Z Małopolska w II Wojnie Światowej

LEWIŃSKI Mieczysław Stefan.

Urodzony 13 maja 1905 r. w Krakowie. Syn Klemensa (urzędnika kolejowego) i Marii Ryczak. Miał młodszego brata Stefana. Po śmierci ojca zarabiał na utrzymanie rodziny korepetycjami. W gimnazjum wstąpił do 6. Krakowskiej Drużyny Harcerzy. W latach 1920−1925 był przybocznym drużynowego Ignacego Fika. W 1923 r. zdał maturę w Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza. W latach 1923−1927 studiował geografię na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Równocześnie studiował w Studium Pedagogicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, które ukończył także w 1927 r. Uczęszczał też na wykłady z prawa. 26 czerwca 1924 r. powierzono mu zorganizowanie 13. Krakowskiej Drużyny Harcerzy im. Władysława Warneńczyka, której od 1 lutego 1925 r. był drużynowym. W 1924 r. wziął udział w obozie instruktorskim w Pewli Małej, który prowadził podharcmistrz Zbigniew Trylski. Od 1 lutego 1925 r. był lustratorem drużyn w Brzesku. Od 1926 do października 1927 r. był drużynowym 4. Krakowskiej Drużyny Harcerzy im. Jerzego Grodyńskiego. 24 marca 1926 r. otrzymał stopień przodownika (po zmianie systemu stopni instruktorskich równoznaczny ze stopniem podharcmistrza). W 1926 r. należał do kadry obozu dla drużynowych w Sidzinie, był także komendantem obozu wędrownego 4. Krakowskiej Drużyny Harcerzy po Polesiu. W 1927 r. był komendantem obozu 4. Krakowskiej Drużyny Harcerzy w Nowosiółkach. Od 2 września do 13 grudnia 1927 r. był przybocznym Hufca Męskiego w Krakowie. W czasie studiów należał do Drużyny Akademickiej „Watra”. Uprawiał turystykę, interesował się folklorem i etnografią. W 1927 r. podjął pracę w żeńskim Państwowym Seminarium Nauczycielskim w Zawierciu jako nauczycielem kontraktowym (do 1929 r.). Od września 1929 był zastępcą hufcowego Hufca w Krakowie. Przez kolejne dwa lata korzystał z płatnego urlopu jako słuchacz kursu dla nauczycieli przedmiotów pedagogicznych w zakładach kształcenia nauczycieli, prowadzonego przez Uniwersytet Jagielloński. W tym samym czasie odbywał magisterskie studia pedagogiczne z zakresu pedagogiki. Od 1930 r. był referentem pedagogicznym komendy Krakowskiej Chorągwi Męskiej. W latach 1930 i 1931 pełnił obowiązki instruktora na obozach harcerskich. W 1931 r. uczestniczył w kursie harcmistrzowskim. Na XI Zjeździe Walnym w Krakowie w lutym 1931 r. wygłosił referat Harcerstwo a nowa szkoła. 17 czerwca 1931 r. otrzymał stopień harcmistrza. W 1931 r. złożył egzamin naukowy i pedagogiczny z zakresu geografii z geologią, jako przedmiotu głównego i nauk obywatelskich, jako przedmiotu pobocznego, uzyskując kwalifikacje do nauczania w szkołach średnich. W latach 1931−1932 był kierownikiem Wydziału Pedagogicznego komendy Krakowskiej Chorągwi Męskiej/Harcerzy. W latach 1931−1933 pracował w męskim Państwowym Seminarium Nauczycielskim w Jędrzejowie, a potem jako nauczyciel w Częstochowie. W marcu 1932 r. obronił na Uniwersytecie Jagiellońskim pracę magisterską Pedagogiczne podstawy harcerstwa ze szczególnym uwzględnieniem letnich obozów harcerskich. Interesowała go psychologia, jej podstawy przyrodnicze oraz filozofia. Charakteryzowały go krytyczny i samodzielny umysł, wrażliwość na krzywdę społeczną oraz skłonność do silnego zaangażowania i bezkompromisowość. Od lutego 1933 do maja 1935 r. był instruktorem Kieleckiej Chorągwi Harcerzy. W kierowanych przez siebie placówkach organizował życie intelektualne i społeczne młodzieży w ramach zajęć pozalekcyjnych. Opiekował się samorządem uczniowskim i prowadził tzw. skrzynkę zapytań, która była dla niego formą umożliwiającą wszechstronny kontakt z uczniami, dawała sposobność budzenia fermentu w ich umysłach. W 1934 r. związał się z Komunistyczną Partią Polski. Organizował na terenie Krakowa lewicę nauczycielską i związkową w Związku Nauczycielstwa Polskiego. Utrzymywał z polecenia partii kontakty z lewicowymi kołami młodzieży uniwersyteckiej. Inicjował dyskusje na tematy metodyczne na łamach „Harcerstwa” (1934, nr 1; 1936, nr 2, 4). W czasie Jubileuszowego Zlotu w Spale w lipcu 1935 r. był instruktorem komisariatu harców (specjalność terenoznawstwo) w podobozie nr 2 Chorągwi Krakowskiej i Kieleckiej. W komendzie Krakowskiej Chorągwi Harcerzy został referentem zastępów starszych chłopców w Wydziale Drużyn Harcerzy. Od 1936 r. był referentem turystyki w Wydziale Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego