Z Małopolska w II Wojnie Światowej

GRZYWACZ Łukasz.

Urodzony 24 października 1899 r. w Wolbromiu. Syn Wincentego (kowala) i Marii z d. Lachowicz. Miał braci: Wacława (ur. 1897 r.), Mieczysława (ur. 1901 r.), Józefa (ur. 1904 r.) i Mariana (ur. 1911 r.). W latach 1906-1915 uczył się w szkole powszechnej w Moczydle. W 1915 r. został zagarnięty przez wycofujące się wojsko rosyjskie i wcielony do armii. Służył jako kapral 5. baterii 35. Brygady Artylerii na froncie małopolskim. W 1916 r. uczestniczył w walkach o Krzemieniec, Tarnopol i Przemyśl. W maju 1917 r. w walkach pod Krzemieńcem został ranny w szyję. W rezultacie odniesionej kontuzji głowy częściowo utracił słuch. W 1918 r powrócił do kraju. Od 3 listopada 1918 r. był kapralem żandarmerii (inne źródła podają, że Milicji Obywatelskiej ?) w Miechowie i Michałowicach. Brał wówczas udział w rozbrajaniu oddziałów austriackich. W lutym 1919 r., będąc w stopniu plutonowego został dowódcą plutonu w 3. kompanii batalionu zapasowego 20. pułku piechoty. w Krakowie. Równocześnie w roku 1919 rozpoczął naukę w Gimnazjum Matematyczno-Przyrodniczym Św. Anny w Krakowie i kontynuował ją po swym przeniesieniu do Bydgoszczy w lutym 1921 r., gdzie od kwietnia 1921 do maja 1922 r. był kadetem (w stopniu sierżanta) w Wielkopolskiej Szkole Podchorążych Piechoty. W maju 1922 r. mianowano go na stopień porucznika ze starszeństwem z 1 czerwca 1921 r. i skierowano do Wilna na stanowisko dowódcy plutonu, a następnie kompanii w 81. pułku piechoty. Z Wilna został przeniesiony razem z pułkiem do Grodna. Maturę zdał w 1923 r. w Poznaniu i w tym samym roku odbył szkolenie na wojskowym kursie gazowym w Grodnie. W 1924 r. został przeszkolony na kursie intendentury. Od grudnia 1923 do marca 1924 r. przebywał w dowództwie 29. Dywizji Piechoty. W marcu 1924 r. przeniesiono go do 19. batalionu Korpusu Obrony Pogranicza „Słobódka” na stanowisko oficera materiałowego, później kwatermistrza. W kwietniu 1931 r. został przeniesiony do 1. batalionu 15. Dywizji Piechoty w Chojnicach na stanowisko oficera materiałowego, później dowódcy kompanii. 19 marca 1936 r. awansowano go na stopień kapitana. Od września 1937 r. dowodził batalionem 57. pułku piechoty w Poznaniu. W latach 1938-1939 studiował w Wyższej Szkole Handlowej w Poznaniu. W 1939 r. wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej Lewicy. Przed wrześniem 1939 r. zajmował stanowisko oficera mobilizacyjnego 57. pułku piechoty w 14. Dywizji Piechoty w Poznaniu, jednocześnie był adiutanta dowódcy Ośrodka Zapasowego 14. Dywizji Piechoty. Od 28 sierpnia do 7 września 1939 r. jako dowódca II batalionu 57. pułku piechoty przeszedł szlak bojowy od Poznania w rejon Kutna (18 września 1939 r.). Następnie przez Warszawę, Lubartów, Chełm dotarł aż do Tarnogrodu. 28 września 1939 r. dostał się do sowieckiej niewoli (rozbrojony został Ośrodek Zapasowy w którym służył). Ukrył stopień oficerski i wyszedł z Tarnogrodu z szeregowymi żołnierzami. Od 10 października 1939 r. przedostał się do Makowic koło Miechowa, gdzie zamieszkał u swego brata Józefa - kierownika szkoły. Zamierzał się tam chwilowo zatrzymać w drodze na Węgry. W końcu października 1939 r., przy ul. Pieradzkiego 14 w Krakowie spotkał się z pułkownikiem Tadeuszem Komorowskim i za jego namową na przełomie października i listopada 1939 r. przystąpił do organizowania konspiracji w Miechowskiem. Używał pseudonimów „Podkowa". Po spotkaniu z kapitanem Bielawskim w mieszkaniu porucznika Stępkowskiego i po ustaleniu, że ich działania się dublują, zwrócił się do dowództwa w Krakowie o ustalenie przynależności terytorialnej miechowskiego. Ostatecznie Obwód Miechów wszedł w skład Okręgu Krakowskiego Związku Walki Zbrojnej. W grudniu 1939 r. zatrudnił się w urzędzie gminy Szreniawa i pracował w nim do 1942 r. W styczniu 1940 r. uczestniczył w odprawie u pułkownika Tadeusza Komorowskiego, przeprowadzonej przy ul. Łobzowskiej w Krakowie, na której został zatwierdzony na stanowisko Inspektora Miechowskiego. Przyjął wówczas pseudonim „Ryszard”. Po przeniesieniu się z Makowa, od połowy 1940 r., używał nazwiska „Bieliński”. W pierwszych miesiącach 1940 r. zorganizował sztab inspektoratu oraz komendy obwodów Miechów, Pińczów i Olkusz. 1 lipca 1940 r. został awansowany na stopień majora. Na początku kwietnia 1941 r., wezwany do Krakowa przez Jana Cichockiego, cudem uniknął aresztowania przez gestapo i powrócił do Miechowa. W maju 1941 r. w Miechowie pertraktował z komendantem okręgu kieleckiego Tajnej Organizacji Polskiej – Konfederacji Zbrojnej majorem Stanisławem Mireckim "Pociej" na temat wcielenia Konfederacji do Związku Walki Zbrojnej. Od 16 czerwca 1941 r. przebywał w Dębieńcu, w gospodarstwie rolnym należącym do rodziny Mianowskich. Często zatrzymywał się w Miechowie, przeważnie w domach Massalskich przy ul. Jagiellońskiej 7 i Łasaków. Zamieszkiwał też w leśniczówce w lesie Chodówki, przy szosie z Miechowa do Charsznicy, skąd zwykle po tygodniowym pobycie w przenosił się do mieszkania J. Grzanki w Charsznicy. W południowej części pow. miechowskiego zatrzymywał się w Sieborowicach u Zakrzeńskich, w pow. proszowickim w Koniuszy w domu Nowaków. 