Z Małopolska w II Wojnie Światowej

WĄSOWICZ Stanisław Michał.

Urodzony 17 lutego 1901 roku w Limanowej. Syn Michała (ok. 1859-ok. 1915, oficjała sądowego) i Anieli z d. Dąbrowskiej (1877-1948). Miał trzech braci: Józefa (ur. 1900-1964, profesora doktora, geografa i kartografa, hufcowego harcerzy w Nowym Sączu, żołnierza wojny 1920 r. i Armii Krajowej), Tadeusza Jerzego (1906-1952; ps. „Baca”, pedagoga, podporucznika rezerwy, członka Organizacji Orła Białego i Szarych Szeregów, więźnia KL Auschwitz, harcmistrza), Michała (1902-1970, podpułkownika, oficera 1. Dywizji Pancernej i I Korpusu w Szkocji, zmarłego w Londynie) i siostrę Zofię (1908-1980, magistra filologii polskiej, nauczycielkę). Do szkoły ludowej uczęszczał w latach 1908-1912 w Limanowej. Później do szkoła im. S. Konarskiego w Nowym Sączu. W latach 1912-1920 był uczniem I Państwowego Gimnazjum im. Jana Długosza w Nowym Sączu, gdzie zdał maturę w 1920 r. Do harcerstwa wstąpił ok. 1912 r. Należał również do Polskiej Organizacji Wojskowej. Od 1919 r. prowadził w Nowym Sączu drużynę harcerzy im. Stefana Czarnieckiego. W grudniu 1920 r. otrzymał stopień przodownika. W latach 1920-1925 odbył studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim, uzyskując tytuł magistra prawa. W 1921 r. ukończył również roczny kurs handlowy w Akademii Handlowej w Krakowie, a w 1923 r. dwuletnią Polską Szkołę Nauk Politycznych przy Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. W okresie studiów, do 1925 r., pracował w Agencji Wschodniej. Od 1926 r. był aplikantem sądowym, a następnie asesorem w Nowym Sączu. W 1930 r. zdał egzamin na urząd sędziowski, po czym był sędzią Sądu Powiatowego kolejno w Ciężkowicach, Grybowie, Muszynie i Nowym Sączu. Od 1930 r. należał do Zrzeszenia Sędziów i Prokuratorów. W 1931 r. jako podharcmistrz kierował drużyną zlotową harcerzy z Nowego i Starego Sącza na Zlocie w Pradze Czeskiej. Prowadzona przez niego reprezentacja otrzymała pochwałę komendy chorągwi. Od 11 lutego 1932 r. był komendantem Hufca Harcerzy w Nowym Sączu. W lutym 1933 r. został mianowany działaczem harcerskim, a 15 marca 1936 r. harcmistrzem. Od 1934 r. był członkiem Powiatowego Komitetu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w Nowym Sączu. W 1934 r. został też sędzią Sądu Okręgowego w Nowym Sączu. Po wybuchu wojny został, wraz z rodziną, ewakuowany. W październiku 1939 r. wrócił do Nowego Sącza i wstąpił do Związku Walki Zbrojnej, należał do grupy jego organizatorów na terenie Nowosądecczyzny i był kierownikiem sekcji sądowej sztabu Nowosądeckiego Inspektoratu Związku Walki Zbrojnej. Używał pseudonimu „Sztoś”. W listopadzie 1939 r. kontaktował się z Korsakową „Rena” w sprawie zaangażowania harcerzy w działalność Służby Zwycięstwu Polski. Pośredniczył w kontaktach z krakowskim środowiskiem harcerskim, kierował również harcerzami z powstałej we wrześniu 1939 r. nowosądeckiej komórki Organizacji Orła Białego „Resurectio”. Organizacja ta na terenie Nowosądecczyzny i Podhala zajmowała się wydawaniem i kolportażem ulotek, przerzutami granicznymi przez Słowację na Węgry i szkoleniem wojskowym; została rozbita przez gestapo na początku 1940 r. 15 listopada 1939 r., na odprawie odbytej w mieszkaniu brata Tadeusza Jerzego, na której zostały powołane tajne struktury krakowskiego harcerstwa, powierzono mu współkierownictwo rejonu Nowego Sącza. Został komendantem hufca Szarych Szeregów w Nowym Sączu. Był członkiem komendy chorągwi Szarych Szeregów - „Ula Smok”. Utrzymywał ścisły kontakt z władzami konspiracyjnymi. Prowadził sklepik na terenie sądu, jego częste wyjazdy do Krakowa, usprawiedliwione zaopatrywaniem go, nie budziły podejrzeń. Kierował akcją kurierów na linii Nowy Sącz – Węgry oraz akcją wystawiania fałszywych dokumentów. Redagował konspiracyjny „Biuletyn Informacyjny” i organizował jego kolportaż. Był także na terenie Nowosądecczyzny organizatorem Polskiego Czerwonego Krzyża i koordynatorem akcji ratowania Żydów. Został aresztowany przez gestapo nowosądeckie 28 marca 1941 r. na skutek załamania się wcześniej aresztowanych dwóch ukrywających się żydowskich farmaceutek, a następnie żołnierza Związku Walki Zbrojnej, który na konfrontacji, po torturach, wyjawił jego rolę w konspiracji. Był wielokrotnie przesłuchiwany i nieludzko torturowany, niczego nie ujawnił. Wg. niepotwierdzonych informacji połknął kartkę z jakimś adresem czy numerem telefonu, za co został dodatkowo skatowany. Gryps przesłany przez niego z więzienia kończył się słowami: Głowa do góry. Możecie spać spokojnie. Pracujcie dalej za siebie i za nas! Czuwaj! Wasz S. Od 2 kwietnia 1941 r. był więziony w Tarnowie, a 5 kwietnia 1941 r. został przewieziony do KL Auschwitz. W czasie pobytu w obozie niósł pomoc współwięźniom, ratując wielu przed niechybną śmiercią. Ostatni jego list do rodziny nosi datę 9 listopada 1941 r.