oraz członkiem Zarządu Okręgu Związku Harcerstwa Polskiego w Krakowie. W czasie konferencji instruktorskiej w dniach 7−8 marca 1936 r. przedstawił zagadnienie Metoda i treść pracy wśród starszej młodzieży harcerskiej. W 1936 r. rozpoczął pracę w Szkole Powszechnej Męskiej nr 36 im. księdza Piotra Skargi w Krakowie przy ul. Mazowieckiej 61. Później został jej kierownikiem. Kładł nacisk na udział uczniów w życiu społecznym szkolnym i pozaszkolnym. Turystykę i krajoznawstwo oraz sport uważał za ważne czynniki wychowawcze, sam prowadził wiele wycieczek, zwłaszcza latem. Otaczał opieką uczniów zaniedbanych i organizował dla nich pomoc socjalną. Umacniał związki szkoły ze środowiskiem rodzinnym uczniów. Kierowana przez niego szkoła oddziaływała na środowisko lokalne. Interesował się metodyką geografii i krajoznawstwa, recenzował podręczniki, wypowiadał się na tematy pedagogiczne, szczególnie w sprawach harcerstwa. Zwracał uwagę na mechanizmy ekonomiczne jako podstawę konfliktów społecznych i potrzebę wyrabiania u młodzieży wrażliwości społecznej. Podkreślał potrzebę kształtowania u młodzieży nawyku pracy na rzecz środowiska. W swojej szkole założył 22. Krakowską Drużynę Harcerzy im. generała Józefa Bema (później Gabriela Narutowicza), której był drużynowym. W 1936 r. kierował kolonią harcerską w Skawcach. Brał udział w przygotowaniach grupy lewicowych intelektualistów do III Zjazdu Filozofów Polskich we wrześniu 1936 r. Krakowie na którym wystąpił z referatem Tło socjologiczne idealistycznych kierunków filozofii („Przegląd Filozoficzny” 1936, z. 4). W 1937 r. został zastępcą kierownika Referatu Obozów i Turystyki. W 1937 r. przebywał z delegacją instruktorów na zlocie skautów amerykańskich i prowadził pracę szkoleniową wśród harcerzy w Stanach Zjednoczonych. W 1938 r. zakładał Stronnictwo Demokratyczne w Krakowie i aktywnie w nim działał (szczególnie po rozwiązaniu Komunistycznej Partii Polski). Był sekretarzem Komisji Organizacyjnej Okręgu Krakowskiego Stronnictwa Demokratycznego, potem sekretarzem zarządu krakowskiego Stronnictwa Demokratycznego. Brał żywy udział w działalności Krakowskiego Klubu Demokratycznego i został zastępcą przewodniczącego Sekcji Młodych klubu. Współpracował z redakcjami „Dziennika Popularnego” i „Albo-albo”. Był jednym z inicjatorów założenia „Krakowskiego Kuriera Wieczornego” gdzie zamieścił ok. 270 artykułów i notatek. W lipcu 1938 r. był komendantem obozu 22. Krakowskiej Drużyny Harcerzy w Rabie Wyżnej. W 1938 r. był członkiem-założycielem Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik” w Krakowie i został sekretarzem jej Rady Nadzorczej. W kwietniu 1939 r. został członkiem zarządu głównego Stronnictwa Demokratycznego. Latem 1939 r. był komendantem obozu wędrownego w Beskidy Zachodnie, Gorce i Pieniny. We wrześniu 1939 r. uciekał przed Niemcami na wschód. Jesienią 1939 r. wrócił do Krakowa. Przystąpił wraz Ignacym Fikiem „Andrzej” do tworzenia komunistycznej organizacji konspiracyjnej „R” (jak „Rewolucja”) i 31 grudnia 1939 r. wszedł w skład jej kierownictwa. Był współautorem jej deklaracji ideowej. Używał pseudonimów „Czesław”, „Kot”, „Miecz”, „M.L.”, „ml”, „Piaseczny”, „Pisarz”, „Sław”. Nadal był kierownikiem szkoły. Zorganizował latem 1940 r. na terenie starej prochowni w Bronowicach półkolonię dla ok. 100 uczniów. To prawdopodobnie dało początek legendy o obozie harcerskim zorganizowanym w czasie okupacji niemieckiej pod Krakowem. W końcu 1941 r. współredagował pismo „Polska Ludowa”, która to nazwa stała się nową nazwą organizacji. Utrzymywał kontakt z innymi grupami o komunistycznym charakterze. Współorganizował pomoc dla jeńców wojennych i ludności żydowskiej. Uczestniczył w tajnej działalności Spółdzielni Księgarskiej „Czytelnik” i tajnym nauczaniu. Był członkiem Miejskiej Komisji Oświaty i Kultury w Krakowie. Po powstaniu Polskiej Partii Robotniczej kierował w lutym i marcu 1942 r. grupą organizującą partię w Krakowie, w województwie krakowskim i częściowo w kieleckim. Był członkiem Komitetu Okręgowego Polskiej Partii Robotniczej w Krakowie. Uczestniczył w działalności wydawniczej. Przez pewien czas kierował bojówką partii w Krakowie. Wyjeżdżał w teren w celu rozwinięcia sieci Polskiej Partii Robotniczej i jej Gwardii Ludowej. Został aresztowany w nocy z 21 na 22 października 1942 r. Torturowano go w siedzibie gestapo przy ul. Pomorskiej w Krakowie. Został przewieziony do więzienia przy ul. Montelupich.

