „Karasiewicz”, który z czasem, w zmienionej formie, stał się drugim członem jego nazwiska. Jako jednoroczny ochotnik odbył służbę w 4. i 80. pułkach piechoty armii austriackiej. W Związku Strzeleckim był komendantem w Samborze i Drohobyczu. W 1913 r. ukończył kurs oficerski w Stróży i otrzymał z rąk komendanta Związku Strzeleckiego Józefa Piłsudskiego elitarną odznakę – tzw. Parasol. Przeniesiono go na stanowisko inspektora i dowódcy kompanii Krakowskiego Okręgu, a tuż przed wybuchem wojny do Warszawy, na stanowisko inspektora Związku Strzeleckiego. Od 15 sierpnia 1914 r. dowodził V batalionem 1. pułku piechoty Legionów. Na stopień kapitana został awansowany 9 października 1914 r. 24 października 1914 r., w bitwie pod Laskami, został ciężko ranny (przestrzelono mu lewe płuco). Po krótkiej rekonwalescencji powrócił do linii i objął dowództwo I batalionu 5. pułku piechoty Legionów. W 1915 r. był komendantem placu w Sandomierzu. W połowie czerwca 1916 r. objął dowództwo III batalionu 6. pułku piechoty III Brygady Legionów. 2 lipca 1916 r., za naszycie odznak I Brygady, wydalono go z 6. pułku piechoty i odesłano z powrotem do I Brygady. Objął tam 9 lipca 1916 r. dowództwo II batalionu 5. pułku piechoty. Po kryzysie przysięgowym 1917 r., wraz z legionistami z Galicji odmawiającymi złożenia przysięgi, przyjechał do Przemyśla. Tutaj został uwięziony przez Austriaków, wkrótce jednak zwolniono go i przydzielono do 80. pułku piechoty. Ze względu na zły stan zdrowia (komplikacje z płucami po zranieniu w 1914 r.) przebywał w szpitalu w Bielsku i do pułku nie dotarł. W grudniu 1917 r. rozpoczął pracę w Polskiej Organizacji Wojskowej i został z czasem nominalnym komendantem w Lublinie. W kwietniu 1918 r., z ramienia Polskiej Organizacji Wojskowej, wyjechał na Ukrainę do III Korpusu Polskiego, a stamtąd do Moskwy, gdzie działał w Wydziale Mobilizacyjnym, trudniącym się przerzutem polskich wojskowych na Murmań. Do odtwarzanego Wojska Polskiego wstąpił 1 listopada 1918 r. w Krakowie. 13 listopada 1918 r. objął w Przemyślu – już w stopniu podpułkownika – dowództwo grupy, z którą 19 listopada 1918 r. wyruszył na odsiecz walczącego z Ukraińcami Lwowa. Grupa ta rozwinęła się wkrótce w 5. pułk piechoty Legionów, którym dowodził do 28 lutego 1919 r. W kwietniu 1919 r. wziął udział w wyprawie wileńskiej, dowodząc brygadą 1. Dywizji Piechoty Legionów. Walczył następnie w kampanii jesienno-zimowej w rejonie Dźwińska. Na stopień pułkownika został awansowany ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 r. Od czerwca 1920 r. dowodził w walkach odwrotowych na Ukrainie 1. Brygadą Rezerwową. Po zakończeniu działań wojennych został mianowany zastępcą Inspektora i Szefa Departamentu Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych. W sierpnia 1924 r. został dowódcą 19. Dywizji Piechoty w Wilnie. Od 3 lutego do 24 marca 1922 r. był słuchaczem kursu dowódców dywizji. Był wybitnym teozofem i masonem. Do wolnomularstwa został przyjęty przed 1924 r. Był członkiem loży „Tomasz Zan” w Wilnie (Wielka Loża Narodowa Polski), od 1925 r. „trójkąta” (Powszechnego Zjednoczonego Mularstwa w Wielkiej Brytanii i Koloniach Brytyjskich) w Warszawie. 