Z Małopolska w II Wojnie Światowej

ZATOR-PRZYTOCKI Józef.

Urodzony 21 stycznia 1912 r. w Wicyniu, syn Józefa i Katarzyny z d. Grobelny. Szkołę powszechną ukończył w Wicyniu. W 1930 r. zdał maturę w złoczowskim gimnazjum i rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, w tym samym roku przerwał je i wstąpił do seminarium duchownego. 29 czerwca 1935 r. otrzymał w lwowskiej katedrze święcenia kapłańskie z rąk arcybiskupa B. Twardowskiego. Ukończył wyższe studia teologiczne. Jesienią 1935 r. otrzymał dekret mianujący go wikariuszem w Delatynie i katechetą tamtejszej siedmioklasowej szkoły powszechnej. Jesienią 1937 r. został przeniesiony na stanowisko wikariusza kolegiaty rzymsko - katolickiej w Stanisławowie. Uzyskał doktorat z filozofii. We wrześniu 1939 r. zgłosił się na ochotnika do wojska i został kapelanem 48. pułku piechoty. Po zajęciu Kresów Wschodnich przez Sowietów powrócił do Stanisławowa. Prowadził akcję przerzutów granicznych do Rumunii. Był rektorem kościoła Ave Maryja w Stanisławowie. Zagrożony aresztowaniem przeszedł do Lwowa, a potem do Przemyśla. Przez „zieloną granicę” w rejonie Zasławia przeszedł do teren Generalnego Gubernatorstwa. Na plebanii w Biegonicach u proboszcza ks. dr Stefan Zalesińskiego zamieszkał jako rezydent. Prowadził tam punkt przerzutowy w drodze na Węgry. Po dekonspiracji placówki przez konfidenta Chodelskiego z Nowego Sącza, w styczniu 1940 r. przybył przez Nowy Sącz do Krakowa. Nawiązał kontakty ze Związkiem Walki Zbrojnej i przystąpił do konspiracji. Używał pseudonimów „Buk” i „Czeremosz”. Pełnił funkcję zastępcy dziekana Obszaru Południowego Związku Walki Zbrojnej, księdza prałata generała Piotra Niezgody i zarazem dziekana Okręgu Kraków Związku Walki Zbrojnej. W 1942 r., na wniosek arcybiskupa księdza Adama Sapiehy został skierowany na stanowisko kapelana Okręgu Krakowskiego Armii Krajowej. W 1943 r. był częstym gościem w sklepie kpitana Franciszka Ponickiego przy ul. Długiej w Krakowie. W latach 1943 - 1944 wielokrotnie przewoził z Warszawy do Lwowa pieniądze przeznaczone na pomoc dla tamtejszego duchowieństwa i przekazywał je ks. arcybiskupowi Bolesławowi Twardowskiemu. Przekazywał w miechowskie materiały propagandowe. W listopadzie 1944 r. uczestniczył w odprawie zorganizowanej przez zastępcę naczelnego kapelana AK księdza pułkownika Jerzego Sienkiewicza „Guzenda” w Krakowie przy ul. Krowoderskiej. Wyznaczono mu wtedy zadanie zabezpieczenia świątyń w Gdańsku, gdy miasto to zostanie zajęte przez Armię Czerwoną. Po wkroczeniu Sowietów, od stycznia 1945 do 6 września 1948 r., prowadził działalność konspiracyjną, był członkiem Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość w Krakowie, Poznaniu i Gdańsku. W listopadzie 1945 r. ujawnił się przed Komisją Likwidacyjną do spraw byłej Armii Krajowej w Krakowie. 115 tys. dolarów otrzymanych od szefa sztabu Okręgu Kraków Armii Krajowej przekazał do Obszaru Zachodniego i Zarządu Głównego Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. W lipcu 1946 r. uczestniczył w konspiracyjnym spotkaniu kapelanów Armii Krajowej. W 1947 r. pośredniczył w przekazaniu kardynałowi Augustowi Hlondowi oceny sytuacji Kościoła w Polsce, sporządzonej przez Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość. 6 września 1948 r. funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego aresztowali go w jego mieszkaniu przy ul. Mireckiego 2 w Gdańsku - Wrzeszczu. Był torturowany w śledztwie. 30 grudnia 1949 r. został skazany przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie na 15 lat więzienia, utratę praw obywatelskich i publicznych na 5 lat i przepadek mienia. 19 lipca 1950 r. Najwyższy Sąd Wojskowy w Warszawie obniżył wyrok do 8 lat więzienia. W 1956 r. wyszedł na wolność. Był rektorem bazyliki Najświętszej Marii Panny w Gdańsku.

Zmarł 26 listopada 1978 r. w Gdańsku.

Odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V klasy, Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Krzyżem AK, czterokrotnie Medalem Wojska, Krzyżem Kombatantów Europejskich.

Brzęk Gabriel, Wierny przysiędze. O Łukaszu Cieplińskim “Pługu" komendancie IV KG WiN, Lublin 1991; Kuler Andrzej, Zator-Przytocki Józef [w:] Małopolski Słownik Biograficzny Uczestników Działań Niepodległościowych 1939-1956, t. 1, Kraków 1997, s.152;Nitzschke Konrad, Wspomnienia z AK(oprac. do druku Zbigniew Labe), „Okruchy Wspomnień z lat walki i martyrologii AK” 1999 nr 29 s. 64; Podlewski Stanisław, Wierni Bogu i Ojczyźnie, Warszawa 1971; Ringwelski F. Wspomnienia wojenne kapelanów wojskowych, Warszawa 1969; Ślaski Jerzy, Noc - Solidarni, Warszawa 1986; Ważniewski Władysław, Walki partyzanckie nad Nidą 1939 - 1945, Warszawa 1969, s. 302; Z dziejów komunistycznego terroru - wyrok w sprawie przeciwko członkom II ZG WiN, „Zeszyty Historyczne WiN - u” 1992 nr 1;