21 lipca 1941 r. podporządkował sobie batalion Konfederacji Zbrojnej dowodzony przez majora Pawła Włoczka "Paweł" i polecić przekazać jego dowodzenie Julianowi Malinowskiemu "Słowik". W czerwcu 1942 r. przebywał ok. 3 tygodnie u leśniczego Z. Florkowskiego w leśniczówce w Sosnówce niedaleko Słomnik. Zagrożony dekonspiracją (ostrzeżenie przekazał mu szef Oddziału III sztabu Komendy Okręgu Kraków Armii Krajowej rotmistrz Zygmunt Antoni Józef Szydek "Wiatr") w połowie 1942 r. otrzymał z Komendy Okręgu Kraków ArmiiKrajowej Kennkartę na nazwisko „Łukasz Gronowski” i polecenie od podpułkownika Zygmunta. Miłkowskiego "Wrzos" opuszczenia zagrożonego terenu Od tego czasu używał pseudonimu „Jodła”. Przeniósł się w rejon Proszowic, do Wojciecha Gorczycy we wsi Polikarcice, kwaterę zapasową miał u Józefa Warchoła w Posądzy. Siedzibę sztabu Inspektoratu przeniósł do Koniuszy. Prowadził bezpośrednie nieskuteczne pertraktacje z Stanisławem Borzęckim „Tatarski” w celu wcielenia Polskiej Wojskowej Organizacji Rewolucyjnej do Armii Krajowej. 22 lipca 1942 r. brał udział w odprawie prowadzonej przez komendanta okręgu podpułkownika Zygmunta. Miłkowskiego w mieszkaniu Franciszka. Ponickiego przy ul. Madalińskiego 7 na Dębnikach w Krakowie. Zaproponowano mu wówczas objęcie Inspektoratu Podhalańskiego (miał zamienić się stanowiskiem z Franciszkiem. Galicą „Ryś”, nie doszło do tego z powodu aresztowania „Rysia”). W sierpniu 1942 r., po przyjeździe na odprawę do Krakowa, został ostrzeżony przez mjra Zygmunta Szydka na ulicy o zagrożeniu mieszkania Ponickich. W latach 1942-1944 formalnie był zatrudniony w Powszechnym Zakładzie Ubezpieczeń Wzajemnych. Używał wówczas nazwiska Świtalski (od 1948 r. stało się ono prawnie drugim członem nazwiska). Po aresztowaniach w Krakowie w sierpniu 1942 r. pułkownik Zygmunt. Miłkowski udzielił mu miesięcznego urlopu; spędził go w majątku Gawłuszowice nad Wisłoką u rodziców Agnieszki Perłówny z Makowa. Po urlopie dowiedział się od pułkownika Zygmunta. Miłkowskiego o rozkazie przejęcia Podkarpackiego Inspektoratu, którego sztab przestał istnieć po aresztowaniach w lutym 1942 r. W sierpniu 1942 r. został mianowany nowym Inspektorem Jasielskim, używał pseudonimu „Mikołaj”. Będąc już Inspektorem Jasielskim dopiero w październiku 1942 r. przekazał mjr Aleksandrowi Wojciechowi Mikule inspektorat miechowski, Stanowisko Inspektora Jasielskiego pełnił od sierpnia 1942 do 1944 r. W lutym 1943 r. mianował Adama Winogrodzkiego komendantem Obwodu Sanok. W późniejszym okresie wszedł z nim w konflikt osobisty na tle stosunku do Narodowej Organizacji Wojskowej. We wrześniu 1943 r., po licznych aresztowaniach w Jaśle, przeniósł komendę Inspektoratu do Krosna. 3 maja 1944 r. został odznaczony Krzyżem Virtuti Militari. W tym samym miesiącu został odwołany przez komendanta okręgu z funkcji inspektora jasielskiego i zawieszony w działalności konspiracyjnej w związku z oskarżeniami o utrzymywanie kontaktów z Polską Partią Socjalistyczną i Stronnictwem Ludowym. W czerwcu 1944 r. przydzielono go do sztabu Komendy Okręgu Kraków AK (odmówił przejścia i pozostał bez przydziału). Po wkroczeniu Sowietów zgłosił się do służby w II Armii ludowego Wojska Polskiego, jednak ze względu na stan zdrowia (częściowa utrata słuchu) został odroczony. Od maja 1945 r. pracował jako kasjer w aptece przy ul. Floriańskiej w Krakowie. 22 września 1945 r. ujawnił się i został zastępcą przewodniczącego Komisji Likwidacyjnej dla spraw b. Armii Krajowej w Krakowie (od grudnia 1945 do marca 1946 r.). 6 listopada 1945 r. awansowano go na stopień podpułkownika ze starszeństwem 11 listopada 1942 r. Został odznaczony Krzyżem Walecznych i zdemobilizowany. W 1945 r. wstąpił do „odrodzonej” Polskiej Partii Socjalistycznej. Od sierpnia 1946 r. był Naczelnym Inspektorem Kontroli w Centrali Produktów Naftowych w Krakowie, później w Warszawie (od 1948 r.). Aktywnie działał podczas referendum i wyborów do Sejmu popierając tzw. Blok Demokratyczny. Współorganizował Związek Uczestników Walki z Faszyzmem i o Wyzwolenie Narodowe. W kwietniu 1947 r. z Polskiej Partii Socjalistycznej przeniósł się do Polskiej Partii Robotniczej. W grudniu 1948 r. został członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W latach 1948-1949 ukończył studia w Państwowym Centralnym Studium Administracji Gospodarczej w Katowicach (Centralnym Studium Kontrolno-Ekonomicznym). Po przeniesieniu się do Warszawy z rodziną pracował jako Naczelny Inspektor Centrali Produktów Naftowych następnie jako Inspektor w Centralnym Zarządzie Aptek (od 1949 r. był dyrektorem biura kontroli Centrofor w Warszawie). Następnie pracował jako księgowy w różnych instytucjach resortu zdrowia. Zaangażował się w działalność Frontu Jedności Narodu i Związku Bojowników o Wolność i Demokrację.