15 sierpnia 1924 r. został mianowany generałem brygady. Od 3 września do 20 grudnia 1924 r. odbył kursy w Metzu i Wersalu, a od 7 stycznia do 31 września 1925 r. w Centrum Wyższych Studiów w Warszawie. W latach 1926-1938 był kolejno członkiem lóż w Warszawie „Orła Białego” i „Św. Graala”. Założył i kilkakrotnie przewodniczył loży „Św. Michała Archanioła”. Po przewrocie majowym 1926 r. został szefem Biura Personalnego Ministerstwa Spraw Wojskowych. W 1928 r. przeniesiono go na stanowisko dowódcy 25. Dywizji Piechoty w Kaliszu. Od 1932 r. był dowódcą Okręgu Korpusu nr III w Grodnie, od 1936 nr VI we Lwowie i od 1938 nr VIII w Toruniu. W kampanii wrześniowej 1939 r. był początkowo dowódcą etapów Armii „Pomorze”, następnie połączonych Armii „Poznań” i „Pomorze”. Od 12 września 1939 r. dowodził Grupą Operacyjną swego imienia. Osłaniał od północy walczące nad Bzurą wojska generała Tadeusza Kutrzeby. W związku z przerwaniem bitwy i rozkazem przedostania się do Warszawy, dotarł tam przez Puszczę Kampinoską z częścią swoich sił 19 września 1939 r. Dowódca Grupy Armii „Warszawa”, generał Juliusz Rómmel, mianował go swoim zastępcą. Tuż przed kapitulacją stolicy, na naradzie dowództwa obrony Warszawy, przedstawił projekt zorganizowania w Polsce podziemia dla kontynuowania walki. 27 września 1939 r. generał Juliusz Rómmel przekazał mu swoje pełnomocnictwo – otrzymane od Naczelnego Wodza – do dowodzenia dalszą walką o utrzymanie niepodległości i całości granic. Z energią przystąpił do tworzenia podziemnych struktur. Ich organem nadrzędnym była Rada Główna Obrony Narodowej, a wkrótce obejmowały one wszystkie województwa. 14 października 1939 r. rozmawiał w Krakowie z majorem Kazimierzem Kierzkowskim i podporządkował sobie Organizacje Orła Białego. 16 października 1939 r. odbył w Tarnowie spotkanie z doktorem M. Rozwadowskim, na którym omawiano powołanie struktur Służby Zwycięstwu Polski w tarnowskiem. 18 października 1939 r. spotkał się w Krakowie z Marianem Bobrowskim, Marianem Bombą i Zygmuntem Kłopotowskim. W listopadzie 1939 r. spotkał się w Tarnowie z Korsakową "Rena". Omawiali kwestie udziału harcerzy w strukturach Służby Zwycięstwu Polski. W listopadzie 1939 r. nowy Naczelny Wódz generał Władysław Sikorski powołał do życia Związek Walki Zbrojnej, który miał przejąć struktury Służby Zwycięstwu Polski. W grudniu 1939 r. skierowała teren sądeckiego podporucznika Konstantego Gucwę „Góral” z zadaniem zorganizowania trasy przerzutowej na Węgry. Powierzono mu funkcję komendanta okupacji sowieckiej z siedzibą we Lwowie. W marcu 1940 r. wyruszył na nową placówkę, jednak do Lwowa nie dotarł. 6 marca 1940 r. został aresztowany w chwili przekraczania granicy okupacji niemiecko-sowieckiej na Sanie pod Jarosławiem. Nierozpoznany (podawał się za lekarza o nazwisku Mirowy) został osadzony w więzieniu w Dniepropietrowsku i jesienią 1940 r. skazany na 5 lat za nielegalne przekroczenie granicy. Przewieziono go do łagru pod Archangielskiem. Tam NKWD zidentyfikowało go i odtransportowało na Łubiankę w Moskwie. Otrzymał propozycję przerzucenia do Warszawy w celu objęcia dowództwa nad całością konspiracji w Polsce, pod kontrolą