Zmarł rano 23 października 1942 r. w więzieniu.

Od 1935 r. był żonaty Pelagią Sikorską secundo voto Tepicht (urodzoną w 1907 r., polonistką, członkinią kierownictwa organizacji „R” − „Polski Ludowej” i Komitetu Okręgowego Polskiej Partii Robotniczej w Krakowie, harcmistrzynią, Sekretarzem Generalnym Związku Harcerstwa Polskiego w latach 1946−1949, zastępcą Przewodniczącego Związku Harcerstwa Polskiego w latach 1949−1950, zmarłą w 2004 r.).

Archiwum Komisji Historycznej ZHP Chorągwi Krakowskiej: Rozkazy komend chorągwi z lat 1920−1939; Bohaterowie hufca Ignacy Fik i Mieczysław Lewiński, [red.] Gumienny M. [et al.], Kraków 1974: Błażejewski Wacław, Z dziejów harcerstwa polskiego (1910−1939), Warszawa 1985; Gaj Jerzy, Główne nurty ideowe w ZHP w latach 1918−1939, Warszawa 1966, s. 149; Gawęda Stanisław, Oświatowa i wychowawcza działalność Ignacego Fika i Mieczysława Lewińskiego, [w:] Bohaterowie hufca…, s. 9−14; Gołębiowska E., Hm Mieczysław Lewiński – instruktor harcerski, [w:] Bohaterowie hufca…, s. 39−43; Jarzembowski Kazimierz, Kuprianowicz Ludmiła, Harcmistrzynie i harcmistrze Związku Harcerstwa Polskiego mianowani w latach 1920–1949, Kraków 2006, s. 50, 147; Jubileuszowy Zlot Harcerstwa Polskiego. Spała 11−25 lipca 1935 r. Przewodnik po Zlocie. Dzienniczek uczestnika, [red.] Konopacki E., Warszawa [1935], s. 25; Kozanecki Andrzej, Lewiński Mieczysław Stefan…, „Polski Słownik Biograficzny”, t. 17:1972, s. 248−250; Koźniewski Kazimierz, Ognie i ogniska. Drogi i przemiany harcerstwa polskiego, Warszawa 1961, s. 149; Leonhard Bolesław, Kalendarium z dziejów harcerstwa krakowskiego 1910−1950, Kraków 2001; Lewińska Pelagia, Wspomnienia o Mieczysławie Lewińskim, [w:] Opowiemy Wam jak walczyli, Kraków 1962, s. 129−161; Lewiński Mieczysław, Tło socjologiczne idealistycznych kierunków filozofii, „Przegląd Filozoficzny” 1936, z. 4; Materiały do dziejów oświaty w okresie okupacji hitlerowskiej (1939−1945) na terenie dystryktu krakowskiego, Wrocław−Warszawa−Kraków cz. 1:1961, 4:1966; Miszczuk Marian, Mieczysław Lewiński 1905−1942, „Drużyna-Na Tropie” 1987, nr 11 (63), s. 19; Natanek K., Przegląd działalności publicystycznej Mieczysława lewińskiego, [w:] Bohaterowie hufca…, s. 47−52; Pietruski W., Harcmistrz Mieczysław Lewiński – wychowawca młodzieży w Szkole nr 36 w Krakowie, [w:] Bohaterowie hufca…, s. 44−46; Rybski B., Ignacy Fik i Mieczysław Lewiński jako bohaterowie młodzieży harcerskiej, [w:] Bohaterowie hufca…, s. 27−30; Stachura L., Konspiracyjna działalność bohaterów, [w:] Bohaterowie hufca…, s. 66−69; Wojtycza Krzysztof, Hufiec Kraków Kleparz-Łobzów w latach 1957−1972, Kraków 2007; Zawistowski J., Działalność polityczna Ignacego Fika i Mieczysława Lewińskiego, [w:] Bohaterowie hufca…, s. 21−26;