Zmarł 21 grudnia 1985 r. w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V kl. nr 12470 (6 listopada 1945 r.), Krzyżem Walecznych (6 listopada 1945 r.), Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami (6 listopada 1945 r.), Srebrnym Krzyżem Zasługi (w 1937 r.) Medalem Odzyskania Niepodległości (w 1939 r.), Odznaką Grunwaldzką (22 lipca 1945 r.).

Od 16 stycznia 1943 r był żonaty z Kwiryną Smułczyńską (wdową pod poruczniku rezerwy Henryku Świtalskim) Miał syna Piotra (ur. 1944 r.) i przysposobionego syna Henryka Świtalskiego - Władysława (ur.w 1939 r.).

Akta personalne w CAW 963/64/108; Grzywacz-Świtalski Łukasz, Z walk na Podkarpaciu, Warszawa 1971, s. 10,32,35, 38, 47, 70, 77, 78, 79, 81, 84, 90, 91, 92, 94, 95, 137, 139, 200, 268; Kijewska Jadwiga, Sanojca Antoni, Schemat organizacyjny SZP-ZWZ-AK 1939-1945, „Dzieje Najnowsze” 1980 nr 3, s. 180, 181; Kronika krakowska. „Dziennik Polski” 1945 nr 229, s. 6; Modrzejewski Józef, Akowcy na Podkarpaciu, Brzozów 1990, s. 37; Nowak Czesław, Łukasz Grzywacz-Świtalski (1899-1985), „Biuletyn Informacyjno-Historyczny ŚZŻAK Krosno” nr 3/7/1996 s. 20-25; Odznaczeni orderem Virtuti Militari klasy V w latach 1939-1945. „Informator ŚZŻAK” 1995, s. 18; Ostasz Grzegorz, Krakowska Okręgowa Delegatura Rządu na Kraj 1941-1945, Rzeszów 1996, s. 210-211, 221, 329; Rocznik oficerski 1932, Warszawa 1932, s. 92; Ważniewski Władysław, Miechowsko-Pińczowscy komuniści w konspiracji 1939-1943, „Najnowsze Dzieje Polski” 1967 nr 11, s. 33; Ważniewski Władysław, Walki partyzanckie nad Nidą 1939-1945, Warszawa 1969, s. 51, 55; list Władysława Bartosza ze stycznia 1999; list Karola Jakubowskiego do redakcji Małopolskiego Słownika Biograficznego Uczestników Działań Niepodległościowych 1939-1956;