Moskwy, ale stanowczo odmówił współpracy z Sowietami. Wolność odzyskał na mocy układu Sikorski-Majski i wstąpił do Armii Polskiej. W sierpniu 1941 r. został wyznaczony na stanowisko dowódcy organizującej się w miejscowości Tockoje 6. Dywizji Piechoty. Dywizja ta, dzięki jego staraniom, nosiła od maja 1942 r. nazwę „Lwów”. Na stopień generała dywizji został awansowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1943 r. 6 marca 1943 r. mianowano go zastępcą generała Władysława Andersa, dowódcy Armii Polskiej na Wschodzie. Z chwilą wydzielenia z niej II Korpusu i jego wyjazdu na front włoski, pozostał dowódcą Wojska Polskiego na Środkowym Wschodzie, noszącego od sierpnia 1944 r. nazwę III Korpusu. Korpus ten jednak nie rozwinął się w jednostkę operacyjną, a jego działalność ograniczyła się do świadczenia usług na rzecz II Korpusu. Od grudnia 1944 r. pozostawał bez przydziału w dyspozycji Ministra Obrony Narodowej, po czym został generałem do prac specjalnych, a od sierpnia do grudnia 1946 r. służył w dowództwie II Korpusu, z którym przybył do Wielkiej Brytanii. Następnie wstąpił do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia. Pod koniec 1945 r., zgłosił się w placówkach Powszechnego Zjednoczonego Mularstwa w Wielkiej Brytanii i Koloniach Brytyjskich. Po demobilizacji osiedlił się w Wielkiej Brytanii. Od 1948 r. pracował fizycznie, m.in. był nocnym stróżem w fabryce, pakowaczem oraz pielęgniarzem i salowym w angielskim szpitalu. Brał udział w życiu politycznym polskiej emigracji. Wchodził w skład Głównej Komisji Skarbu Narodowego RP na Uchodźstwie. W wyniku rozłamu dokonanego na tle akcji zjednoczeniowej polskich władz na emigracji w 1954 r., pozostał przy ośrodku prezydenta Augusta Zaleskiego, który 12 sierpnia 1954 r. mianował go Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych i ministrem obrony. 11 sierpnia 1954 r. – w związku z objęciem tej funkcji i na czas jej pełnienia zgłosił wystąpienie z wszystkich masońskich placówek, czyli w języku wolnomularzy „uśpił się”. Na emeryturę przeszedł w 1957 r. 19 marca 1964 r. awansowano go na stopień generała broni. W maju 1964 r. wyjechał na leczenie do Maroka.  
Zmarł 22 maja 1964 r. w Casablance. Pochowany został na cmentarzu Brompton w Londynie, skąd we wrześniu 1992 r. (bez porozumienia z londyńskim środowiskiem Armii Krajowej) ekshumowano jego prochy i przeniesiono na cmentarz Powązkowski w Warszawie.      
Odznaczony Orderem Orła Białego (pośmiertnie – 1964), Krzyżem Orderu Virtuti Militari II klasy (1958 r.), V klasy (nr 2526 w 1921 r.), Krzyżem Niepodległości z Mieczami (1932 r.), Orderem Polonia Restituta III (1928 r.) i IV klasy (1923 r.), czterokrotnie Krzyżem Walecznych (1922 r.), dwukrotnie Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Złotym Krzyżem Zasługi (1928 r.), Medalem Za Wojnę 1918-1921 (1928 r.), Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości (1928 r.), francuską Legią Honorową 5 klasy (1923 r.), łotewskim Orderem Trzech Gwiazd 2 klasy (1930 r.).  
Od października 1914 r. był żonaty z Antoniną Julią Kondzioł, miał córkę Irenę (urodzoną 28 września 1919 r., zamężną Petrusewicz, zamieszkałą w Montrealu).          