11 listopada 1941 r. został wraz z kilkudziesięcioma innymi osobami rozstrzelany pod ścianą śmierci bloku 11. Rodzinę poinformowano o jego śmierci dopiero po wysłaniu przez nią pisma do obozu. Żonę wezwano wówczas do gestapo i po zapytaniu o datę ostatniego listu od męża poinformowano, że został rozstrzelany 10 listopada 1941 r. za usiłowanie ucieczki.

Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1938) oraz odznaką „Stanęli w potrzebie” (1920).

Od 12 czerwca 1928 r. był żonaty z Janiną Marią Szczerbowską (1903-1983, po wojnie pracownicą administracji teatrów w Poznaniu). Miał córkę Krystynę Marię (ur. 1929, magistra inżynier architektem, zamężną Korską, zamieszkałą w Krakowie) i syna Zygmunta Grzegorza (ur. 1931, doktora inżyniera elektronika, zamieszkałego we Wrocławiu).

Flinker K., Prasa podziemna na Sądecczyźnie [w:] Okupacja w Sądecczyźnie 1939-1945. Materiały na Seminarium w Nowym Sączu [red.:] J. Berghausen, Nowy Sącz 1974, s. 418; Gaweł Tadeusz, Pokłon Tym, którzy tworzyli... Instruktorzy Chorągwi Krakowskiej ZHP (Wybór), Kraków 1999, s. 226-227; Gaweł Tadeusz, Tadeusz Wąsowicz „Baca” i Władysław Muż „Wilk-Brat”, Kraków 1989, s. 6; Hein Wincenty, Jakubiec Czesława, Montelupich, Kraków 1985, s. 351; Jabrzemski Jerzy, Harcerze z Szarych Szeregów, Warszawa 1997, s. 64, 77; Korsak Andrzej, Akcja „Żegota” w powiecie nowosądeckim, „WTK”, 1972, nr 46, s. 8-9; Korsak A. M., Gestapo nie zdążyło..., „WTK”, 1976, nr 23, s. 6; Korsak A. M., Harcerze z Nowego Sącza [w:] Szare Szeregi. Harcerze 1939-1945 [red.] J. Jabrzemski, t. 1, s. 215, 221-225 [cytat], 228; Korsak A. M., Zbiórka I. Drużyny im. Zawiszy, „WTK”, 1976, nr 22, s. 7; Kozaczka Adam, Cień antropoida, Kraków 1977, s. 16; Kret Józef, Ostatni krąg, Kraków 1973, s. 21; Krężel Janusz, Szare Szeregi na terenie południowo-wschodniej Polski, t. 2, Konspiracja Harcerzy 1939-1945, Tarnów 1996, s. 31; Kurowska Magdalena, Szare Szeregi w Krakowie 1939-1945, „Krzysztofory – Zeszyty Naukowe Muz. Hist. M. Krakowa”, z. 5:1978, s. 60-62; Leonhard Bolesław, Kalendarium z dziejów harcerstwa krakowskiego, Kraków 1984, s. 20, 23, 49, 52, 60, 63, 71, 75, 77; Łuczak T, Urbański M,, Wojskowy ruch oporu ZWZ-AK i BCh w Ziemi Sadeckiej w latach 1939-1944 [w:] Okupacja w Sądecczyźnie 1939-1945. Materiały na Seminarium w Nowym Sączu [red.:] J. Berghausen, Nowy Sącz 1974, s. 283, 284; Materiały do Harcerskiego Słownika Biograficznego [red.] O. Fietkiewicz, „Harcerstwo”, 1995, nr 9, s. 153; Migacz Władysław, Bibliografia prac prof. dr Józefa Wąsowicza, „Czasopismo Geograficzne”, t. XXXVI:1965, s. 23-75; Szare Szeregi. Harcerze 1939-1945 [red.] J. Jabrzemski, t. 1, s. 144; t. 3. s. 210; Szczepaniec Bronisława, Służba ojczyźnie nowosądeckich harcerek i harcerzy 1939-1945, Nowy Sącz 1992, s. 43, 44, 60, 63, 67, 104-106; Wąsowicz-Korska Krystyna, Materiały związane z życiorysem mego ojca Stanisława Wąsowicza, maszynopis w pos. autora; Wnuk Włodzimierz, Walka podziemna na szczytach, Warszawa 1965, s. 137, 142; Wojtycza Janusz, Wąsowicz Stanisław [w:] Małopolski Słownik Biograficzny Uczestników Działań Niepodległościowych 1939-1956 t. 6, s. 160-163; Zaświadczenie Zarządu Oddziału Powiatowego w Nowym Sączu Związku Uczestników Walki Zbrojnej o Niepodległość i Demokrację, L. dz. 363/0p/48, maszynopis w pos. córki K. Korskiej; informacje z grobowca rodzinnego Wąsowiczów na cmentarzu Rakowickim oraz informacje córki mgr inż. Krystyny Korskiej i syna dr inż. Zygmunta Wąsowicza;