Centralne Archiwum Wojskowe: Akta personalne sygn. 14/8254, OPWI 27/3405, VM 20-1461; Instytut Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku: Archiwum Osobowe sygn. I/4/C; Informacje p. Daniela Bargiełowskiego z Warszawy; Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, t. I, II, VI, red. T. Pełczyński, Wrocław 1991; Bargiełowski D., Jak doszło do listopadowej odsieczy, „Rocznik Lwowski 1992”, Warszawa 1992; Bargiełowski D., Pierwszy; Nad urną Torwida, „Karta” 1992 nr 9; Bartosz Władysław, W walce z wrogiem, „Za Wolność i Lud” 1990 nr 1 s. 7; Bielski M., Generałowie odrodzonej Rzeczypospolitej, Toruń 1995; Borkiewicz A., Dzieje 1 pułku piechoty Legionów, Warszawa 1928; Ciechanowski K., Armia „Pomorze”1939, Warszawa 1982; Dyskant J. W., Oddział Wydzielony „Wisła”, Warszawa 1982, s. 167; Dywizja Lwów, Warszawa 1991; Hass L., Wolnomularze polscy w kraju i na świecie 1821-1999. Słownik biograficzny, Warszawa 1999; Ilustrowana kronika Legionów Polskich 1914-1918, Warszawa 1936; Jędrzejewicz W., Cisek Janusz, Kalendarium życia Józefa Piłsudskiego 1867-1935, t. I, II, Wrocław 1994; Kawalerowie Virtuti Militari 1792-1945. Wykazy odznaczonych za czyny z lat 1863-1864, 1914-1945, red. B. Polak, Koszalin 1997; Kryska-Karski T., Żurakowski S., Generałowie Polski niepodległej, Warszawa 1991; Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, red. J. Majchrowski, Warszawa 1994; Kumor Emil, Wycinek z historii jednego życia, Warszawa 1967, s. 53, 80; Kutrzeba Tadeusz, Bitwa nad Bzurą, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1957 nr 1 s. 297; Lipiński W., Walka zbrojna o niepodległość Polski w latach 1905-1918, Warszawa 1990; Łowczowski G., Piąty Pułk Piechoty Legionów „Zuchowatych”, Londyn 1968; Małopolski Słownik Biograficzny Uczestników Działań Niepodległościowych, t. 1, Kraków 1997, s. 26, 33; Materiały do dziejów uchodźstwa, t. III, Kierownictwo obozu niepodległościowego na obczyźnie 1945-1990, Londyn 1996; Mierzwiński Z., Generałowie II Rzeczypospolitej, t. I, Warszawa 1990; Milewska W., Nowak Janusz Tadeusz, Zientara Maria, Legiony Polskie 1914-1918, Kraków 1998; Ney-Krwawicz Marek, Komenda Główna Armii Krajowej 1939-1945, Warszawa 1990; Piłsudski Józef, Pisma zbiorowe, t. V, VI i II (uzupełnienia), Warszawa 1937 i 1993; Pobóg-Malinowski Władysław, Najnowsza historia polityczna Polski 1864-1945, t. I-III, Paryż 1953; Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej, t. I, Kampania wrześniowa 1939, cz. 1-4, Londyn 1951, 1954, 1959 i 1986, t. II, Kampanie na Obczyźnie, cz. 2, Londyn 1975, t. III, Armia Krajowa, Warszawa-Londyn 1999; Porwit M., Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939, t. I-III, Warszawa 1983. Rocznik Oficerski, Warszawa 1923, 1924, 1928, 1932; Romeyko M., Przed i po maju, Warszawa 1983; Romeyko M., Ze wspomnień attache wojskowego, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1960 nr 2, s.276; Rowecki Stefan, Wspomnienia i notatki autobiograficzne (1906-1939), Warszawa 1988; Siemaszko Z., Generałowie polscy w rękach sowieckich, „Zeszyty Historyczne”, nr 85, Paryż 1988 r.; Sławoj-Składkowski Felicjan, Moja służba w Brygadzie, Warszawa 1990; Spis oficerów służących czynnie w dniu 1. 6. 21 r., Warszawa 1921; Stawecki Piotr, Słownik biograficzny generałów WP 1918-1939, Warszawa 1994; Szare Szeregi. Harcerze 1939-1945, T. 1. Warszawa 1988, s. 198, 213; Szarota Tomasz, Stefan Rowecki Grot, Warszawa 1985, s. 147; Ślaski Jerzy, Polska Walcząca, Warszawa 1990; Terlecki Olgierd, Concertina, Kraków 1983, s. 38; Walter-Janke Zygmunt, Służba Zwycięstwu Polski-Związek Walki Zbrojnej-Armia Krajowa na Zachodnim Pogórzu Karpat, „Najnowsze Dzieje Polski” 1968 nr 12 s. 88; Wawrzyniak E., Kurierzy podziemia, Warszawa 1989, s. 8; Zawilski Apoloniusz, Bitwy polskiego Września, t. I-II, Łódź 1989; Zimiński M., Porwanie Generała, „Polityka” 1993 nr 8;